آرمان هیأت - انواع عزاداری در استان لرستان

در زیر خلاصه‌ای از روش‌ها و شیوه‌های عزاداری مردم استان لرستان را در ایام محرم می‌خوانید.

خبرنگاران آزاد - امیر محمد حسنوند: استان لرستان در غرب ایران واقع شده و هم جوار استان‌های همدان، مرکزى، اصفهان و خوزستان است.

مرکز این استان، شهرستان خرم آباد بوده و دارای شهرهای مهمی چون بروجرد، درود، ازنا، کوهدشت، نورآباد، پل دختر و اَلشتر...، است؛ گویش محلی ساکنان این استان، لری است.

اکثریت ساکنان این استان، شیعه مذهب‌اند و این استان، دومین استان جنگ‌زده در دوران هشت سال جنگ تحمیلی است.

مردم این خطه از خاک ایران زمین، به روش خاصی عزاداری و به اهل بیت(ع) ابراز ارادت می‌کنند.

ویژگی و نوع سوگواری در استان لرستان در ایام محرّم:
در ابتدای محرم یعنی همان روزهای اول و دوم تمام تکیه‌ها، مساجد، سقّاخانه‌ها، محافل و مجالس نوحه‌خوانى، آمادگی پذیرایی از عزاداری حسینی را دارند.

تکیه: مکانی است که وقف برگزاری مراسم مذهبی از جمله عزادراى، جشن های اعیاد و... شده و اغلب در ماه های محرم و صفر و رمضان سیاه پوش می‌شود و با تصاویر و کتیبه‌های مختلف فضای آن تزئین می‌شود.

سقاخانه‌ها: فلسفه‌ راه‌اندازی سقاخانه‌ها که بیشتر در این استان و استان‌های همجوارش شناخته شده، بدین صورت است که اشخاص و افرادى، منزل و یا محلی را به عنوان سقاخانه در نظر می‌گیرند، در ایام عزاداری آن محل را سیاه پوش می‌کنند و منبر می‌گذارند. در دهه‌ اول محرم، شمع بر منبر می‌گذارند یا چراغ روشن می‌کنند. در روز ۹ و ۱۰ ماه محرم هم در روز و شب مراسم سوگواری برقرار است و عموماً بانوان در سقّا‌خانه‌ها تجمّع می‌کنند و به عزاداری و سوگواری می‌پردازند. محبّان حسین علیه السلام نیز در این مکان‌ها با نذری‌هایی مثل چاى، شیر و شربت از عزاداران پذیرایی می‌کنند.

روضه‌خوانی‌ها: نوعی عزاداری است که توسط بانوان صورت می‌گیرد و اصل و اساس این نوع سوگواری باز هم به فلسفه نذری میرسد. مثلاٌ شخصی نذر می‌کند که چند روز معین چند منبر در منزل خود یا مساجد برقرار کند و برنامه روضه‌خوانی برگزار نماید. گاه شرکت‌کنندگان برنامه از آقایان نیز هستند. معمولاٌ در پایان هر دوره مجلس روضه‌خوانی سفره‌ای نیز بر پا می‌شود.

سفره‌های نذری این خطّه عبارتند از:
سفره‌ حضرت ابوالفضل علیه السلام دارای تجمل خاصی است که با خواندن سوره‌ انعام و دعای توسّل و زیارت عاشورا برگزار می‌شود.

سفره‌ حضرت رقیه سلام الله علیها، یک نوع سفره‌ کوچک و دور از تجمل است که در آن زیارت عاشورا و دعاهای متفاوت با نظر روضه‌خوان، تلاوت می‌شود.

چگونگی شکل‌گیری دسته‌هایی که در استان به هیئت معروفند:
اهالی محل با هدایت فردی که به عنوان سرپرست انتخاب می‌شود رهبری می‌شوند. این گروه‌ها دارای تعدادی پیش کسوت هستند که با کمک و همیاری مادی و معنوی مردم دسته‌ عزاداری خود را سر پا نگه می‌دارند؛ تهیه‌ لوازم و وسایل عزاداری شامل طبل و سنج و زنجیر و چراغ برق و نیز حضور مداح و نوحه‌سرا همگام با حرکت هیئت و دسته عزاداری از ضروریات تشکیل یک هیئت است.

عزادرای در لرستان به سه نوع کاشانى، نجفى، و سنتّی است که شیوه سنتی آن به شرح زیر است.
۱ – دسته های سینه زنى
الف) سینه زنی چلاب
ب ) سینه زنی معمولی
۲ – دسته های زنجیر زنى

که منظور از سینه زنی چلاب همان سینه زنی عربی است. به صورتی که افراد گرد هم آمده و با چرخیدن دایره وار، سینه می‌زنند؛ این نوع عزاداری به سبب نزدیکی به استان خوزستان، برگرفته رسم آنان است، که به عنوان یک نوع عزاداری عرب‌های ایران شناخته شده است.

البته با توجه به اینکه ساکنان این استان، لر هستند از گویش‌های متفاوت لری و آداب و رسوم مختلف نیز برخوردارند و شیوه و سنت عزاداری آنان از این امر نشأت می‌گیرد.

چهل منبر، تعزیه خوانى، سقّا نمودن طفلان و کودکان، گل گرفتن، گهواره بستن، نذری دادن از جمله سنت‌های عزاداری در این منطقه است:

چهل منبر:
شخصی نذر می‌کند و چهل منبر در چهل سقّا خانه و یا تکیه بر پا می‌شود، بنابراین با پای برهنه به قصد ادای نذر رفته، شمع و چراغ روشن می‌نماید. اگر چنانچه شخص نتواند چهل مکان را پیدا نماید، در حد مقدور بسنده می‌کند. از الزامات این عمل این است که چهره فرد باید پوشیده باشد یعنی نقاب به چهره داشته باشد.

تعزیه خوانى:
مانند تعزیه‌خوانى‌هایی که در کشور ایران معمول و رایج است برگزار می‌شود.

سقا نمودن طفلان:
سقا نمودن طفلان به این صورت است که بر تن کودکان خود لباس سفید مانند لباس‌های عربی می‌پوشانند و تا در مدتی که صاحب نذر در نظر دارد لباس کودک او را دیگران تهیه می‌نمایند. این کودکان تا هنگام بزرگ شدن، در دهه‌ی اول و هنگام عزاداری‌ها، آب و یا گلاب به عزاداران می‌نوشانند.

گل گرفتن:
در روزهای تاسوعا و عاشورا استخر یا حوضی از آب و گلاب و خاک مخلوط می‌کنند و گل حاصل را بر سر و صورت و لباس خود می‌گیرند؛ به صورتی که حتی در برخی وارد افراد قابل شناسایی نیستند. به این ترتیب افراد به سوگواری عزاداری می‌پردازند. در این مراسم دقت می‌شود که خاک مخطوط با گلاب و آب، پاک و مطهّر باشد که گاه این خاک را از خاک قبور امام زادگان تهیه می‌نمایند. این عمل در لرستان در تمامی شهرهای آن مرسوم است، ولی در شهرستان خرم‌آباد با شور بیشتری برگزار می‌شود. در این شهرستان، در روزهای عزادارى، هیئت و دسته‌ خاصّی تشکیل نمی‌دهند و در سطح شهر، پایگاه‌هایی ایجاد کرده، منبر و بلندگو نصب می‌کنند تا مدّاحان مدیحه‌سرایی نمایند. کلیه‌ مردم اعم از مرد و زن سینه می‌زنند و دسته‌های شهر که اغلب با پای برهنه به عزاداری می‌پردازند به دور این پایگاه‌ها جمع شده زنجیر می‌زنند. در همان زمان، عزاداران تمام بدن خود را با گل‌های آن حوض یا استخر آغشته می‌نمایند.

گهواره بستن:
به نیت طفلان دشت کربلا و شیر خواران اهل بیت امام حسین علیه السلام (مانند علی اصغر...) مردم لرستان، کودکان خویش را کفن پوش پالیزپوش می‌کنند و به نیت سادات و کودکان اهل بیت(ع) کمک‌های مالی خود را نذر گهواره‌ها به همراه علم، در اول و سر دسته هیئت‌ها قرار می‌دهند. نذرهایی که به هیئت می‌رسد، وقف عزاداری و سرمایه‌گذاری‌های معنوی می‌شود.

نذر پزى:
نوع نذرهای این منطقه متفاوت است اعم از حلیم رشیدی آش‌های متفاوت، آبگوشت، خوارک چلو. قورمه و قیمه و... که در وعده‌های غذای شام و نهار، برای عزاداران و اهالی محل، آماده و پخش می‌شود.
شیوه تقسیم نذری به این حالت است که خانواده‌ای که نذری دارد، دسته‌ای را دعوت نموده، ضمن پذیرایی از افراد دسته، قسمتی از غذا را نیز تقسیم می‌نماید. رسم بر این است که افراد خود جهت تهیه‌ غذا به محل نذری‌پزی می‌آ‌یند و به عرف محلی کاسه به دست‌اند.