کد مطلب : ۲۱۴۲۸
عزاداری در منظومه فکری آیت الله العظمی فاضل لنکرانی
سید هادی طباطبایی
آیت الله فاضل لنکرانی از جمله مراجعی بود که اهتمام زیادی به مسئله عزاداری و پیراستن آن از حواشی نامعقول داشت. او بارها توصیه‌هایی را به عزاداران کرده بود تا مبادا از طریق صحیحهٔ شیعه فراتر روند و امر عزاداری را ناپسند گردانند. در منظومه فکری آیت الله لنکرانی حُرمت نهادن بر سیره صحیح عزاداری نمود کامل داشت.
فلسفه مجالس عزاداری
آیت الله لنکرانی مجالس عزاداری را دارای جنبه‌های مختلفی می‌دانست. ایشان بر این باور بود که تمایز میان کفر و ایمان، در همین مجالس عزاداری نمود می‌یابد. ایشان در دیدار با رؤسای هیئت‌های مذهبی قم گفته بود: در سایه مجالس عزاداری سالار شهیدان، حقیقت کفر و باطل افشا و دین اسلام ترویج می‌شود و جوانان با اسلام حقیقی که در مکتب تشیع است، آشنا می‌شوند. در این مجالس اوصیای رسول خدا و دستورهای آنان برای جامعه بشری معرفی می‌شوند.
ایشان جنبه‌های ظلم‌ستیزی را نیز در این مجالس جست‌وجو می‌کرد و می‌فرمود: خیال نشود که در این مجالس ظاهراً عده‌ای جمع می‌شوند و برای مصائب آن حضرت گریه و عزاداری می‌کنند و مسئله تمام می‌شود. این گریه‌ها بزرگ‌ترین فریادها بر سر ظالمین است. بزرگ‌ترین شخصیت زمان ما، یعنی امام راحل حاضر نبود برای از دست دادن فرزند مجتهد خود گریه کند، اما برای مصائب حضرت امام حسین (ع) اشک می‌ریخت. ما با این اشک‌ها و عزاداری‌ها انقلاب اسلامی را ایجاد کردیم و در مقابل کفر و ظالمین ایستادیم.[۱] ایشان در جای دیگری نیز به این مهم اشاره کرده بود که قیام حضرت امام و انقلاب اسلامی برگرفته از قیام سالار شهیدان و درسی از درس‌های آن حضرت است.[۲]
ایشان حتی در بیان فلسفه سینه‌زنی این‌گونه عنوان می‌کنند: سینه‌زنی یکی از مظاهر مهم عزاداری و ابراز تنفر از ظلم بنی امیه است. و نه‌تنها اشتباه نیست، بلکه در تداوم هدف عاشورا نقش مهمی دارد.[۳]
آیت الله لنکرانی در مراسم عزاداری نحوه‌ای پویایی و نیل به سمت اتحاد می‌بیند و این‌گونه عنوان می‌کند: حفظ انقلاب اسلامی و رشد و اعتلا و عزت ملت بزرگوار ایران در گرو عزاداری حقیقی و بقای محرم و صفر است. آنچه پیوند دهنده حقیقی همه گروه‌ها و آحاد مردم به یکدیگر است، امام حسین (ع) است؛ بدانید که دشمن درصدد کم‌رنگ کردن مجالس عزاداری و حتی در فکر از بین بردن آن است. دشمن می‌داند که پویایی، تحرک و مخالفت با ظلم در مکتب تشیع و محرم وجود دارد و به خوبی فهمیده است که این پویایی و بالندگی در هیچ مسلکی وجود ندارد و به دنبال مقابله و برخورد با آن است.[۴]
نحوه برگزاری عزاداری
آیت الله فاضل لنکرانی در ماجرای عزاداری‌ها تأکید بسیاری داشت تا به نحوی پیراسته و به دور از شبهه‌آفرینی انجام شود. ایشان فرموده بود که در انجام مراسمی که برای ائمه صورت می‌گیرد می‌باید امور ذیل حتماً به انجام برسد. اول اینکه از هر نوع عملی که عرفاً هتک حرمت شمرده می‌شود، مثل کف زدن و سوت زدن و به کار بردن الفاظ و عبارات رکیک و امثال آن، باید اجتناب شود. دوم اینکه از هر نوع عملی که جنبه توجیه‌پذیری ندارد و مورد سوء استفاده مغرضان و موجب وهن مذهب می‌شود، باید اجتناب شود. دیگر اینکه از به کار بردن عبارات و جملاتی که بوی شرک و کفر می‌دهد، باید اجتناب شود. همچنین این‌گونه مراسم باید به دور از ریا و خودنمایی و هرگونه اغراض دنیوی به طور سنتی و معمول انجام شود تا إن شاء الله مقبول درگاه الهی قرار گیرد.[۵]
روی همین اصل بود که ایشان بسیاری از پیرایه‌ها بر گرد عزاداری را نمی‌پسندید و حکم به ناقبولی آن می‌داد. در بحث از ماجرای قمه‌زنی ایشان حکم کرده بود که با توجه به گرایشی که نسبت به اسلام و تشیع بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در اکثر نقاط جهان پیدا شده و ایران اسلامی به عنوان ام القرای جهان اسلام شناخته می‌شود و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام مطرح است، لازم است در مورد مسائل سوگواری و عزاداری سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین (ع) به گونه‌ای عمل شود که موجب گرایش بیشتر و علاقه‌مندی شدیدتر به آن حضرت و هدف مقدس وی گردد. پیداست که در این شرایط مسئله قمه زدن نه‌تنها چنین نقشی ندارد بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچ گونه توجیهی، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد. لذا لازم است شیعیان علاقه‌مند به مکتب امام حسین (ع) از آن خودداری نمایند و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد، نذر واجد شرایط صحت و انعقاد نیست.[۶]
در موضوع سایر مسائلی که بر محور عزاداری‌ها ایجاد شده است نیز از ایشان پرسش شده بود. در مورد استفاده از ابزار موسیقی در عزاداری‌ها ایشان این‌گونه حکم داد: استفاده از ابزار و آلات موسیقی مختص به مجالس لهو و لعب است. در هر شرایط که باشد جایز نیست. لذا اگر به نحوی نواخته شود که مناسب مجالس لهو و لعب و خوش‌گذرانی باشد و یا وهن ائمه اطهار (ع) تلقی شود، حرام است و الا مانعی ندارد.[۷] در خصوص سینه‌زنی و زنجیرزنی نیز ایشان حکم کرده بود که جایز، بلکه راجح است؛ مشروط بر آنکه موجب ضرر مهم و اضرار بر نفس نباشد.[۸]
آیت الله فاضل لنکرانی پخش صدای سخنرانی، روضه‌خوانی و مداحی و عزاداری از بلندگوهای مسجد و حسینیه و تکایا را اگر موجب اذیت و آزار همسایگان شود، جایز ندانسته بود.[۹] آیت الله لنکرانی همچنین در اعتراض به اشعاری که ممکن است موجب وهن شود و بوی شرک بدهد در پیامی که به مناسبت فرار رسیدن عاشورا داد این‌گونه فرمود: امروزه از طرفی گروه‌ها و فرقه‌های ضاله مانند وهابیت و حکومت‌های جائر همچون اسرائیل و آمریکا در صدد هدم دین اسلام و ضربه زدن به مذهب اهل بیت عصمت و طهارت‌اند. وهابیت با تهمت‌ها و افترائات فراوان و نشر افکار غیر صحیح و مخالفت با قرآن و سنت پیامبر (ص) و سخره گرفتن مظاهر دینی از جمله عزاداری و گریستن بر مصائب حسین بن علی (ع) که همه انبیاء از آدم تا خاتم بر او گریستند، به مبارزه برخاسته از طرف دیگر پیروان اباعبدالله و کسانی که در ارادت آنان به آن حضرت تردیدی نیست، برخی از آنان بر این طبل کوبیده و با بی‌توجهی همان امری را که دشمنان دین می‌خواهند دنبال می‌کنند و این جای بسیار تأسف است. امروزه وهابیت، شیعه را متهم به شرک می‌کند. مذهبی که بالاترین معارف توحیدی را دارد و بزرگ مرد میدان توحید امیر المومنین (ع) رهبر و مقدای اوست.
ایشان سپس در پیام خود آورد: چرا باید گوینده‌ای با اشعار غیر صحیح که از آن بوی کفر و شرک استشمام می‌شود به این هدف کمک کند؟ ما مکرر گفته‌ایم، چنانچه این اشخاص از روی فهم و اختیار بگویند، از مصادیق شرک است و شیعه از چنین افرادی بیزاری می‌جوید، خطبای محترم و مداحان مکّرم که افتخار خدمت‌گزاری به این آستان را دارند، و چه توفیقی از این بالاتر، باید نسبت به این امور توجه بیشتری داشته باشند و نگذارند ایادی مسموم، آن را دستخوش اهداف شوم خود قرار دهند. مردم عزیز باید نسبت به گفتار گویندگان و اشعار مرثیه‌سرایان دقت عمیق داشته باشند و مطالب را به صورت مستند مورد پذیرش قرار دهند.[۱۰]
آیت الله لنکرانی، در هشداری به مداحان عنوان می‌کند: اگر مداحان عزیز و مرثیه‌سرایان محترم در این امر دقت نکنند و خدای نخواسته از اشعار غیر صحیح یا از الحان غیر شرعی استفاده کنند، علاوه بر اینکه مرتکب عملی حرام شده‌اند، موجب تضعیف دین نیز می‌شوند. و قطعاً جوابی برای خدا و رسول و ائمه طاهرین (ع) ندارند. [۱۱]
یکی از مواضعی که آیت الله لنکرانی بر آن انگشت نهاد و کوشید تا آن را پیراسته کند، ماجرای عروسی حضرت قاسم (ع) بود. ایشان در این مورد اظهار کردند: آنچه در مورد عروسی حضرت قاسم مطرح شده یا می‌شود صحیح نیست و اثری از این قضیه در کتب معتبره وجود ندارد. مضافاً بر اینکه حضرت قاسم به سن ازدواج نرسیده بود. بلی، در کتاب منتخب مرحوم طریحی چیزهایی که مناسب ازدواج آن حضرت است نقل شده، ولی ظاهراً این مطالب نادرست را بعد از آن مرحوم، افراد مغرض یا نادان به آن کتاب اضافه کرده‌اند و مرحوم طریحی برتر از آن است که این مطالب را که مناسبتی با واقعه عاشورا ندارد در کتاب خود بنویسد. در عین حال آنچه در کتاب طریحی آمده به این نحو که بعضی در مراسم تعزیه‌داری و به صورت خرافی پیاده می‌کنند، نمی‌باشد.[۱۲]
آیت الله فاضل لنکرانی با این نگرش به ماجرای عزاداری، کوشید تا سیره صحیحی را در سنت عزاداری معرفی کند.
پاورقی:
[۱] سینای فقاهت، ص ۵۲۹
[۲] روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۵/۱۱/۸۳
[۳] جامع المسائل، ج ۱، ص ۵۷۹
[۴] سینای فقاهت، ص ۵۲۹
[۵] سینای فقاهت، صص ۴۳۶-۴۳۷
[۶] سینای فقاهت، ص ۴۳۵
[۷] سینای فقاهت، ص ۴۳۶-۴۳۷
[۸] سینای فقاهت، ص ۴۳۶
[۹] سینای فقاهت، ص ۴۳۷
[۱۰] سینای فقاهت، ص ۵۳۱
[۱۱] افق حوزه، ۱۰/۱۱/۸۴
[۱۲] جامع المسائل، ج ۱، ص ۵۸۴
فلسفه مجالس عزاداری
آیت الله لنکرانی مجالس عزاداری را دارای جنبه‌های مختلفی می‌دانست. ایشان بر این باور بود که تمایز میان کفر و ایمان، در همین مجالس عزاداری نمود می‌یابد. ایشان در دیدار با رؤسای هیئت‌های مذهبی قم گفته بود: در سایه مجالس عزاداری سالار شهیدان، حقیقت کفر و باطل افشا و دین اسلام ترویج می‌شود و جوانان با اسلام حقیقی که در مکتب تشیع است، آشنا می‌شوند. در این مجالس اوصیای رسول خدا و دستورهای آنان برای جامعه بشری معرفی می‌شوند.
ایشان جنبه‌های ظلم‌ستیزی را نیز در این مجالس جست‌وجو می‌کرد و می‌فرمود: خیال نشود که در این مجالس ظاهراً عده‌ای جمع می‌شوند و برای مصائب آن حضرت گریه و عزاداری می‌کنند و مسئله تمام می‌شود. این گریه‌ها بزرگ‌ترین فریادها بر سر ظالمین است. بزرگ‌ترین شخصیت زمان ما، یعنی امام راحل حاضر نبود برای از دست دادن فرزند مجتهد خود گریه کند، اما برای مصائب حضرت امام حسین (ع) اشک می‌ریخت. ما با این اشک‌ها و عزاداری‌ها انقلاب اسلامی را ایجاد کردیم و در مقابل کفر و ظالمین ایستادیم.[۱] ایشان در جای دیگری نیز به این مهم اشاره کرده بود که قیام حضرت امام و انقلاب اسلامی برگرفته از قیام سالار شهیدان و درسی از درس‌های آن حضرت است.[۲]
ایشان حتی در بیان فلسفه سینه‌زنی این‌گونه عنوان می‌کنند: سینه‌زنی یکی از مظاهر مهم عزاداری و ابراز تنفر از ظلم بنی امیه است. و نه‌تنها اشتباه نیست، بلکه در تداوم هدف عاشورا نقش مهمی دارد.[۳]
آیت الله لنکرانی در مراسم عزاداری نحوه‌ای پویایی و نیل به سمت اتحاد می‌بیند و این‌گونه عنوان می‌کند: حفظ انقلاب اسلامی و رشد و اعتلا و عزت ملت بزرگوار ایران در گرو عزاداری حقیقی و بقای محرم و صفر است. آنچه پیوند دهنده حقیقی همه گروه‌ها و آحاد مردم به یکدیگر است، امام حسین (ع) است؛ بدانید که دشمن درصدد کم‌رنگ کردن مجالس عزاداری و حتی در فکر از بین بردن آن است. دشمن می‌داند که پویایی، تحرک و مخالفت با ظلم در مکتب تشیع و محرم وجود دارد و به خوبی فهمیده است که این پویایی و بالندگی در هیچ مسلکی وجود ندارد و به دنبال مقابله و برخورد با آن است.[۴]
نحوه برگزاری عزاداری
آیت الله فاضل لنکرانی در ماجرای عزاداری‌ها تأکید بسیاری داشت تا به نحوی پیراسته و به دور از شبهه‌آفرینی انجام شود. ایشان فرموده بود که در انجام مراسمی که برای ائمه صورت می‌گیرد می‌باید امور ذیل حتماً به انجام برسد. اول اینکه از هر نوع عملی که عرفاً هتک حرمت شمرده می‌شود، مثل کف زدن و سوت زدن و به کار بردن الفاظ و عبارات رکیک و امثال آن، باید اجتناب شود. دوم اینکه از هر نوع عملی که جنبه توجیه‌پذیری ندارد و مورد سوء استفاده مغرضان و موجب وهن مذهب می‌شود، باید اجتناب شود. دیگر اینکه از به کار بردن عبارات و جملاتی که بوی شرک و کفر می‌دهد، باید اجتناب شود. همچنین این‌گونه مراسم باید به دور از ریا و خودنمایی و هرگونه اغراض دنیوی به طور سنتی و معمول انجام شود تا إن شاء الله مقبول درگاه الهی قرار گیرد.[۵]
روی همین اصل بود که ایشان بسیاری از پیرایه‌ها بر گرد عزاداری را نمی‌پسندید و حکم به ناقبولی آن می‌داد. در بحث از ماجرای قمه‌زنی ایشان حکم کرده بود که با توجه به گرایشی که نسبت به اسلام و تشیع بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در اکثر نقاط جهان پیدا شده و ایران اسلامی به عنوان ام القرای جهان اسلام شناخته می‌شود و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام مطرح است، لازم است در مورد مسائل سوگواری و عزاداری سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین (ع) به گونه‌ای عمل شود که موجب گرایش بیشتر و علاقه‌مندی شدیدتر به آن حضرت و هدف مقدس وی گردد. پیداست که در این شرایط مسئله قمه زدن نه‌تنها چنین نقشی ندارد بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچ گونه توجیهی، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد. لذا لازم است شیعیان علاقه‌مند به مکتب امام حسین (ع) از آن خودداری نمایند و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد، نذر واجد شرایط صحت و انعقاد نیست.[۶]
در موضوع سایر مسائلی که بر محور عزاداری‌ها ایجاد شده است نیز از ایشان پرسش شده بود. در مورد استفاده از ابزار موسیقی در عزاداری‌ها ایشان این‌گونه حکم داد: استفاده از ابزار و آلات موسیقی مختص به مجالس لهو و لعب است. در هر شرایط که باشد جایز نیست. لذا اگر به نحوی نواخته شود که مناسب مجالس لهو و لعب و خوش‌گذرانی باشد و یا وهن ائمه اطهار (ع) تلقی شود، حرام است و الا مانعی ندارد.[۷] در خصوص سینه‌زنی و زنجیرزنی نیز ایشان حکم کرده بود که جایز، بلکه راجح است؛ مشروط بر آنکه موجب ضرر مهم و اضرار بر نفس نباشد.[۸]
آیت الله فاضل لنکرانی پخش صدای سخنرانی، روضه‌خوانی و مداحی و عزاداری از بلندگوهای مسجد و حسینیه و تکایا را اگر موجب اذیت و آزار همسایگان شود، جایز ندانسته بود.[۹] آیت الله لنکرانی همچنین در اعتراض به اشعاری که ممکن است موجب وهن شود و بوی شرک بدهد در پیامی که به مناسبت فرار رسیدن عاشورا داد این‌گونه فرمود: امروزه از طرفی گروه‌ها و فرقه‌های ضاله مانند وهابیت و حکومت‌های جائر همچون اسرائیل و آمریکا در صدد هدم دین اسلام و ضربه زدن به مذهب اهل بیت عصمت و طهارت‌اند. وهابیت با تهمت‌ها و افترائات فراوان و نشر افکار غیر صحیح و مخالفت با قرآن و سنت پیامبر (ص) و سخره گرفتن مظاهر دینی از جمله عزاداری و گریستن بر مصائب حسین بن علی (ع) که همه انبیاء از آدم تا خاتم بر او گریستند، به مبارزه برخاسته از طرف دیگر پیروان اباعبدالله و کسانی که در ارادت آنان به آن حضرت تردیدی نیست، برخی از آنان بر این طبل کوبیده و با بی‌توجهی همان امری را که دشمنان دین می‌خواهند دنبال می‌کنند و این جای بسیار تأسف است. امروزه وهابیت، شیعه را متهم به شرک می‌کند. مذهبی که بالاترین معارف توحیدی را دارد و بزرگ مرد میدان توحید امیر المومنین (ع) رهبر و مقدای اوست.
ایشان سپس در پیام خود آورد: چرا باید گوینده‌ای با اشعار غیر صحیح که از آن بوی کفر و شرک استشمام می‌شود به این هدف کمک کند؟ ما مکرر گفته‌ایم، چنانچه این اشخاص از روی فهم و اختیار بگویند، از مصادیق شرک است و شیعه از چنین افرادی بیزاری می‌جوید، خطبای محترم و مداحان مکّرم که افتخار خدمت‌گزاری به این آستان را دارند، و چه توفیقی از این بالاتر، باید نسبت به این امور توجه بیشتری داشته باشند و نگذارند ایادی مسموم، آن را دستخوش اهداف شوم خود قرار دهند. مردم عزیز باید نسبت به گفتار گویندگان و اشعار مرثیه‌سرایان دقت عمیق داشته باشند و مطالب را به صورت مستند مورد پذیرش قرار دهند.[۱۰]
آیت الله لنکرانی، در هشداری به مداحان عنوان می‌کند: اگر مداحان عزیز و مرثیه‌سرایان محترم در این امر دقت نکنند و خدای نخواسته از اشعار غیر صحیح یا از الحان غیر شرعی استفاده کنند، علاوه بر اینکه مرتکب عملی حرام شده‌اند، موجب تضعیف دین نیز می‌شوند. و قطعاً جوابی برای خدا و رسول و ائمه طاهرین (ع) ندارند. [۱۱]
یکی از مواضعی که آیت الله لنکرانی بر آن انگشت نهاد و کوشید تا آن را پیراسته کند، ماجرای عروسی حضرت قاسم (ع) بود. ایشان در این مورد اظهار کردند: آنچه در مورد عروسی حضرت قاسم مطرح شده یا می‌شود صحیح نیست و اثری از این قضیه در کتب معتبره وجود ندارد. مضافاً بر اینکه حضرت قاسم به سن ازدواج نرسیده بود. بلی، در کتاب منتخب مرحوم طریحی چیزهایی که مناسب ازدواج آن حضرت است نقل شده، ولی ظاهراً این مطالب نادرست را بعد از آن مرحوم، افراد مغرض یا نادان به آن کتاب اضافه کرده‌اند و مرحوم طریحی برتر از آن است که این مطالب را که مناسبتی با واقعه عاشورا ندارد در کتاب خود بنویسد. در عین حال آنچه در کتاب طریحی آمده به این نحو که بعضی در مراسم تعزیه‌داری و به صورت خرافی پیاده می‌کنند، نمی‌باشد.[۱۲]
آیت الله فاضل لنکرانی با این نگرش به ماجرای عزاداری، کوشید تا سیره صحیحی را در سنت عزاداری معرفی کند.
پاورقی:
[۱] سینای فقاهت، ص ۵۲۹
[۲] روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۵/۱۱/۸۳
[۳] جامع المسائل، ج ۱، ص ۵۷۹
[۴] سینای فقاهت، ص ۵۲۹
[۵] سینای فقاهت، صص ۴۳۶-۴۳۷
[۶] سینای فقاهت، ص ۴۳۵
[۷] سینای فقاهت، ص ۴۳۶-۴۳۷
[۸] سینای فقاهت، ص ۴۳۶
[۹] سینای فقاهت، ص ۴۳۷
[۱۰] سینای فقاهت، ص ۵۳۱
[۱۱] افق حوزه، ۱۰/۱۱/۸۴
[۱۲] جامع المسائل، ج ۱، ص ۵۸۴
مرجع : مباحثات
