در سالروز رحلت حضرت فاطمه معصومه(س)، ضرورت واکاوی ابعاد شخصیت بی بدیل آن حضرت با استفاده از آراء و اندیشه های مفسر قرآن کریم آیت الله جوادی آملی می تواند نکات ارزشمندی را از جایگاه والای حضرت فاطمه معصومه(س) در نزد امامان معصومین(ع) برای تشنگان به معارف اهل بیت(ع) به ویژه زائران آن حضرت به ارمغان داشته باشد، از این رو دراین نگاشته برخی از مهمترین شاخصه های وجودی کریمۀ اهل بیت(ع) با نکته سنجی و نگاه ژرف نگر حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی به مخاطبان عرضه می گردد:

عظمت مقام کريمهٴ اهل‌بيت فاطمه معصومه (س)

آیت الله جوادی آملی در تبیین عظمت مقام کريمهٴ اهل‌بيت فاطمه معصومه (س) فرمود: از آنجا که حضرت فاطمه معصومه(س) که از دودمان نبوت و ولايت است به جايی میرسد که امام هشتم و امام نهم(ع) دربارهٴ زيارت او هم توصيه و سفارش و هم دستور و برنامه دارند، لذا از وجود مبارک امام هشتم علیبن‌موسیالرضا(ع) رسيده است که، خواهر ما فاطمهٴ معصومه در قم مدفون است [و] هر کس اين بانو را زيارت کند بهشت براي اوست[۱]، و از وجود مبارک امام نهم امام محمد تقي(ع) روایت شده است که عمّهٴ من فاطمهٴ معصومه(س) در قم مدفون است و هر کس آن حضرت را زيارت کند بهشت براي اوست[۲].
بنابراین و با این تفاسیر از آیت الله جوادی آملی ضرورت تعمّق هر چه بیشتر در شاخصه های وجودی حضرت معصومه(س) باید مورد اهتمام همۀ شیعیان واقع گردد، زیرا تأکیدات ائمۀ معصومین(ع) همگی لزوم واکاوی شأن و منزلت بالای آن حضرت را دو چندان می کند.

بهشت؛ پاداش زائر حضرت فاطمهٴ معصومه(س)

آیت الله جوادی آملی با تشریح آثار و نتایج بی بدیل زیارت آن حضرت، به شاخصه هائی از قبیل استحقاق ورود به بهشت برای زائران آن حضرت و نیز برخورداری از مقام شفاعت حضرت معصومه (س) اذعان نمودند، و با ذکر روایتی مهم از امام رضا(ع) معرفت و شناخت نسبت به حق کریمۀ اهل بیت و نیز چیستی مراتب این شناخت را برای تشنگان به آموزه های ناب تشیع بازگو نمودند.

ایشان در فرازی فرمودند: اعمالی که باعث ورود در بهشت است يکسان نيست؛ بعضي از عملهای خير باعث میشود انسان به بهشت راه پيدا کند، بعضي از اعمال خير سبب مي‌شود که بهشت در اختيار اوقرار بگیرد، نه او در اختيار بهشت، لذا سر اينکه وجود مبارک امام هشتم و امام نهم(ع) فرمودند، هر کس کريمهٴ اهل‌بيت فاطمهٴ معصومه (س) را زيارت کند بهشت براي او است، بدین خاطر است که او اهل ولايت است، اگر کسي پيوند ولايي با دودمان عصمت و طهارت داشته باشد، مي‌کوشد که رايحهٴ ولايت و طعم ولايت در هستي او پديد آيد و خود جزء اولياي الهي بشود، اگر کسي جزء اولياي خدا شد، «وليّ‌الله» شد، در آن صورت بهشت مشتاق اوست.

در برخي از روايات آمده است که بهشت مشتاق سلمان است و اشتياق بهشت به سلمان بيش از علاقهٴ سلمان به بهشت است[۳]. سّرش آن است که بهشت محصول عقيده صحيح و اخلاق صحيح و عمل صالح است و عقيده و اخلاق و اعمال جزء شئون ادراکي و عملي انسان است، اگر بهشت در اثر عقيده و خُلق و عمل است و اگر عقيده و خلق و عمل جزء شئون ادراکي و عملي روح آدم است؛ پس روح انسان والاست که در اثر تحصيل عقيده و اخلاق و اعمال بهشت را مي‌سازد، بهشت مملوک انساني است که «وليّ الله» است در جريان دوزخ هم ـ معاذالله ـ اين‌چنين است؛ بنابراين وجود مبارک امام هشتم و امام نهم(ع) اثر زيارت فاطمهٴ معصومه(س) را استحقاق بهشت دانستند که بهشت براي او است.

معرفت به حق کریمۀ اهل بیت(س) ؛ شرط ورود به بهشت

آیت الله جوادی آملی در تبیین چگونگی دریافت ثواب کامل از زیارت حضرت فاطمۀ معصومه(س) به مولّفۀ شناخت و معرفت حقیقی نسبت به آن حضرت اشاره نمودند و فرمودند: از وجود مبارک امام رضا(ع) روایتی به ما رسيده است که فرمود؛ اگر کسي خواهرم کريمه اهل‌بيت فاطمهٴ معصومه را «عارفاً بحقّها»[۴] زيارت کند بهشت براي او ثابت است، معلوم مي‌شود کريمهٴ اهل‌بيت فاطمهٴ معصومه(س) حقّي دارد که بعضي از زائران به حقّش عارف هستند، برخی عارف نيستند و آن حضرت را تنها به عنوان خواهر امام و دختر امام و عمه امام مي‌شناسند و زيارت مي‌کنند که اينها بخشی از فضيلت و ثواب را دریافت می دارند، اما به ثواب کامل راه نمی يابند. لیکن برخی دیگر از زائرین ان حضرت حقّ اين کريمه را مي‌شناسند که امام هشتم فرمود هر کس خواهرم را «عارفاً بحقّها» زيارت کند بهشت براي او است. زیرا معمولاً در مستحبّات، مطلوب متعدد است؛ يعني اگر کسي عارف به حق وجود مبارک فاطمهٴ معصومه(س) نبود و يک زيارت عادي و عامي انجام داد، اين‌چنين نيست که از فضيلت محروم باشد، بلکه به اندازهٴ کار خود و درک خود ثواب مي‌برد، ولي آن ثواب کامل براي کسي است که عارف به حقّ کريمه اهل‌بيت باشد و او را زيارت کند.

تبیین چیستی «عارفاً بحقّها» در پرتو زیارتنامۀ آن حضرت

آیت الله جوادی آملی با تشریح روایت وارد شده از امام رضا(ع) مبنی زیارت حضرت فاطمۀ معصومه(س) به نحو «عارفاً بحقّها» فرمود: حال این پرسش مطرح می گردد که حقّ او چيست تا انسان آن حقّ را بشناسد و آن حضرت را با معرفت به حق زيارت کند؟ حقّي که مي‌توان براي کريمهٴ اهل‌بيت (س) ثابت کرد از راههاي متعدّد و گوناگون قابل اثبات است؛ ولي روشن‌ترين و ساده‌ترين راه همان تحليل عميق زيارتنامهٴ آن حضرت است.

مأثوربودن زيارتنامه آن حضرت

آیت الله جوادی آملی در تبیین ریشۀ تاریخی متن زیارت حضرت معصومه(س) فرمودند: برخلاف برخی از زیارت نامه هایی که توسط علما و بزرگان دینی برای معصوم‌زادگان و امام‌زادگان انشاء گردید، لیکن دربارهٴ فاطمهٴ معصومه (س) زيارتش از امام رضا(ع) نقل شده است، از یکی از محدّثين بزرگ قم به نام سعد اشعري که توفيق تشرّف به محضر امام زمانش یعنی وجود مبارک امام رضا(ع) را پيدا نمود، نقل شده است که وجود مبارک امام رضا (ع) به من فرمود: يا سعد! قبري از ما در خاک شماست. عرض کردم: منظور قبر کريمهٴ اهل‌بيت فاطمهٴ معصومه(س) است؟ فرمود: آري. سپس فرمود: شما آن بزرگوار را با اين وضع زيارت بکنيد[۵]. لذا اين زيارتنامه‌اي که در کُتب زيارات و ادعيه آمده است جزء مُنشئات وجود مبارک امام هشتم(س) است که امام رضا(ع) فرمود وقتي خواستيد فاطمهٴ معصومه(س) را زيارت کنيد اين‌چنين بگوييد.

مقام شفاعت کريمهٴ اهل‌بيت حضرت فاطمهٴ معصومه (س)

آیت الله جوادی آملی در تبیین این بخش از زیارت حضرت فاطمۀ معصومه(س)که می خوانیم؛ «يا فاطمة إشفَعي ليّ في الجنة فإن لَکِ عِندَ الله شأناً من الشأن»[۶]، فرمودند: کسي حق شفاعت دارد که در کنار عدالت الهي از مظاهر اسماي حسناي خدا باشد. خداوند اگر با عدل خودش با ما رفتار بکند بسياري از انسان ها آسيب خواهند دید، ولي اگر رحمت او ضميمهٴ عدل او گردد در این صورت به اين کار «شفاعت» می گویند، لذا اگر حضرت فاطمه معصومه (س) به اين مقام رسيده است که همه بزرگان، همه علما، همه مراجع، در کنار بارگاه ملکوتي او عرض مي‌کنند: «يا فاطمة إشفَعي ليّ في الجنة..» معلوم مي‌شود که حقّ شفاعت دارد، شما مي‌بينيد همهٴ مراجع بزرگ در کنار قبر کریمۀ اهل بیت(س) مي‌گويند از ما شفاعت نما، زیرا در قيامت همگان به شفاعت خاندان پيغمبر(عليهم الصلاة و عليهم السلام) نيازمندند.

آنها که اهل بهشت‌اند به برکت شفاعت درجاتشان رفيع مي‌شود، همه شيعيان و کساني که دينشان مورد رضایت خداوند است نيازمند به شفاعت‌اند، يا در نجات از جهنّم يا در تخفيف از عذاب و ورود به بهشت يا ترفيع درجات بهشت، به هر تقدير در همهٴ اين مراحل و درجات به شفاعت نيازمندند. اينکه همه بزرگان در پيشگاه اين کريمه عرض مي‌کنند «..إشفَعي ليّ في الجنة فإن لَکِ عِندَ الله شأناً من الشأن»[۷]، معلوم مي‌شود که وجود مبارک اين کريمه از ولايت الهي برخوردار است و با قرآن همراه است و از قرآن جدا نمي‌شود، چنين مقامي را اگر کسي بشناسد و آن حضرت را با اين معرفت زيارت کند استحقاق بهشت را خواهد داشت.

همۀ اين امور نشان مي‌دهد که حضرت فاطمه معصومه(س) به چه جايگاهي رسيده است که امام هشتم و امام نهم(ع) هم ترغيب کرده‌اند که آن حضرت را زيارت کنيد به نحوی که وجود مبارک امام رضا امام هشتم(ع) زيارتنامه خاصي مقرر کرده است، و هم در اين زيارتنامه جمله‌هايي را تعبيه نمودند که نشانهٴ مقام و منزلت والای حضرت فاطمه معصومه (س) است.

<sub>پاورقی:
[۱] ـ وسائل الشيعه، ج۱۴، ص۵۷۶ ؛ «فاطمه بنت موسي بن جعفر (ع) بقم فقال من زارها فله الجنة».
[۲] ـ وسائل الشيعه، ج۱۴، ص۵۷۶ ؛ «من زار قبر عمتي بقم فله الجنة».
[۳] ـ بحارالانوار، ج۲۲، ص۳۴۲؛ «ان الجنة لا شوق الي سلمان من سلمان الي الجنة وان الجنة لا عشق لسلمان من سلمان للجنة».
[۴] ـ بحارالانوار، ج۴۸، ص۳۱۷؛ «من زارها عارفاً بحقها فله الجنة».
[۵] ـ بحار الأنوار، ج۹۹، ص۲۶۶.
[۶] ـ مفاتيج الجنان، زيارت حضرت فاطمهٴ معصومه (سلام الله عليها).
[۷] ـ مفاتيج الجنان، زيارت حضرت فاطمهٴ معصومه (سلام الله عليها).


نویسنده: مهدی نجفی</sub>

آرمان هیأت