همّيت / فضيلت :
رسول خدا صلّي الله عليه و آله و سلّم فرمودند : سُمِّي شَوَّالاً لأِنَّ فِيهِ شَالَت ذُنُوبُ المُؤمِنِينَ أي اِرتَفَعَت ؛ شوّال را از اين جهت شوّال ناميدند که در آن ماه، گناهان مؤمنان مرتفع و برداشته مي شود ( المراقبات . ص ۳۶۲ ) . بدان که وقت ظهور آثار اعمال ماه رمضان و اعطاي پاداش آن، روز عيد فطر است ( المراقبات . ص ۳۳۴ ) . امام سجّاد عليه السّلام به اولاد خود مي فرمود : لَيلَهُ القَدرِ لَيسَ دَونَ لَيلَهَ القَدر ؛ شب (عيد) فطر کمتر از شب قدر نيست ( المراقبات . ص ۳۳۴ ) .
...............................................................................
آداب و اعمال :
شب اوّل : شب اوّل، شب عيد فطر است و از جمله ليالى شريفه است و در فضيلت و ثواب عبادت و احياى آن احاديث بسيار وارد شده و روايت شده است كه آن شب كمتر از شب قدر نيست . ۱- غسل : در وقتى كه آفتاب غروب كرد، غسل کند .‏ ۲- احياء : آن شب به نماز و دعا و استغفار و سؤال از حق تعالى و بيتوته در مسجد احياء نمايد . ۳- تکبير : در عقب نماز مغرب و عشاء و نماز صبح و عقب نماز عيد بخواند : اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ* وَ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ لِلَّهُ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلَّهِ* عَلَى مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلَى مَا أَوْلَانَا . ۴- دعا : چون نماز مغرب و نافله ي آن را خواند، دست ها را به سوى آسمان بلند كند و بگويد : يَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ يَا ذَا الْجُودِ يَا مُصْطَفِيَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِي كُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَيْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَكَ فِي كِتابٍ مُبِينٍ؛ پس به سجده برود و صد مرتبه در سجده بگويد: أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ‏ ، پس هر حاجت كه دارد از حق تعالى بخواهد كه إن شاء الله تعالى بر آورده خواهد شد . در روايت است كه : بعد از نماز مغرب به سجده رود و بگويد : يَا ذَا الْحَوْلِ يَا ذَا الطَّوْلِ يَا مُصْطَفِياً مُحَمَّداً وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِي كُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِيتُهُ أَنَا وَ هُوَ عِنْدَكَ فِي كِتابٍ مُبِينٍ ؛ پس صد مرتبه بگو : ‏أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ‏ . ۵- زيارت : امام حسين عليه السّلام را زيارت كند. كه فضيلت بسيار دارد و زيارت مخصوصه ي اين شب در باب زيارات آمده است . ۶- ذکر : ده مرتبه اين ذكر را بگويد : (( يا دآئِمَ الفَضلِ عَلَي البَرِيهِ يا بَاسِطَ اليدَينِ بِالعَطِيهِ يا صَاحِبَ المَوَاهِبِ السَّنِيهِ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَيرِ الوَرَي سَجِيهً وَاغفِلَنَا يا ذَاالعُلَي فِي هَذِهِ العَشِيهِ )) . ۷- نماز : چهارده ركعت نماز گزارد و بخواند در هر ركعتى حمد و آيه الكرسي و سه مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ تا براى او به هر ركعتى ثواب عبادت چهل سال و عبادت هر كه روزه گرفته و نماز خوانده در آن ماه‏، باشد . ۱۰- غسل : در آخِر شب غسل كند ‏و در جاى نماز خود بنشيند تا طلوع فجر (مفاتيح الجنان . فصل چهارم . در اعمال ماه شوّال ) .
.............................................................................................
روز اوّل : روز عيد فطر است.
آداب و اعمال روز عيد فطر :
۱-تکبير : بعد از نماز صبح و نماز عيد اين تكبيرات را بخوانى : اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ* وَ اللَّهُ أَكْبَرُ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ لِلَّهُ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلَّهِ* عَلَى مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلَى مَا أَوْلَانَا . ۲- دعا : بعد از نماز صبح اين دعا را بخوانى : اللَّهُمَّ إِنِّي تَوَجَّهْتُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ إِمَامِي‏ ... . ۳- زکات فطره : زكات فطره را کنار بگذارد يعني از مال خود بيرون کند . الف : به ازاي هر نفر، يک صاع ( حدود سه کيلو و نيم )، پيش از نماز عيد به تفصيلى كه در كتب فقهيُه است . ب : زكات فطره، واجب مؤكّد است و شرط قبولى روزه ي ماه رمضان و سبب حفظ تا سال ديگر است . ج : حق تعالى آن را مقدّم بر نماز ذكر فرموده در اين آيه شريفه : قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى ( سوره اعلي . آيه ۱۴ ) . ‏۴- غسل و دعاي آن : بهتر آن است كه اگر ممكن شود از نهر غسل كند‏ و وقت آن بعد از طلوع فجر است تا زمان به جا آوردن نماز عيد. در جزء روايتى است كه غسل را در زير سقفى بكند و چون خواستى غسل كنى بگو : اللَّهُمَّ إِيمَاناً بِكَ وَ تَصْدِيقاً بِكِتَابِكَ وَ اتِّبَاعَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ‏ پس‏ بسم الله‏ بگو و غسل كن و چون از غسل فارغ شدى بگو : اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ كَفَّارَةً لِذُنُوبِي وَ طَهِّرْ دِينِي اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّي الدَّنَسَ‏ . ۵- لباس نيکو و بوي خوش : پوشيدن جامه نيكو و به كار بردن بوى خوش‏ و رفتن به صحرا درغير مكّه براى نماز خواندن در زيرآسمان‏ . ۶- افطار : پيش از نماز عيد در اوّل روز افطار كند و بهتر آن است كه به خرما يا به شيرينى باشد و شيخ مفيد رحمه الله فرموده : مستحب است تناول كردن مقدار كمى از تربت سيّد الشّهداء عليه السّلام كه شفا است از براى هر دردى .‏ ۷- مهيا شدن براي نماز عيد : چون براى رفتن به نماز عيد مهيّا شدى بيرون نروى مگر بعد از طلوع آفتاب و آن كه بخوانى دعايى را كه سيّد در اقبال از ابو حمزه ثمالى روايت كرده از حضرت امام محمّد باقر عليه السّلام كه فرمود : در عيد فطر و قربان و جمعه وقتى كه مهيّا شدى به جهت بيرون رفتن براي نماز، اين دعا را بخوان : اللَّهُمَّ مَنْ تَهَيَّأَ فِي هَذَا الْيَوْمِ أَوْ تَعَبَّأَ ... . ۸- نماز عيد فطر : و آن دو ركعت است در ركعت اوّل حمد و سوره اعلى را بخواند و بعد از قرائت‏ پنج تكبير بگويد و بعد از هر تكبير اين قنوت را بخواند : اللَّهُمَّ [أَنْتَ أَهْلُ‏] أَهْلَ الْكِبْرِيَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ أَهْلَ التَّقْوَى وَ الْمَغْفِرَةِ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هَذَا الْيَوْمِ الَّذِي جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِينَ عِيداً وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهِ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ مَزِيداً أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي كُلِّ خَيْرٍ أَدْخَلْتَ فِيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُخْرِجَنِي مِنْ كُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا سَأَلَكَ مِنْهُ عِبَادُكَ الصَّالِحُونَ وَ أَعُوذُ بِكَ فِيهِ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُكَ الصَّالِحُونَ {الْمُخْلِصُونَ‏} پس تكبير ششم بگويد و به ركوع رود و بعد از ركوع و سجود برخيزد به ركعت دوم و بعد از حمد، سوره والشّمس را بخواند پس چهار تكبير بگويد و بعد از هر تكبيرى آن قنوت را بخواند و چون فارغ شد تكبير پنجم گويد و به ركوع رود پس نماز را تمام كند و بعد از سلام تسبيح حضرت زهرا عليها السّلام را بفرستد. مستحب است كه نماز عيد در زير آسمان و بر روى زمين بدون فرش و بوريا واقع شود و آنكه برگردد از مصلّى از غير آن راهى كه رفته بود و از براى برادران دينى خود به قبولى اعمال‏ دعا كند . ۹- دعاي صحيفه سجّاديه : شايد بهترين دعاهاي وارده، دعاى چهل و ششم صحيفه كامله سجّاديه باشد . ۱۰- زيارت : امام حسين عليه السّلام را زيارت كند . ۱۱- خواندن دعاي ندبه : سزاوار است اين دعا در روزهاي عيد فطر و عيد قربان و عيد غدير و عيد (روز) جمعه خوانده شود . بعد از اتمام دعا به سجده رود و .... (مفاتيح الجنان . فصل چهارم . در اعمال ماه شوّال ) .
...............................................................................................
اهمّيت زکات فطره : ۱- دادن فطره براي آنچه از زکات مال ناقص بوده است، باعث جبران و کامل شدن زکات مال مي شود. ۲- باعث تمام و کامل شدن روزه مي شود. ۳- به منزله ي صلوات بر پيغمبر صلّي الله عليه و آله و سلّم در نماز است.
مطالبي پيرامون زکات فطره : * زکات فطره و مقدّم داشتن آن بر نماز عيد فطر در قرآن هم تأکيد شده است : قَد اَفلَحَ مَن تَزَکَّي وَ ذَکَرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلَّي ( سوره اعلي . آيه ۱۴ ) . ۱- جنس : بهتر آن است که از قوت غالب خود بدهد (يعني غذايي که بيشتر مي خورد و از بهترين آنها ) و مي تواند عين آن غذا يا قيمت آن را بدهد. ۲- مقدار : يک صاع است ؛ يک صاع حدود ۳ کيلو و نيم (۵/۳) است. ۳- وقت : واجب است که از غروب آفتاب شب عيد، فطره را از مال خود خارج کرده و کنار بگذارد. و واجب بودن آن تا پيش از بيرون رفتن براي نماز عيد ادامه دارد و ... . ۴- مصرف : أ- به کسي که نيازمند باشد بايد داده شود. اَحوَط (احتياط واجب) آن است که به فقير غير هاشمي(غير سيد)بدهد اگر دهنده خود سيدنباشد. ب- اَحوَط آن است که از شهري که در آن هست آن را به خارج آن شهر ندهد ( المراقبات . ص ۳۳۴ - ۳۴۱ ) .
چون خواستي براي نماز عيد فطر بيرون روي ... بر تو لازم است که از مصيبتي که از غيبت امام زمان تو عليه السّلام برتو وارد شده است، غافل نباشي ؛ زيرا نماز عيد، حقّ خاصّ امام صاحب عصمت عليه السّلام و از مقامات معروفه ي اوست ( المراقبات . ص ۳۴۹ ) .
روز بيست و پنجم : شهادت حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام است. * روايت شده که چون هنگام شهادت امام جعفر صادق عليه السّلام فرا رسيد، چشم هاي خود را گشودند و فرمودند : خويشان مرا جمع کنيد. چون همه جمع شدند، به سوي ايشان نظر کرد و فرمود : شِفاعت ما به کسي که نماز را سبک بشمرد و اعتنا به شأن او ننمايد، نمي رسد (مفاتيح الجنان . فصل چهارم . در اعمال ماه شوّال ) .
...............................................................................
<sub>کتاب شريف (( مفاتيح الجنان )) تأليف محدّث بزرگ حاج شيخ عبّاس قمي رحمه الله مي باشد. * اندکي از کلمات و عبارات کتاب مفاتيح الجنان در مورد اين ماه با ادبيات روان تري نوشته شده است و با متن اصلي کتاب تفاوت ناچيزي دارد.
کتاب شريف (( المراقبات )) تأليف عارف کامل ميرزا جواد آقا ملکي تبريزي رحمه الله مي باشد.

وقايع :
۱ شوّال ؛ روز مبارک عيد
۲۵ شوّال سال ۱۴۸ ه.ق ؛ شهادت حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام در سنّ ۶۵ سالگي</sub>

آرمان هیأت