کلید واژه ها : مراسم سوگواری عاشورا ،امام حسین علیه‌السلام ، مذهب شیعه ، صفویه ،عزاداری ،مذهب تشیع ، شاه‌اسماعیل ، فرقه‌های مذهبی
مجله مشکو‌ة، زمستان ۱۳۸۲ - شماره ۸۱ (از صفحه ۶۳ تا ۷۵) بـا توجّه به سفارشها و تأکیدهای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و ائمّه طاهرین علیهم‌السلام درباره برگزاری مجالس عـزاداری بـرای امـام حسین علیه‌السلام می‌توان دریافت که در این سفارشها فلسفه‌ای نهفته است که آگاهی به آن می‌تواند عـزاداریهای ما را با اهداف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و ائمه طاهرین علیهم‌السلام همسو و هماهنگ گرداند و لازمه ایـن آگاهی یافتن به شـرایط بـحرانی همان قرن اول هجری است که بر جامعه اسلامی تحمیل شد و تا قرنها طول کشید، چنان که طبقه حاکمه و در کنار آنها عالم‌نمایان حقْ‌گریز می‌کوشیدند برای مطامع خود اسلام را از درون و برون تهی و بی‌خاصیت کـنند و در این راه، مجال و فضا را بر حافظان حقیقی دین تنگ کردند و همه امکانات را از آنها دریغ نمودند. لذا مراسم سوگواری عاشورا از بهترین و مؤثرترین عواملی بود که می‌توانست در آن شرایط حساس اسلام را از دستبرد غارتگران مسلح نـجات بـخشد و بارقه امیدی به دلهای طالبان حق بتابد. بنابراین تشیع برای حفظ خود وابسته به مراسم عزاداری عاشورا شد، چنان که نمی‌توان تشیع را بدون عاشورا تصور کرد.
عاشورا از یک سو شیعیان و طـالبان حـق را دور هم گرد می‌آورد و از سوی دیگر مبانی تشیع را به آنها می‌آموخت و جرئت مبارزه و روحیه فداکاری برای حفظ اسلام به آنها می‌داد. چنان این مراسم با شیعه عجین شد که یـکی از مـهم‌ترین نشانه‌های شناخت آنان گردید، به‌طوری که با فرا رسیدن ایام عاشورا در هر شهر و کوی و برزنی که شیعیان زندگی می‌کردند شکل آنها به طور کلی تغییر می‌کرد و چهره غم و ماتم بـه خـود مـی‌گرفت.
شهرهای شیعه‌نشین ایران از جمله قـم، ری و سـبزوار چـنین وضعی داشت، تا اینکه در قرن چهارم هجری آل بویه شیعه مذهب، مراسم عزاداری را که علامت و مشخصه بارز شیعه بود، با جدیّت تـمام در قـلمرو خـود به ویژه بغداد رسمی اعلام کردند و گر چـه بـا مخالفت بعضی از فرق سنی به ویژه حنابله روبه‌رو شدند، این مراسم را تا پایان حکومتشان یعنی تا نیمه قرن پنـجم بـرگزار کـردند. چنان این مراسم به صورت فرهنگ عامه درآمد که در قـرون بعدی سایر مسلمانان هم که دوستدار پیامبر و اهل بیت او بودند تعلق خاطر ویژه‌ای نسبت به واقعه کربلا پیـدا کـردند و آنـها هم مانند شیعیان در ایام محرم برای خامس آل عبا عزاداری می‌کردند و رفـته رفـته سوگواری برای امام حسین علیه‌السلام به صورت فرهنگ ایرانی درآمد، چنان که نه تنها مسلمانان، بـلکه پیـروان سـایر ادیان مثل یهودیان و مسیحیان نیز که در ایران زندگی می‌کردند ارادتمند امام حـسین عـلیه‌السلام و یـارانش شدند.
بدین سان مراسم عزاداری نه تنها در شرایط بحرانی با تمام وجود از اسلام پاسداری نـمود، بـلکه رفـته رفته فضایی ایجاد کرد که مسلمانان به ویژه مسلمانان ایران، نخست دوستدار اهل بـیت شـدند و با گذشت زمان از معتقدان به خط امامت و ولایت گشتند؛ از این‌رو بود که سـلاطین صـفوی و نـظریه‌پردازان مذهب تشیع برای رسمی کردن مذهب شیعه در ایران از آن بهره کافی گرفتند.
