پایان نامه:

نگاهی جامعه شناختی به تحول نقش واعظ و مداح در اجرای مناسک عاشورا

استاد راهنما: مهری بهار | استاد مشاور: ابراهیم فیاض | پدیدآور: نسیم کاهیرده

15 شهريور 1395 ساعت 12:53

نمایه ها: عاشورا ، سوگواری ، مدیحه سرایی ، آیین دینی ، واعظ ، قالب شعری ، نوگرایی ، دزفول ، جامعه‌شناسی فرهنگی ، مداحی



پایان‌نامه . دولتی - دانشگاه پیام نور (وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری) - مرکز پیام نور تهران - دانشکده علوم اجتماعی . ۱۳۸۸ . کارشناسی ارشد

هیچ جامعه بشری وجود ندارد که نیاز به نگاه داری و تثبیت کردن دوباره احساسات و اندیشه های جمعی یی را که سازنده وحدت و شخصیت وی هستند در مراحل منظمی از زمان در خود احساس نکند. . پیداست که این گونه بازسازی اخلاقی جز به مددگردهمایی ها،بر پایی مجامع عمومی و کنگره هایی که افراد در آنها ،با نزدیک شدن هر چه بیشتر به یکدیگر ، احساسات مشترک خویش را به صورت مشترک دوباره تأیید و تثبیت میکنند میسر نیست . مناسک عزاداری عاشوراازجمله این گردهمایی هاست که ازدیر باز در تمامی جوامع شیعی برپا می شده است. در واقع اجرای مناسک عزاداری عاشورا ،به منظور حفظ و نگهداری یک سری از مفاهیم و ارزشهای دینی واخلاقی و انتقال آن به نسل های آینده ، به صورت منظم در طی قرون متمادی ،صورت گرفته است. البته برای اجرای این مناسک هیچ الگوی واحدی وجود ندارد و بیشترین ارجاعات این عزاداریها مربوط به امامان شیعه است که سفارش به اقامه عزا برای امام حسین (ع) نموده اند و دستور و احادیث خاصی در باب صورت و شکل و عناصر مادی عزادارای وجود ندارد، لذا هریک از جوامع شیعی بر حسب سنتهای فرهنگی خویش و ابزارهای موجود، الگوهای عزاداری را شکل داده اند .از اینروبه واسطه نبودن الگویی واحد ، همواره زمینه اعمال سلیقه در چگونگی بر پایی این مناسک فراهم بوده است و همچنین تشخیص الگوی مطلوب عزاداری و معیارهای آن به عنوان یک چالش ،همیشه در جامعه شیعی مطرح بوده است و از اینرو موضوع مهمی برای پژوهش . آنچه که در ادامه می آید پژوهشی جامعه شناختی در ارتباط با این موضوع است تحت عنوان:" بررسی پیرامون تحول نقش واعظ ومداح در اجرای مناسک عاشورا" که پژوهشی کیفی است ودر آن با استفاده ازمطالعه موردی ،به بررسی نقش وعاظ ومداحان در اجرای مناسک عزاداری عاشورا در دزفول پرداخته شده است ، در این راستا ودر آغاز کار مطالعه کلی در مورد تمامی هیئت های عزاداری فعال در میدان تحقیق صورت پذیرفت ،که در نتیجه آن وبا استفاده از دو شاخص ۱- زمان برگزاری مراسم و۲-تنوع کارکرد وبا توجه به شرایط اجتماعی وفرهنگی شهرستان دزفول وپایداری ساختهای سنتی خاص آن و باالتبع پذیرفتن تغییرو تحولات متفاوت از شهرهای بزرگ مثل تهران دو نوع هیئت عزاداری ؛ سنتی(۹۰ تا) و فرهنگی(۱۰ تا) تشخیص داده شد وبرای انتخاب حجم نمونه از هر تیپ ، سه هیئت به عنوان نمونه انتخاب شد وبا استفاده از تکنیکهایی مانند؛ مصاحبه عمیق و مشاهده مشارکتی وهمچنین بررسی تصاویر و عکسهای آرشیوی این گونه هیئت ها ،ویژگیهای مختلف آنهابا توجه به نقش واعظ و مداح مورد تدقیق قرار گرفت . داده های به دست آمده ازمیدان تحقیق همگی حاکی از غلبه احساس و شور مذهبی بر این مجالس بود که غالبا" فاقد پشتوانه عمیق فکری و ایدئولوژیک می باشدونکته بسیار مهم اینکه ؛ این مجالس نسبت به گذشته فاصله زیادی از نهاد دین گرفته اند و تقریبا" مستقل از آن عمل می کنند . در واقع با مشاهده همه گیر بودن این نوع از عزاداری احساسی، در میدان، می توان از ایجاد صورتبندی جدید دینی، با تجلیات خاص عرفانی و فاصله گیری ازمباحث فکری و تحلیلی دینی در این مجالس صحبت کرد که به نوعی ،بیانگر تفوق دینداری احساسی و عاطفی بر این مجالس می باشد ؛ که در آن مناسک به عنوان وجه غالب دین و باورها و اعتقادات در کنار آن مطرح اند واز اینروست که در این مجالس مداحان -به عنوان نماد دینداری عاطفی- محور ووعاظ -به عنوان مرجع دینی -در حاشیه آن قرار گرفته اند.از اینرو با توجه به شرایط اجتماعی موجود، مناسک عزاداری عاشورا به عنوان نمادی ازمعرفت دینی و دینداری مردم جامعه ما ،دچار تغییر و تحولاتی شده است ازجمله اینکه : ۱-اجرای نوع جدیدی ازمناسک مذهبی عاشورا، با اهمیت یافتن مداح که جلوه هایی ازدینداری عاطفی، سیال و غیر روشنفکری را مینمایاند در جامعه با اقبال بیشتری مواجه است . ۲-حضور برجسته و غالب مداح درعزاداریهای محرم موجب تغییر در سبک عزاداری سنتی و جانشینی شور مذهبی به جای طرح مباحث فکری و تحلیلی شده است. ۳- متکی بودن محتوا و مشخصا سبک عزاداری عاشورا به الزامات حیات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی و اقتصادی عزاداران، در اجرای سبک جدید آن موثر است. ودر پایان، آنچه که در نتیجه این تحقیق و با بررسی یافته ها ی حاصل از میدان به عنوان مهمترین عوامل تأثیر گذار در ایجاد تحول در اجرای مناسک عاشورا ، تشخیص داده شده است به این ترتیب می باشد: ۱- فاصله گرفتن علمای بزرگ از مجالس عزاداری عمومی ۲ –-کم بودن وعاظ توانا نسبت به تعداد مجالس (با توجه به رشد جمعیت وتغییر و تحولات فرهنگی و اجتماعی ) ۳- سپرده شدن منبر ها به دست افراد کم سواد و روحانیون سطح پایین (از لحاظ علمی) ۴- بی اعتمادی مردم به وعاظ مذهبی به واسطه عملکرد بد برخی ازآنها در صحنه های سیاسی و اجتماعی ۵- کمرنگ شدن نقش منبربه عنوان رسانه سنتی شیعه ۶-ایجاد الگوهای جدید دینداری بواسطه تغییر و تحولات فرهنگی - اجتماعی ۶- پیشرفت مداحی به عنوان یک مقوله تخصصی وقدرت آن در جذب جوانان ۷- غلبه وجه عاطفی و احساسی بر مناسک عاشورا و انقطاع از پیوندهای تاریخی این مناسک ۸- تضعیف موقعیت وعاظ مذهبی،به واسطه پر رنگ شدن حضور سخنرانان غیر معمم در مجالس عزاداری


کد مطلب: 30533

آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/interview/30533/نگاهی-جامعه-شناختی-تحول-نقش-واعظ-مداح-اجرای-مناسک-عاشورا

آرمان هیأت
  https://www.armaneheyat.ir