محافل و هیئت­‌های مذهبی از دیرباز محل عرضه شعر، نوحه، مدیحه‌سرایی و منقبت­ خوانی بوده است. برخی از شعرها، نوحه­‌ها و سروده‌­های دیگر، از آغاز برای عرضه در محافل مذهبی ساخته می­شود و برخی دیگر به تناسب حال و مقام مجلس مورد نظر از میان سروده‌­های موجود در دفترها و دیوان­‌ها انتخاب می­گردد. در گذشته، ذاکران و نوحه‌خوانان به اقتضای کار خود، با ظرایف و دقایق سخنوری و شعر آشنا بودند و حتی گروهی از ایشان، ذوق سرودن داشتند و چه بسیار چکامه­‌های مطول که از بر داشتند و در هیئت­ها به آوای خوش می­خواندند و جان­ها را می‌نواختند.
در گذشته، ارتباط شاعران با نغمه­‌خوانان مذهبی به گونه­ای بود که صلابت، سلامت و سلاست سخن، اولویت داشت و بر این بنیان، شاعران بودند که ذاکران را در برگزیدن کلام مناسب یاری می­کردند. اما سالیانی است که مداحان و ذاکران، عمود خیمه محافل مذهبی شده‌­اند و نه تنها شاعران که حتی علما و منبری­‌ها، در زمره حاشیه‌نشینان و ملازمان ایشان محسوب می­شوند. این است که در انتخاب کلام و حتی در هنگام ساخته شدن شعر و نوحه، منویّات و پسند مداحان بر همه چیز مقدم است، حتی بر ظرایف سخنوری و اصول اولیه هنر شاعری، و به جای آن­ها شورآفرینی، تأثیرگذاری آنی و سطحی، سهل‌الوصول بودن کلام و شگفت‌کاری­‌های دیگر برای جلب نظر مخاطبان پرشمار و کم حوصله، اهمیت یافته است.
این وضعیت، حاصل مجموعه‌­­ای از تحولات اجتماعی است که احصای آن­ها نه در حوزه تخصص من است و نه در مجال و حوصله این نوشته کوتاه، اما این قدر هست که شرایط به گونه‌­ای فراهم آمده که اینک نازل­ترین سطح پسند و ذوق مخاطبان پرشمار، معیار اصلی شکل‌گیری بسیاری از سروده­‌هایی است که در محافل بزرگ و با اجرای مداحان مشهور عرضه می­شود.
نازل شدن تدریجی کلام در نوحه­‌ها و حرکت اشعار و سروده‌­ها به سمت ابتذال زبانی و معنایی در سال­های اخیر شتاب بیشتری گرفته است و به نظر می­رسد که جاذبه رسانه­‌های جدید و سرعت، سهولت و نیز وسعت انتشار آثار و اجراهای سطحی و پرشور و هیجان چنان سرگرم کننده بوده است که مجالی برای تأمل و بازنگری در این موضوع خطیر باقی نگذاشته است.
فرهنگ شیعی و فضای حاکم بر محافل و هیئت­‌های مذهبی، ادامه سنت­های پسندیده بزرگانی است که قرن­ها پرچم محبت اهل بیت علیهم‌السلام را بر دوش کشیده‌­اند و در این راه از جان و مال خویش دریغ نداشته­‌اند. پس موضوع خطیری از این دست، نباید دستخوش روزمرگی، پسندها و هوس‌­های این و آن شود.
اگر مداحی، منقبت‌خوانی و ذاکری با فرهنگ شیعی و میراث ارزشمند دفاع از حریم­‌های اعتقادی پیوندی نداشت، تبعیت برخی مداحان از پسند مخاطبان و مشتریان­‌شان، چندان ناشایست نبود. چنان که در بازار موسیقی عامه‌پسند چنین است، خوانندگان چیزی را می­خوانند که مورد پسند مشتریان است و خریدار دارد.
اما تحولات شکلی و محتوایی اشعار و نغمات هیئت­‌های مذهبی نباید تابع منطق سوداگرانه عرضه و تقاضا باشد، زیرا مداحی اهل بیت علیهم‌السلام مانند موسیقی عامه‌پسند نیست، یعنی نه برای لذت‌بردن مخاطبان است، نه به قصد سرگرمی و نه برای چهره‌سازی و کسب شهرت مداحان و ذاکران و رونق بازار این و کسادی بازار آن دیگری.
این شاخه از هنر شیعی، مانند دیگر نهادها و نمادهای فرهنگی شیعه، درخدمت ترویج معارف اهل بیت علیهم‌السلام و احیای ارزش­های معنوی و اعتلای فرهنگی و فکری مخاطبان است. بنابراین نمی­تواند از طریق آثار نازل و شیوه­‌های مبتذل و تبعیت از پسندها و هوس­‌های مخاطبان پرشمار و کم حوصله، راه به جایی ببرد.
 

آرمان هیأت