چرا شیعیان از روز اول ماه محرم تا روز عاشوراء عزاداری می‌کنند؟ آیا این عزاداری ریشه و سند دینی دارد؟ با این که امام حسین علیه‌السلام و جوانان بنی هاشم و اصحاب روز عاشوراء شهید شده‌اند چرا عزاداری پیش از آن آغاز می‌گردد؟ برای پاسخ به این پرسش باید سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام را مطالعه نمود. گفتار و رفتار امامان علیهم‌السلام راهنمای عزاداران سیدالشهداء علیه‌السلام است. در متون دینی سند و مدرک این شیوه عزاداری وجود دارد. در این جا تنها دو حدیث رضوی برای پاسخ به این پرسش طرح و بررسی می‌گردد.
سند اوّل
ابراهیم بن ابی محمود گفته است: امام رضا علیه‌السلام فرمودند: فَعَلى مِثْلِ الْحُسَینِ فَلْیبْکِ الْباکُونَ فَاِنَّ البُکاءَ عَلَیهِ یحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظامَ؛ بر مثل حسین علیه‌السلام باید گریه کنندگان بگریند چون گریه بر او گناهان بزرگ را فرو می‌ریزد. ثم قال: کانَ اَبی اِذا دَخَلَ شَهْرُ الْمُحَرَّمِ لا یُری ضاحِکاً وَ کانَتِ الْکِاَّبَهُ تَغْلِبُ عَلَیْهِ حَتّی یَمْضِیَ مِنْهُ عَشْرَهُ اَیّامٍ، فَاِذا کانَ الْیَوْمُ العْاشِرُ کانَ ذلِکَ الْیَوْمُ یَوْمَ مُصیبَتِهِ وَ حُزْنِهِ وَ بُکائِهِ و یقول: هو الیوم الذی قتل فیه الحسین علیه‌السلام (علل الشرائع، شیخ صدوق، ص 87 * تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج 10، ص 394 * بحارالانوار، ج 44، ص 284 * عوالم العلوم و المعارف، ج 17، ص 528).
سپس امام رضا علیه‌السلام فرمود: پدرم امام موسی بن جعفر علیهما‌السلام زمانی که ماه محرم فرا می‌رسید خندان دیده نمی‌شد، و اندوه شدید و حزن ایشان را فرا می‌گرفت و غم و عزا برایشان حاکم می‌گشت تا این که ده روز می‌گذشت. هنگامی که روز دهم ماه محرم می‌شد آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه پدرم بود. می‌گفت: این روز دهم روزی است که امام حسین علیه‌السلام در آن شهید شد.
این حدیث تاریخی، گویای سوگواری امام کاظم علیه‌السلام از روز اول ماه محرم تا روز عاشوراء است. در این حدیث امام رضا علیه‌السلام سیره پدر خویش را در دهه اول ماه محرم گزارش کرده‌اند. امام رضا علیه‌السلام از نزدیک سیره پدر خویش را دیده‌اند و در این حدیث با جمله: «کانَ ابی اذا دَخَلَ شهر المحرم» رفتار پدر خود را برای جهانیان توصیف نموده‌اند. در این گزارش رضوی، سیره هر ساله امام هفتم تبیین شده است.
سوگواری امام کاظم علیه‌السلام از روز اول ماه محرم آغاز می‌شده است و در دهه اول ماه محرم هرگز نمی‌خندیدند. این عدم ضحک و خودداری از خندیدن، تنها برای مصیبت جدشان اباعبدالله الحسین علیه‌السلام بوده است. رفتار و گفتار امام معصوم علیه‌السلام حجت شرعی برای عموم مردم است. این قطعه از تاریخ، هر ساله در ماه محرم جریان داشته است. همواره امام کاظم علیه‌السلام از روز اول ماه محرم، رفتار اهل عزا و مصیبت دیدگان را داشته‌اند.
امام رضا علیه‌السلام غلبه و سیطره «کئابه» به پدر خویش در دهه اول ماه محرم را مشاهده نموده‌اند و حالت عزاداری پدر خویش را برای پیروان اهل‌بیت تعریف نموده‌اند.
جمله «و کانت الکئابه تغلب علیه» نیز نشان دهنده سیره ویژه معصومین علیهم‌السلام در دهه اول ماه محرم می‌باشد. کئابه به معنای اندوه شدید و دل شکستگی و دلتنگی و ناراحتی و حزن و مصیبت و عزاداری و سوگواری است.
از روز اول ماه محرم غم و اندوه وعزاداری امام کاظم علیه‌السلام برای مصیبت سیدالشهداء آغاز می‌گردید و تا روز دهم ماه محرم و عاشورای حسینی ادامه داشت و دراین روز به اوج می‌رسید. به بیان امام رضا علیه‌السلام روز عاشوراء روز «مصیبت» و «حزن» و «بکاء» امام موسی بن جعفر علیهماالسلام بوده است. همه امامان علیهم‌السلام در حکم یک انسان‌اند و نورواحدند وهیچ اختلافی بین انان وجود نداشته است. سیره هر امام بیانگر سیره معصومین علیهم‌السلام می‌باشد. بنابراین سیره اهل‌بیت سوگواری و عزاداری از آغاز ماه محرم تا روز عاشوراء بوده است و پیروان اهل‌بیت در عزاداری در دهه اول ماه محرم از اهل‌بیت پیروی می‌کنند.
اجر و پاداش گریه بر مصیبت امام حسین علیه‌السلام نیز در آغاز این حدیث رضوی بیان شده است. امام رضا علیه‌السلام ارزش گریه بر مثل امام حسین علیه‌السلام را نشان داده‌اند و پاداش این گریستن را ریزش گناهان وتزکیه نفس و اصلاح خویش دانسته‌اند.
سند دوّم
براساس یک حدیث که در کتاب‌های حدبثی دارای اعتبار ذکر شده است روز اول ماه محرم ریان بن شبیب خدمت امام رضا علیه‌السلام رسیده است. وی در اغاز این حدیث می‌گوید:
دَخَلْتُ عَلَى الرِّضَا علیه‌السلام فِی اَوَّلِ یوْمٍ مِنَ الْمُحَرَّمِ. در اولین روز ماه محرم بر امام رضا علیه‌السلام وارد شدم. در این حدیث گفتار امام رضا علیه‌السلام درباره مصیبت‌های سیدالشهداء در ماه محرم وجود دارد. بر طبق این حدیث امام رضا علیه‌السلام در نخستین روز ماه محرم که ریان بن شبیب خدمت امام رسیده است برای وی ذکر مصیبت نموده‌اند. فرزند شبیب متن روضه امام رضا علیه‌السلام برای اباعبدالله الحسین علیه‌السلام را گزارش کرده است. ا مام فرموده‌اند: یا ابْنَ شَبِیبٍ اِنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَی‏ءٍ فَابْکِ لِلْحُسَینِ بْنِ عَلِی علیهما‌السلام فَاِنَّهُ ذُبِحَ کَمَا یذْبَحُ الْکَبْشُ وَ قُتِلَ مَعَهُ مِنْ اهل‌بیتهِ ثَمَانِیهَ عَشَرَ رَجُلًا مَا لَهُمْ فِی الْاَرْضِ شَبِیهُونَ وَ لَقَدْ بَکَتِ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْاَرَضُونَ لِقَتْلِه (عیون اخبارالرضا علیه‌السلام، ج 1، ص 299 * امالی شیخ صدوق، ص 129 * تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج 10، ص 393 * بحارالانوار، ج 101، ص 102 و 103).
این ذکر مصیبت امام رضا علیه‌السلام در نخستین روز ماه محرم، برای یک نفر که خدمت امام رسیده است اهمیت و ارزش برقراری مجلس سوگواری در حماسه حسینی و ذکر مصیبت از آغاز ماه محرم را نشان می‌دهد. متن این سخنان امام رضا علیه‌السلام به ریان بن شبیب سیره رضوی در دهه اول ماه محرم را روشن می‌کند. دستور به گریستن در روز اول ماه محرم، حجّت شرعی برای پیروان اهل‌بیت در اقامه مجلس ماتم سیدالشهداء از روز اوّل ماه محرم است.
در این نوشتار تنها دو حدیث از امام رضا علیه‌السلام برای روشن ساختن مستند بودن عزاداری دهه اول محرم ارائه گردید. بنابراین عزاداری و سوگواری در مصیبت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام از آغاز ماه محرم تا عاشوراء سند شرعی دارد و سیره امامان علیهم‌السلام گواه ارزشمندی و کارآمدی آن است. دهه رسمی عزاداری درسیره معصومین علیهم السلام همین دهه اول ماه محرم است واین یکی از سر فصل‌های خصایص الحسینیه است. در دهه اول ماه محرم سال 61 هجری حوادثی در کربلا روی داده است. توجّه به روزشمار دهه اول محرم نیز به روشن شدن جهت این سوگواری کمک می‌کند. امام حسین علیه‌السلام و اهل‌بیت و یاران آن حضرت در دوم ماه محرم سال 61 هجری به سرزمین کربلا وارد شدند. سپاه عمر سعد در سوّم محرم وارد کربلا شد. پنجم محرم نیز ابن زیاد سپاهی به کوفه اعزام کرد تا از حرکت مردم برای یاری امام حسین علیه‌السلام جلوگیری نماید. در هفتم ماه محرم آب فرات به دستور عمر سعد به روی امام حسین علیه‌السلام و یاران آن حضرت بسته شد. در روز عاشورا، سبط پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم اباعبدالله الحسین علیه‌السلام و هجده تن از جوانان بنی هاشم و همه اصحاب امام شهید شدند و سَر آنان از تن جدا شد و بدن‌های شهداء روی زمین ماند و اسب بر بدن‌ها تاختند. شام عاشوراء بر خیمه‌ها حمله کردند و اهل‌بیت را به اسارت بردند. تاریخ رخدادهای دهه محرم نیز بیانگر ستم‌های آل‌زیاد و آل مروان و یزیدیان براهل ایمان و تقوی و سختی‌ها و رنج‌های سپاه امام حسین علیه‌السلام در راه خدا وبرای انجام تکلیف الهی است. این‌ها نیز در موضوع مصیبت‌های اهل‌بیت جای می‌گیرد.

آرمان هیأت