ســرگردانی انســان معاصر که محصول مســتقیم مدرنیته و برنامه های ناکارآمد توســعه و مدعیان جهانی ســازی است، توســط دین که فارغ از تفاوت های فرهنگی و اجتماعی با زبان فطرت با او ســخن می گوید، پایانمی یابد. در جامعه ما محبت و ارادت به معصومین(ع) به عنوان پیشــوایان دین از قوی ترین دلالت های دینداری محسوب می شود. این واقعیت به گذشته ای دور و تاریخی طولانی باز می گردد؛ از این روســت که به خوبی در حافظه جمعــی مردم جای گرفته و روز به روز جایگاهی مســتحکم تر و خدشــه ناپذیرتر یافته است. در این میان نام امام حسین(ع) و عاشورا جلوه ای ویژه دارد. سخن گفتن از عاشــورا هیچ گاه در تاریخ تشــیع رنگ تکرار و کهنگی به خود نگرفته اســت، بلکه روز به روز نو شــده و افق های تازه معنایی را مقابل دیدگان جست وجوگر حقیقت گشوده است که هر کس به فراخور آمادگی درونی و احساس نیاز از این افق ها بهره مند می شود.

 

در حالی که به نظر می رسد دین در سویدای خاطر فرد جا دارد، آن نیروی زنده ای که همین دین از آن تغذیه می کند در جامعه اســت؛ چرا که تنها کانون حرارتی که ما اخلاقاً می توانیم خود را با آن گرم کنیم همانا جامعه همنوعان ماست. ارتباط دین و اخلاق در بستر اجتماعی آن است؛ بروز امر اخلاقی به عنوان پدیــده ای عینی و اجتماعی که در ارتباط بــا رفتارهای جمعی افراد معنا یافته و در میان یک جامعه دینی بیش از هر چیز در مناسک ظهور می یابد. مناســک عاشورا از جمله این مناسک می باشــد که دارای نقش اساسی و اصلی در نظام تشــیع است و آن نقشی اســت که در واداشتن شیعیان به عمل و کمک کردن به آن ها برای زیســتن بهتر و اخلاقی تر به عهده دارد. در واقع هنجارهای اخلاقی که خاســتگاهی اجتماعی دارند، در اجتماعات مناسکی مثل عاشورا، در فرد با قدرتی فزاینده درونی می شوند. به عبارت دیگر وجدان اخلاقی در طی مناســک عاشــورا در فرد ایجاد و تقویت می شود. افراد طی تشریفات مناسکی در هیئت ها و مجالس روضه و تعزیه و... با هم پیوند پیدا می کنند، به هم نزدیک می شــوند و ارتباط و صمیمیت شان با یکدیگر بیشتر می شود.

 

با شــروع ایام ســوگواری و عزاداری امام حســین(ع) تغییراتی عمده در فعالیتهای روزانه همه افراد برای حفظ شأن و قداست این ایام رخ می دهد؛ چرا که افراد در این ایام معمولاً به واســطه غلبه فضای مناسکی در جامعه و ظهور پُررنگ نمادهای عاشــورایی در اجتماعات، تحت تأثیر این نمادها احســاس معنویت شدیدتری نسبت به ایام دیگر دارند و بیشتر به مفاهیم مقدّ س پیرامون آن می اندیشند. در واقع احساس تقدّ س در مواقع جمع بودن افراد، بخصوص در مناسک به شدت افزایش می یابد، چرا که در این وضعیت همه افراد در قالب یک فکر یا یک احساس واحد همذات می شوند. مردم در ایام عزاداری سعی می کنند از اموری که قداست این ایام ویژه را خدشه دار می کنند دوری گزینند.

 

این جریان پرهیز در روزهای تاسوعا و عاشــورا که اوج مراسم عزاداری است به شکل گسترده تری قابل مشاهده است. اثر این پرهیز بر طبیعت اخلاقی فرد بســیار اهمیت دارد. انســانی که از ممنوعیتهای مقرر در ایام عزاداری عاشورا پیروی می کند از این پس همان نیســت که پیشتر بوده است، بلکه انسانی اخلاقی تر است که در رفتارهای اجتماعی خویش تجدید نظر کرده اســت؛ از این روســت که در این ایام مناسکی در رفتارهای اجتماعی جلوه هایی اخلاقی مانند احترام به یکدیگر، کار، تعاون و گذشــت بیشــتر نمود داشــته که در نهایت به همبستگی و انسجام اجتماعی بیشتر جامعه دینی می انجامد.

آرمان هیأت