آرمان هیأت - تاكتیك طف‏ / بخش دوم

درگیرى با یزید
در انتخابات عمومى خلافت‏
افكار عمومى كه خود را با حكومت‏ هاى ناقص و فاقد مقتداى صالح وفق داده بود كمتر بیگانگى یزید را از امامت احساس مى‏ كرد. ابوبكر و عمر و بدتر از آنها عثمان و حاكم پلیدى چون معاویه را از سر گذرانده و آماده مدارا و هم‏زیستى با حاكمى مثل یزید شده بود. امام باید در این سازگارى و مدارا و سكوت اخلال مى‏ كرد.
هدف دیگرى كه به عنوان هدف وسیله دنبال مى ‏شد افشاى ماهیت تصدى یزید بود و این‏كه سلطنت اموى از طریق ضداسلامى اعمال زور و تسلط فاتحانه‏ اى كه منشأ تأسیس همه دولت هاى جاهلى است تأسیس یافته است. و ماجراى بیعت یا جریان انتخابات عمومى براى تعیین عالى‏ ترین مقام اجرایى و ادارى در محیطى پر از تهدید و تطمیع انجام مى‏ شود، پس قرارداد بیعت شرعى در چنین شرایطى امكان ‏ناپذیر است و آنچه به نام آن انجام شده باطل است. بدین منظور در انتخابات عمومى شركت كرد. وسایل شركتش فراهم بود و بیعت‏ هاى بى‏ شمار كتبى از شهرستان‏ ها مخصوصاً عراق مى‏ رسید. بنابر این پس از خوددارى از بیعت به هجرت سیاسى پرداخت، به مكه رفت تا ضمن محفوظ ماندن از قتل بى ‏ثمر، افكار عمومى را متوجه خود و برانگیخته گرداند. مكه گر چه قرارگاه صاحب‏نظران و اصحاب و تابعین نیست ولى مثل مدینه حرمى است ایمن و دور از مخاصمات مسلحانه، و جایى كه جنگیدن در آن هم در جاهلیت ناروا بوده است و هم در اسلام، بنابر این محیطى بسیار مناسب براى مبارزه مسالمت ‏آمیز «امر به معروف و نهى از منكر» و فعالیت انتخاباتى است، و هیئت حاكمه را برابر دو راهى شكست قرار مى ‏دهد تا اگر تن به مبارزه مسالمت ‏آمیز داده در فعالیت انتخابى با او درگیر شود شكست بخورد و هرگاه دست به كشتن غافلگیرانه ‏اش بزند با عكس ‏العمل شدیدترى روبرو گردد.
با این نقشه دقیق، در طریق مبارزه رسواگر انتخاباتى گام‏ هاى حساب شده بر مى ‏دارد.

نخستین گام: خوددارى از بیعت‏
تلاش معاویه براى گرفتن بیعت از چند شخصیت مهم و نافذ بى‏ نتیجه مانده بود و یزید مى ‏بایست براى تصدى و تحكیم پایه ‏هاى آن تأیید و موافقت آنان را جلب كند یا آن را از خاصیت و اثر بیندازد. چرا كه در جامعه هم‏كیش و متكى به مرام، حكومت بدون جلب رضاى خلق امكان‏پذیر نیست و خلق دیده به صاحب‏نظران دوخته است یعنى به امام و مراجع خویش. پس به طورى كه مورخان نوشته ‏اند همین كه بر تخت نشست «وى را جز این اندیشه نبود كه از مخالفین ولایت‏عهدى خویش بیعت بستاند³⁸.
به فرماندار مدینه دستور فرستاد كه «حسین بن على و عبداللَّه بن زبیر³⁹ را احضار كرده وادار به بیعت كن. در صورتى كه زیر بار نرفتند گردن‏شان را بزن و سرشان را برایم بفرست. مردم را نیز به بیعت فرا خوان و هر كه سر بر تافت همان حكم را درباره ‏اش اجرا كن⁴⁰».
بیعت امام موقعیت سیاسى یزید و پایه ‏هاى تخت سلطنتش را تحكیم مى‏ كرد، دیگر هیچ كس دم از مخالفت نمى ‏زد و كار یكسره مى‏ شد. دستگاه حاكم مى‏ خواست از اثر این بیعت بر روى افكار عمومى استفاده كند و این بر امام پوشیده نبود، وقتى به او پیشنهاد بیعت شد فرمود: «شخصى چون من مخفیانه بیعت نمى ‏كند. فكر نمى‏ كنم تو هم راضى به بیعت پنهانى شوى و اظهارش را در برابر مردم نخواهى». چون فرماندار این سخن را تأیید كرد، افزود كه «پس وقتى همه را دعوت كردى ما را هم بخواه».
بیعت با یزید تا آخرین لحظات رزم «طف» به عنوان یگانه درخواست دستگاه حاكم باقى ماند و آخرین دستورى كه از كاخ ابن زیاد به عمر سعد رسید این بود: «به حسین پیشنهاد كن همراه یارانش با یزید بن معاویه بیعت كند. اگر این كار را كرد تصمیم خود را درباره ‏اش خواهیم گرفت⁴¹».
امام، در برابر اصرار فرماندار مدینه و مروان بن حكم، از بیعت خوددارى كرد و فردا رهسپار مكه شد⁴² تا خود را از تهدید و فشار بى‏ شرمانه دستگاه حاكم رهانده و به جمهور مسلمانان فهمانده باشد كه شرایط بیعت‏گیرى آزادانه نیست و در آن از زور و تهدید كار گرفته مى ‏شود. سلطنت حكومتى نامشروع و ضداسلامى است و یزید شایسته مقتدایى آن هم مقتدایى چنین ملتى نیست، و هیچ كس نباید زیر بار چنین سلطنتى برود. مى ‏دانست كه افكار عمومى با اطلاع از خوددارى وى به هیجان خواهد آمد و تحركى پدیدار خواهد گشت. بر این خوددارى تا آخرین لحظات رزم طف پاى فشرد و مكرر گفت: «به خدا سوگند تن به خواسته ‏شان نمى ‏دهم تا با تنى خون ‏آلود به دیدار پروردگار بروم».

دومین گام: مهاجرت سیاسى‏
تغییر مكان تاكتیكى فوراً افكار عمومى را متوجه گردانید. تا به مكه رسید «مردم از هر سو به دورش آمدند و پیوسته به حضورش آمد و شد داشتند. عبداللَّه بن زبیر هم مى ‏آمد».⁴³ اهالى شهرستان‏ ها به جنب و جوش افتادند، انجمن ‏ها به پا كردند و آماده فعالیت سیاسى بر ضد دستگاه حاكم شدند. «اهالى كوفه چون شنیدند از بیعت با یزید خوددارى ورزیده و در مكه اقامت گزیده انجمن‏ ها به پا كرده و شروع كردند به نامه نوشتن به او⁴⁴».
«شیعیان كوفه در منزل سلیمان بن صرد خزاعى انجمن كردند و او به نطق ایستاده گفت: اى انجمن شیعه! حتماً از مرگ معاویه خبر دارید و مى‏ دانید كه یزید به جایش نشسته است، حسین بن على به مخالفت برخاسته و از دست دیكتاتوران دودمان ابى‏ سفیان⁴⁵ به مكه گریخته است. شما دیروز پیرو پدرش بودید و امروز طرفدار اویید. اكنون نیازمند یارى شماست. اگر از وضع خودتان خاطر جمع ‏اید و اطمینان دارید كه كمكش كرده با دشمنش خواهید جنگید برایش بنویسید. اما اگر نگران تزلزل و سستى خویش‏ اید او را با اظهارات بى ‏پایه نفریبید»⁴⁶، «كوفیان شروع كردند به نامه ‏نویسى»⁴⁷ و «طومارها و نامه‏ ها فرستاده او را به دیار خود دعوت نمودند⁴⁸».
اینها كسانى بودند كه قبلاً «در سلطنت معاویه یا به مجرد وفات امام حسن علیه السلام به حسین علیه السلام نامه نوشته و پیشنهاد كرده بودند كه معاویه را از سلطنت خلع كند⁴⁹». مضمون نامه اخیرشان این بود: