رويــکــردهـاي مـديــريـتـي در هيأت‌هاي عزاداري محله‌اي
نویسنده: مجيد رزازي
22 بهمن 1387 ساعت 13:55
در بسياري از هيأت‌هاي عزاداري محله‌اي، مديريت هيأت چند نسل گشته و از يك نسل به نسل بعدي رسيده است؛ بي‌آنکه هر نسل در ايفاي نقش مديريتي خود، با بحران کم‌تجربگي مواجه شده باشد.
هيأت‌هاي عزاداري ساختارهايي اجتماعي هستند که در حوزة دين، کارکردهاي بالقوه گسترده‌اي دارند؛ کارکردهايي که در شرايط فعلي از آنها به صورت ناقصي استفاده مي‌شود.
بسياري از هيأت‌ها، صرفاً در ايام خاصِ مذهبي فعاليت سالانة خود را تجديد مي‌کنند و در ساير ايام سال، تعطيل‌اند؛ مهمترين مصاديق اين‌گونه هيأت‌ها را مي‌توان هيأت‌هاي عزاداري محله‌اي دانست که در ايام ماه محرم، به‌ويژة دهة اول آن در محلات مختلف شهرها شکل مي‌گيرند.
ويژگي‌هاي شکل‌گيري هيأت‌هاي محله‌اي
سرعت گسترش اين ساختارهاي مذهبي، به گونه‌اي است که از حیث مدیریت فراگیر و در عین حال غیرمتمرکز هيچ رقيب ديگري در عرصه‌هاي اجتماعي ندارند.
به بيان ديگر، هيچ مثال ديگري را در هيچ يک از عرصه‌هاي اجتماعي نمي‌توان ذکر کرد که تنها ظرف چند روز، يک پديده، به سرعت و در همة سطوح اجتماعي و در تمام عرصه‌هاي کشور به بهترين وجهي شکل گيرد.
در واقع مديريت شکل‌گيري هيأت‌هاي عزاداري حضرت اباعبدا... الحسين(ع) در دهة اول محرم و چند روز پيش از آن، چنان کارا و مؤثر است که مطالعه و الگوسازي آن مي‌تواند. درس‌هاي آموختني براي ساير نظام های اجتماعي باشد.
مراحل مدیریت هيأت‌هاي محله‌اي
روند اجرايي مديريت شکل‌گيري هيأت‌هاي عزاداري محله‌ای این گونه است که تنها ظرف چند روز مانده به ماه محرم، نشانه‌هاي آغاز فعاليت براي شکل‌گيري هيأت‌هاي عزاداري محله‌اي آشکار مي‌شود؛ بي‌آنکه هيچ سيستم مديريتي کلان و سراسري مجموعه کارها را تحت نظارت و پشتيباني داشته باشد.
اندک‌اندک فعاليت‌ها آغاز مي‌شود؛ از نگاه يک ناظر بيروني، در نخستين روزها، محل‌هايي که تا چند روز پيش کارکرد يک مکان عادي را در شهر داشت و به عنوان فروشگاه، منزل، ورزشگاه يا حتي زميني رهاشده شناخته مي‌شد، ناگهان شروع به تغيير کاربري مي‌کند.
ابتدا در و ديوار آن سياه‌پوش مي‌شود، سپس آثاري از وسايل و لوازم هيأت در اطراف آن آشکار مي‌شود و در آخرين مرحله، فضاي داخلي مکان از حالت قبلي خارج شده و با مفروش شدن و تغيير دکوراسيون داخلي، شکلِ يک هيأت عزاداري محله‌ای به خود مي‌گيرد.
اين اتفاق به طور همزمان در ده‌ها و صدها نقطه از شهر و نيز در شهرهاي مختلف رخ مي‌دهد؛ به طوري که با آغاز ماه محرم، چهره شهرها به دليل فعال شدن هيأت‌هاي عزاداري محله‌اي به طور کلي دگرگون مي‌شود.
نکته‌اي که به اين دگرگوني سيماي شهرها کمک مي‌کند، تعدد هيأت‌ها در هر محله است؛ گاهي در فاصله‌هاي بسيار اندک، هيأت‌ها در کنار هم قرار مي‌گيرند و بي‌آنکه هيچ ارتباط ارگانيک ميان آنها وجود داشته باشد، هريک به فراهم کردن زمينه‌هاي فعاليت مشغول‌اند و در عین حال، رابطه‌ای تعریف شده، مثبت و برانگیزاننده نیز با یکدیگر دارند؛ رابطه‌ای که در پژوهش‌هایی جداگانه باید در مورد آنها نوشت.
مديريت پيشرفتة زمان در هيأت‌هاي محله‌ای
موضوع حائز اهميت در مديريت شکل‌گيري هيأت‌ها، مديريت سطح بالاي زمان در آنهاست؛ تنها کساني که دست‌اندرکار مديريت برگزاري گردهمايي‌ها و همايش‌هاي معمولي و عادي هستند، مي‌دانند که براي انجام دقيق، درست و کامل کار و مهيا شدن همة امکانات براي آغاز همايش در يک زمان معين، چه سطحي از هماهنگي در همة امور مورد نياز است.
بسياري از هيأت‌ها به‌گونه‌اي مديريت مي‌شوند که فعاليت آنها دقيقاً از شب اول محرم آغاز مي‌شود، حال آنکه هيچ بودجة آماده و از پيش تعيين‌شده‌اي براي برپايي اغلب آنها وجود ندارد؛ در واقع هيأت‌هاي محله‌اي، همان‌طور که مراحل آماده‌سازي را پيش مي‌برند، مقولة مديريت اقتصادي و تأمين مالي هزينه‌ها را نيز طراحي مي‌کنند.
مديريت اقتصادي مکانيزم «باني شدن»
در بسياري از هيأت‌ها، مکانيزم «باني شدن» براي تأمين هزينة شب‌هاي مختلف ماه محرم اعمال می شود؛ در واقع، گردانندگان اصلي هيأت همزمان با آماده‌سازي شرايط فيزيکي، به شکلي کاملاً خودجوش، مديريت تأمين منابع اقتصادي را انجام مي‌دهند و با مراجعه افراد داوطلب به مسئول اصلي هيأت، هر يک از داوطلبان، هزينه‌هاي يک شب را که مهمترين آن تأمين هزينة مربوط به تهيه غذاي نذري است، تقبل مي‌کند و به اين ترتيب، مديريت اقتصادي کار نيز سامان مي‌يابد.
البته نقش مسئول هيأت در اين ميان، ايجاد هماهنگي است؛ گاه براي بعضي از شب‌ها بانيان متعددي وجود دارد، از جمله، بسياري از بانيان علاقه دارند که شب تاسوعا يا شب عاشورا غذاي نذري بدهند، در حالي که براي شب‌هاي بعد يا قبل، تعداد بانيان کافي نيست.
مسئول هيأت در اين زمينه هم نقش توجيهي بر عهده دارد و هم به عنوان يک هماهنگ‌کننده پيشرفته، کارها را به گونه‌اي مديريت مي‌کند که بي‌هيچ مشکلي همه چيز رو‌به‌راه شود.
در برخي از هيأت‌هاي محله‌اي براي يک شب چند باني وجود دارد که تلفيق و هماهنگ کردن فعاليت آنها خود مديريتي پيشرفته را مي‌طلبد که اغلب به عهدة مسئول هيأت است.
نکته جالب توجه اين است که در تاريخ هيأت‌هاي محله‌اي که عمر بعضي از آنها به چند دهه نيز مي‌رسد، یافته‌های میدانی نشان می‌دهد هنوز سابقه نداشته که هيأتي که در برنامه آن، دادن غذاي نذري وجود داشته است، حتي يک شب به دليل تأمين نشدن هزينه، بدون غذاي نذري باشد.
البته همة هيأت‌هاي محله‌اي، تهيه غذاي نذري را در همة شب‌هاي دهة اول ماه مبارک در برنامة خود ندارند و از اين حيث به چند دسته تقسيم مي‌شوند.
بعضي از آنها، تمام شب‌هاي دهة اول را غذاي نذري دارند؛ بعضي تنها در شب‌هايي از دهة اول، مثلاً شب‌هاي تاسوعا و عاشورا غذاي نذري مي‌دهند؛ تعدادي نيز تنها در روز عاشورا که اوج سنت نذري‌پزان است، غذا مي‌دهند و برخي ديگر اساساً برنامة غذاي نذري را در برنامه‌هاي خود ندارند که البته تعداد اين گروه اخير، در ميان هيأت‌هاي عزاداري محله‌اي، بسيار اندک است.
زايش دروني مديريت هيأت‌هاي محله‌اي
مديريت هيأت‌هاي عزاداري محله‌اي فعاليتي است که در پاره‌اي موارد، عمر آن به چندين دهه مي‌رسد؛ اين روند با پيشينة درخشاني که از خود به جاي گذاشته و با تکرار هر ساله و موفق، روندي خودجوش، درون‌زا و در عين حال آينده‌نگر است.
در بسياري از هيأت‌هاي عزاداري محله‌اي، مديريت هيأت چند نسل گشته و از يك نسل به نسل بعدي رسيده است؛ بي‌آنکه هر نسل در ايفاي نقش مديريتي خود، با بحران کم‌تجربگي مواجه شده باشد.
يکي از جلوه‌هاي زايش مديريت هيأت‌هاي عزاداري محله‌اي، زايندگي دروني آن است. بسياري از شما که هم‌اکنون اين مطالب را مطالعه مي‌کنيد، با چادرهاي کوچکي که در ايام ماه محرم، همزمان با آماده‌سازي هيأت‌هاي محله‌اي برپا مي‌شوند، برخورد داشته‌ايد؛ تکيه‌هاي کوچک و زيبايي که کودکان، طراحان آن هستند و ماکت زيبا، دقيق و کاملي از يک هيأت واقعي محله‌اي است.
در واقع کودکان در هر محله با برپايي اين چادرها و تکيه‌ها، تمرين عملي، اجرايي و کاملاً مؤثري را براي به دست گرفتن امور هيأت‌هاي محله‌اي در آينده انجام مي‌دهند.
آنها همة مراحل داير کردن يک هيأت محله‌اي را تمرين و تکرار مي‌کنند و حتي «بيرون رفتن هيأت» که مهمترين نماد فعاليت يک هيأت محله‌اي است نيز به وسيله کودکان تمرين مي‌شود؛ حتماً شما هم صداي دسته‌هاي سينه‌زني و زنجيرزني کودکان را در روزهاي اول ماه محرم، زماني که هنوز دسته‌هاي هيأت‌هاي محله‌اي راه نيفتاده‌اند، شنيده‌ايد و حرکت محدود و مينياتورگونة آنها را در محلات ديده‌ايد.
در واقع اين دسته‌هاي کوچک و زيبا، نماد استمرار مديريت هيأت‌هاي محله‌اي در آينده هستند و نشان مي‌دهند که اين ساختار مذهبيِ مورد اقبال عموم مردم، در نسل‌هاي آينده نيز همچنان به فعاليت مؤثر خود ادامه خواهد داد.
اين مطلب در شماره توأمان 47 و 48 نشريه خيمه منتشر شده است.
کد مطلب: 5301
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/interview/5301/روي-ک-رده-م-دي-ري-ت-ي-هيأت-هاي-عزاداري-محله-اي