آرمان هیأت - آستان قدس رضوی به روایت اسناد

در اسناد و مدارکی که در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می شود به برخی عناوین و مشاغل برخورد می کنیم که حکایت از تاریخ غنی حرم رضوی و خادمان آن آستان مقدس دارد.

تعزیه خون
بیشتر این تعزیه خوانها در دهه عاشورا همراه دسته‌های سینه‌زنی حرکت می‌کنند و بدون نیاز به نوشته تمام گفتگوها را تکرار می‌نمایند.

یک نوع دیگر تعزیه خوانی که بدون استفاده از تجهیزات خاص، همیشه و در همه جا قابل اجراست، پرده گردانی نامیده می‌شود.

این دسته از تعزیه خوانها، به جای اینکه لباس، زره و کلاهخود بپوشند و به هیئت شخصیت خاصی در آیند، پرده نقاشی خیلی بزرگی دارند که روی آن تمام صحنه‌های عزاداری جهنم و بهشت و پل صراط، صحرای کربلا، آتش زدن خیمه‌گاه، قصاص ابن ملجم، تیراندازی حرمله به علی اصغر(ع)... به طرز جالبی نقاشی شده و یک زنجیر متحرک هم روی آن آویزان است.

تعزیه خوان پرده را لوله می‌کند و با خود همه جا می‌برد و در جای مناسبی کنار دیوار بر پا می‌دارد. از مرثیه می‌خواند و تصاویر مربوط به آن مرثیه را نشان می‌دهد.

برخی مشاغل قدیم مشهد
خطیب یعنی خطبه خوان و خطبه متنی است که خطیب آن را به اسم امواتی که در صحن یا حرم مطهر حضرت رضا(ع) دفن می‌شوند قرائت می‌کند.

این خطبا غیر از واعظینی هستند که به منظور راهنمایی در مجالس مهم سخنرانی می‌کنند.

این افراد همسطح نظیر مداحان و زیارتنامه خوان‌ها هستند و از همین طریق امرار معاش می‌نمایند. پس از اینکه میت را غسل و کفن کردند و دور ضریح طواف دادند و برایش نماز میت خواندند، تابوت را مقابل ایوان طلای صحن نو به زمین می‌گذارند و تمام مشایعت کنندگان دور تا دور آن حلقه می‌زنند.

خطیب در مرکز دایره می‌ایستد و با صدا و آهنگ خاصی خطبه می‌خواند و اسم عناوین میت را ذکر می‌کند و طلب آمرزش می‌نماید.

خطبه خوانی در حرم
در مراسم سوگواری شب عاشورا و شب شهادت امام رضا(ع) در ماه محرم و صفر خطیب باشی آستان قدس رضوی بر روی سقاخانه طلای نادری که در وسط صحن مقدس است صعود نموده در جایگاه خاصی مخصوصی که روی به روی حرم و گنبد مطهر قبلا مشخص شده می‌ایستد و به مناسب این شب خطبه عزایی به نام حضرت سیدالشهداء(ع) و امام رضا(ع) قرائت می‌نماید.

در موقع قرائت خطبه و ذکر نام او مصایب آن بزرگواران گریه و ضجه و ناله تمام حضار در صحنین و بستها را پر می‌کند. سپس خطبه به نام امام زمان(عج) و بعد از آن به نام تولیت وقت آستان قدس خاتمه می‌یابد و در پایان خطبه نام تولیت وقت ذکر می‌شود.

سپس نایب تولیت با نقره در جلو آنها در حرکتند عبور می‌کند. طبق سیره معموله از زمان شاه عباس صفوی به وسیله رئیس تشریفات آستان قدس که در سابق آیشیک آقاسی نامیده می‌شد، پیشاپیش نیابت تولیت در حرکت است یا رئیس کل خدمه، سرپرست هر کشیک و موجهین با سابقه خدام آستانه که در محلهای خود ایستاده‌اند معرفی می‌شوند.

این طرز سوگواری با عظمت و عزاداری در هیچ یک از مشاهده مشرقه و بقاع متبرکه ائمه(ع) مرسوم نیست و منحصر به دربار ولایتمدار رضوی است.

حفاظ
حفاظ یعنی نگهبان و یا از بر دارنده قرآن. ولی از نظر کار و پیشه حافظ به به کسی اطلاق می‌گردد که بر سر قبر میت تازه گذاشته‌ای بنشیند و قرآن بخواند. چون امکان دارد کفتار قبر مرده تازه دفن شده را بشکافد و جسدش را بیرون بیاورد و تکه پاره کند.

خانواده‌ وی از لحاظ ایمنی دو نفر حافظ اجیر می‌کنند تا روز سوم شبابه بر سر فبر باشند و به نوبت قرآن بخوانند به همین منظور روی قبر چادر می‌زنند و تمام وسایل زندگی و خودرو و خوراک آنها را نیز فراهم می‌کنند.

اما ازنظر اعتقادی و معنوی منظور از گذاشتن حافظ بر سر قبر تازه این است که در سه شبانه روز اول صدای قرائت قرآن به گوش مرده برسد تا احساس تنهایی نکند و در برابر نهیب نکیر و منکر زهره ترک نشود و با آرامش به سوالاتشان جواب بدهد.

در هر حال روز سوم که تمام بستگان و دوستان میت برای اجرایی مراسم دعا و فاتحه خوانی بر سر قبرش می‌آیند حافظ‌ها را مرخص می‌کنند و چادر را بر می‌دارند و می‌گویند: تعزیه تمام شد و آخوند از سر خاک برخاست.

همچنین کسانی که به خاطر امواتشان در اماکن متبرکه قبر جا و غرفه مخصوصی می‌خرند یک حافظ هم استخدام می‌کنند که همیشه در هما‌نجا ساکن باشد و برای شادی روان آنان قرآن بخواند.