آرمان هیأت - عشق علی(ع) و حسین(ع) در دنیای تشیع (۳)

فرهنگ-خیمه: نوع مراسم عزاداري از شهر به شهر و كشور به كشور متفاوت است؛ در قديم جعفري‌هاي ساكن قارص و اغدير با زنجيرهاي مخصوصي بر پشت خود می‌زدند تا وقتي كه خون از بدن‌شان جاري می‌شد.

بخش دوم [عشق علی(ع) و حسین(ع) در دنیای تشیع (۲)]

گروه‌هايي تحت عنوان دسته سينه‌زنان در حالي كه هماهنگ با اشعاري حزن‌انگيز درباره حادثه كربلا به سينه خود می‌زنند، فرياد واي حسين سر می‌دهند؛ بعضي از زنان و كودكان به ياد مصيبت‌هاي حضرت زينب(س) به دستان خود زنجير می‌زنند.

سخنرانان و مداحان خاطره مبارزات، رنج‌ها و فضائل اهل‌بيت(ع) را گوشزد می‌كنند؛ براي هم‌دردي با شهداي كربلا و به ياد لب تشنة آنان از صبح عاشورا تا غروب آن روز از نوشيدن آب خودداري می‌كنند. برخي از مردم روزة مستحبي می‌گيرند.

نوع مراسم عزاداري از شهر به شهر و كشور به كشور متفاوت است؛ در قديم جعفري‌هاي ساكن قارص و اغدير با زنجيرهای مخصوصی بر پشت خود می‌زدند تا وقتي كه خون از بدن‌شان جاري می‌شد.

اين سنت به دليل نبود دلايل فقهي برچيده شد؛ در سال ۲۰۰۴ جعفري‌هاي تركيه به جای جاری‌كردن خون از بدن‌شان به مراكز انتقال خون مراجعه و مقداری از خون خود را اهدا كردند. در كشورهاي ايران، عراق، لبنان و پاكستان در روز عاشورا، عزاداران با زنجير و قمه بر سر و پشت خود می‌زنند تا از آن خون جاري شود.

حادثه جاري كردن خون به حضرت زينب(س) نسبت داده می‌شود؛ ادعا می‌كنند كه زينب(س) وقتی سر خون‌آلود برادرش حسين را ديد، از حال رفت و بر زمين افتاد و از پيشاني‌اش خون جاري شد.

اما به نظر می‌رسد اين حادثه شباهت زيادي به اقدامات مشابه نزد هندوان قديم دارد؛ شيعيان روايات بسياري در خصوص گريه براي حضرت حسين (ع) ذكر می‌كنند. آنان می‌گويند: اگر كسي بر مصيبت امام حسين (ع) گريه كند، در آخرت با چشماني خندان محشور خواهد شد.

اربعين شهادت امام حسين(ع) و يارانش در كربلا همه ساله با شركت صدها هزار نفر برگزار می‌گردد؛ انسان‌هايي كه از شهرها و كشورهاي مختلف تحت پوشش كاروان‌ها به سوي اين شهر روانه می‌شوند، گاهي در طول مسير به صورت سينه‌خيز خود را بر روي زمين می‌كشند، دعا می‌خوانند و طلب شفاعت می‌كنند.

در زمان صفويه شيعيان در ايران عاشورا و نوروز را در كنار هم گرامي می‌داشتند، به گونه‌اي كه ابتدا عزاداري می‌كردند و روز بعد جشن برپا می‌كردند؛ اگرچه اين عادت ديگر منسوخ شده اما شيعيان براي نوروز اهميت خاصي قائل هستند و آن را به عنوان بخشي از فرهنگ ملي جشن می‌گيرند.

عيد نوروز كه عيد مشترك اقوام آسياي ميانه از ديرباز تاكنون به عنوان روز اول سال جشن گرفته می‌شود، چنان مورد علاقة شيعيان واقع شده كه بدان وجهه مذهبي داده و روز ولادت حضرت علي(ع) و يا ازدواج حضرت علي(ع) با حضرت فاطمه(س) را مصادف با اين روز می‌دانند.

در احاديث و رواياتي كه از پيامبر(ص)، حضرت علي(ع) و امام جعفر صادق(ع) نقل می‌شود، بر ثواب بودن گرامي‌داشت عيد نوروز تأكيد شده است.

عيد غدير نيز به عنوان روزي كه پيامبر(ص) حضرت علي را به جانشيني خود انتخاب كرد، جشن گرفته می‌شود و جعفري‌ها اعتقاد دارند روزه گرفتن در اين روز ثواب بسياري دارد؛ هم‌چنين در روز تولد و وفات ائمة معصوم، از سوي شيعيان مراسم يادبود برگزار می‌شود.

يكي ديگر از مشخصه‌هاي بارز دنياي معنوي شيعه، اماكن، مقابر و آرامگاه‌های مربوط به بزرگان مذهب است كه از تقدس خاصي برخوردار می‌باشد.

سه جلد از كتاب يكصد و ده جلدي بحارالانوار كه توسط يكي از علماي شيعه به نام علامة مجلسي نوشته شده است، به رواياتي درباره زيارت قبور اختصاص دارد.

روايات مختلفي مربوط به ثواب بودن زيارت قبور و آرامگاه‌هاي بزرگان شيعه به صورت سينه به سينه و نسل به نسل منتقل گشته است. هم‌چنين ويژگي‌هاي اماكن مقدسه به صورت مفصل ذكر شده است.

در كتب شيعه حديثي از امام هشتم علي بن موسي الرضا(ع) نقل می‌شود كه: خوشا به سعادت آن كه در طوس به زيارت قبر من بيايد، اگر شيعة من با وضو و غسل به زيارت قبرم بيايد، مانند كسي است كه تازه از مادر متولد می‌شود و از گناهان و آلودگي‌ها پاك می‌گردد.

شيعيان آن‌چنان به ائمة اهل‌بيت علاقه دارند كه از معجزات و كرامات آنان داستان‌ها تعريف می‌كنند و نسبت به هر فرد محترمي كه از نسل پيامبر(ص) باشد، آن‌چنان احترامي قائلند كه محل تولد، گردش، مسافرت و مهماني، محل غذا خوردن و خوابيدن، محل وضو و عبادت و مدفن او را زيارتگاه خود قرار می‌دهند.

نجف اشرف با جمعيتي در حدود ۶۰۰هزار نفر به دليل واقع شدن قبر حضرت علي (ع) در آن‌جا مهم‌ترين شهر زيارتي شيعيان محسوب می‌شود. روايت می‌شود كه قبر مسلم بن عقيل كه به عنوان نمايندة حضرت حسين (ع) مدتي قبل از حادثة كربلا به شهر كوفه فرستاده شده بود، در ميان دو قبر حضرت آدم و نوح (ع) در كربلا واقع شده است.

اين شهر با جمعيت ۵۵۰هزار نفري محل دفن حضرت حسين(ع) و ۷۲تن از يارانش به عنوان يك شهر مهم زيارتي ديگر محسوب می‌شود؛ در كربلاي معلي كه به آن مشهد الحسين نيز گفته می‌شود، قبر امام حسين(ع) را شش گوشه می‌گويند؛ اين نامگذاري به جهت دفن فرزندان آن حضرت يعني علي اصغر(ع) و علی‌اكبر(ع) در كنار قبر حضرت حسين(ع) می‌باشد.

قبر شش گوشه سوژة بسياري از اشعار و مديحه‌ها و مراثي گشته است؛ قلب هر شيعه براي رفتن بدانجا می‌تپد؛ و وقتي به آن‌جا وارد می‌شود، گويي طوفاني از حزن و اندوه وجودش را فرامی‌گيرد.

در بخش رواق آرامگاه ضريح حبيب بن مظاهر پيرترين سرباز امام حسين(ع) قرار دارد. و در ورودي آرامگاه، قبر ۷۲ يار باوفاي امام قرار گرفته است؛ قبر حضرت عباس(س) برادر و پرچمدار امام حسين(ع) قدري دورتر از اين قسمت است. قبل از ورود به داخل حرم و در محوطة آن، قبر فضولي قرار دارد.

در شهر كاظمين يكي ديگر از شهرهاي عراق قبر امام هفتم يعني امام موسي الكاظم(ع) و امام نهم امام محمدتقي (ع) واقع شده است؛ مقبرة اين دو امام داراي دو گنبد و چهار مناره می‌باشد كه نشان دهندة وجود دو آرامگاه است؛ به اين آرامگاه «جوادين» نيز گفته می‌شود.

شهر سامرا ميزبان دو امام دهم علي النقي(ع) و يازدهم حسن عسكري(ع) می‌باشد؛ آرامگاه اين امامان نيز داراي دو گنبد هستند، ضمن اين كه امام منتظر (مهدي(ع)) از اين مكان غيبت كبري را آغاز كرده است.

در قبرستان بقيع قبر چند تن از ائمة اهل‌بيت در كنار قبر پيامبر(ص) و دخترش فاطمه(س) قرار دارند كه عبارتند از: امام حسن(ع)، امام زين‌العابدين(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع)؛ بايد يادآور شد كه همة قبرهاي موجود در بقيع از سوي وهابيون تخريب شده است.

در شهر قم يعني در قلب معنوي ايران، آرامگاه حضرت فاطمه معصومه(س) دختر امام موسي كاظم(ع) وجود دارد، ضمن اين كه امام رضا(ع) در راه سفر به طوس (مشهد) به اين شهر وارد شده و با دوستان و ياران خود گفت‌وگو كرده و اين امر جوي معنوي و مقدس در اين شهر ايجاد كرده است.

اين شهر در طول زمان بعد از كربلا و نجف يكي از مهم‌ترين شهرهاي علمي شيعه محسوب شده كه به آن شهر نيز لقب باب‌الجنه (درِ بهشت) اطلاق گرديده است؛ روايت می‌شود كه اهالي شهر از بلاها به دور خواهند بود و زائران اين شهر در روز قيامت مورد شفاعت قرار خواهند گرفت. هم‌چنين گفته می‌شود بسياري از بيماران از كرامات ايشان شفا يافته‌اند.

بسياري از علما و بزرگان شيعه و دولتمردان ايراني در كنار قبر حضرت معصومه (س) به خاك سپرده‌اند. در نزديكي اين شهر مسجدي وجود دارد به نام جمكران كه گفته می‌شود امام منتظر المهدي توسط يكي از علماي شيعه در اين مكان ديده شده و بر مبناي توصيه او ساخته شده است.

اين مكان زيارتگاه مشتاقان ملاقات امام مهدي (عج) است. يكي ديگر از مراكز مقدس و مهم شيعيان، شهر مشهد می‌باشد، زيرا قبر امام هشتم شيعيان علي ابن موسی الرضا در اين شهر واقع شده است.

در شهر دمشق پايتخت سوريه نيز قبر خواهر امام حسين(ع)، حضرت زينب (س) قرار دارد كه به آن زينبيه نيز گفته می‌شود.

روايات ديگري نيز وجود دارد كه اعتقاد به مدفون بودن حضرت علي(ع) در شهر مزارشريف افغانستان دارد و يا گفته می‌شود كه سر بريدة امام حسين(ع) به سوي قدس (فلسطين) پرواز كرده و توسط زني در جايي مخفي نگه داشته شده و پس از مدتي به مصر (شهر قاهره) منتقل شده است. اين مكان امروز به نام حسينيه معروف است.

ويژگي مشترك مقابر و آرامگاه‌هاي مورد بحث، وجود قبر در درون يك ضريح، گنبد روي قبر، مناره‌ها، ايوان‌ها، صحن‌ها، حوض و فوارة آب، بازارها، مدرسه‌ها، كتابخانه‌ها در درون يك مجموعة بسيار باشكوه كه حقيقتاً يك دانشكده را در ذهن انسان تداعي می‌كند.

به اين‌ها نيز آستانه گفته می‌شود و تقريباً نماي بيروني تمامي گنبدها به آب طلا يا نقره و مٌذهّب شده است؛ حاشيه تمام درها، ستون‌ها و مناره‌ها با كاشي‌هاي زيبا و يا سنگ‌هاي قيمتي تزيين شده است. هم‌چنين كتيبه‌هايي با نوشته‌هاي طلايي زينت‌بخش قسمت داخلي مقابر است. دعاها و احاديث آيات قرآن در همه طرف به طرز زيبايي نوشته شده و اسامي پيامبر(ص) و ائمة اهل‌بيت(ع) بر روي طاق‌ها نقش بسته است؛ زائران صورت خود را بر روي اين اشيا می‌مالند و خود را تبرك كرده و حاجات خود را طلب می‌كنند.

شيعيان معتقدند كه زيارت كربلا و نجف برابر با ثواب هزار بار زيارت حج و هزار عمره است و هم‌چنين زيارت مشهد نيز به همين اندازه ثواب دارد. به همين دليل اماكن دائماً محل زيارت مشتاقان است.

كساني كه به زيارت مشهد رفته باشند، «مشهدي»، زائران كربلا را «كربلايي» و به كساني كه به زيارت حج رفته باشند، «حاجي» گفته می‌شود؛ اگر يك زائر به زيارت مشهد و كربلا رفته باشد، به او كربلايي می‌گويند و اگر در كنار اين دو به زيارت حج هم رفته باشد، لقب «حاجي» اولويت دارد.

حميد توران امام جماعت زينبية استانبول در اين باره می‌گويد: «همة اماكن زيارتي مقدس هستند اما عقل و قلب هر شيعه در كربلا و نجف است. هركس می‌خواهد به آن‌جا برود و در آن‌جا به خاك سپرده شود.»