آرمان هیأت - گزارشی از محرم و عاشورای امسال در ترکیه

اروپا: در مراسم تعزیه‌ای که هر ساله در میدان هالکالی استانبول ترکیه اجرا می‌شود، به وضوح استفاده از ادبیات مرثیة ترکی ایران مشاهده می‌شد.

ترکیه چند سالی است که با سر کار آمدن حزب عدالت و توسعه و یا همان «آک پارتی» به سیاست‌های جدیدی در عرصة بین‌المللی و داخلی روی آورده است؛ اما در عرصة داخلی نیز این کشور کارهای شایان توجهی انجام داده است که یکی از آن‌ها آزاد گذاشتن و هموار کردن شرایط برای اقلیت‌های مذهبی و اصولاً مذهب در این کشور است.

با این‌که نظام حاکم بر این کشور نظامی لائیک می‌باشد، اما سیاست‌های اخیر باعث شده که مذهب در عین این‌که دخالتی در امور سیاسی ندارد اما در عرصة فرهنگی و اجتماعی نمودی والا یافته و به سمت جایگاه ویژة خود که همانا اصلاح جامعه و رساندن آن به سعادت معنوی است راه پیماید.

گرچه این حزب نتوانست به لغو ممنوعیت حجاب در دانشگاه‌های ترکیه دست یابد اما در عرصة نهادهای غیرمردمی و دینی جایگاه ویژه‌ای برای دین به وجود آورده و این از آن‌جا ناشی می‌شود که مردم این کشور دارای عقاید پاک دینی و ثابت قدم در این راه بوده و بر خلاف تصور و پندار ما ایرانیان مبنی بر رواج فساد و بی‌بند و باری در این کشور، مسلمانان این کشور هم‌چنان ثابت قدم در راه اسلام و حمایت از مسلمین هستند و با وجود افراد و احزاب اندک ضد دین و نظام لائیک می‌بینیم که دین نقش اصلی را در این جامعه ایفا می‌کند.

در این میان روی کار آمدن حزبی با گرایش اسلامی و روشنفکری، جایگاه اسلام را در این کشور بالاتر برده و روشنفکری و برخورد دور از تعصب این دولت با مذهب و اقلیت‌های مذهبی به دیندار شدن این جامعه رونق خاصی بخشیده است.

آزاد بودن مراسم‌های پیروان مولوی، حاجی بکتاشی و تمام مذاهب اسلامی از جمله علویان (همان قزلباش‌ها و به عبارتی شیعیان) نیز نمود کامل دارد. در محرم امسال در ترکیه وضع به گونة دیگری بود. دولت این کشور یک کانال دولتی را به پخش مراسم محرم اختصاص داد.

در ترکیه علویان این کشور ده ـ دوازده روز منتهی به عاشورا را روزه می‌گیرند و هم‌چنین مراسم‌های خاصی در روز عاشورا دارند. آنان در این روز نوعی آش به نام عاشوره به عنوان نذر طبخ و توزیع می‌کنند و نیز در مناطق مختلف به عزاداری می‌پردازند.

امسال در شهرهای مختلف ترکیه از جمله در استانبول مراسم باشکوهی برگزار شد؛ نخست وزیر ترکیه نیز به مناسبت این روز حماسی و ماندگار در تاریخ بشریت به ایراد سخنرانی در یکی از شهرهای ترکیه نمود و یاد و خاطرة امام حسین(ع) و یارانش را گرامی داشت.

وی همچنین در این مراسم به بیان دیدگاه خود و دولتش دربارة آزادی دینی و قومیت‌ها پرداخت و گفت: «با وجود مناقشات فراوان ما شبکه ۲۴ساعته زبان کردی راه‌اندازی کردیم. ما یک شبکه در ماه محرم به علویان اختصاص دادیم. سی و دو صفحه در کتاب‌های درسی به علویان اختصاص دادیم، و آثار ناظم حکمت را مطرح کرده از مهجوریت به در آوردیم.»

وی در آخر بیان کرد که ما نمی‌خواهیم و نخواهیم گذاشت کربلای تفکر و اندیشه در ترکیه پیش آید.

آری ترکیه با احترام به مذاهب و قومیت‌های این کشور قدم در راه تعالی دموکراسی گذاشته و امیدوار است با منطق‌گرایی و دوری از تعصبات واهی بتواند کشوری آزاد برای همه شهروندان ترکیه فراهم سازد.

مراسم عاشورایی ترکیه و سایر مراسمات مذهبی آن که اکثراً با حضور مسئولین دولتی انجام می‌شود، نشان از آن دارد که این کشور به همه افکار و عقاید موجود در کشورش احترام گذاشته و آن‌ها را نه تنها تهدیدی برای کشور نمی‌شمارد، بلکه فرصتی مغتنم برای پیشرفت کشور می‌داند.

این کار ترک‌ها می‌تواند درسی برای دیگر کشورهای مسلمان باشد که آنان نیز از این تنوع فرهنگی و مذهبی کشورشان برای پیشرفت استفاده کنند.

در این میان کشور آذربایجان که سعی در محدودکردن مراسمات مذهبی و دینی به‌خصوص برای شیعیان دارد، باید بداند که روش در پیش گرفته شده توسط این حکومت عاقبتی جز رسوایی و بدبختی نخواهد داشت و اعمال محدودیت علیه شیعیان که اکثریت مردم این کشور را دارند، باعث خواهدشد تا آنان به فکر و شیوه‌های دیگری توسل جویند و این هیچ‌وقت خوشایند نخواهدبود و گرایش به بیرون از مرز آن دولت، در آینده کشور تأثیر ناگواری خواهد گذاشت.

در ثانی شیعیان واقعی این کشور باید با تأسی به مسلمانان ترکیه که با کارهای فرهنگی و حزبی توانسته‌اند گام‌هایی در جهت پیشرفت و بهبود دین بردارند، از وابستگی سیاسی دوری گزیده و سعی در گسترش فرهنگ شیعی با استمداد از گذشتة خود کنند، گذشته‌ای که پر از ستاره‌های درخشان ادبی و فرهنگی شیعی است.

در هر صورت اقدامات سنجیده و مستقلانه و صرفاً مذهبی است که می‌تواند دوران شکوفایی را برای شیعه در آن جمهوری به ارمغان آرود. و هرگونه عملی که بوی وابستگی از آن برآید، خسران عظیمی بر پیکر شیعه در آن دیار به بار خواهد آورد.

کاری که متاسفانه زمینه‌های آن در بین شیعیان این کشور به چشم می‌خورد. البته این یک مشکل دوطرفه نیز هست یعنی هم مشکل دولت است و هم مشکل شیعیان و هرچه دولت سخت‌گیری کند، گرایش به بیرون در بین شیعیان بیشتر می‌شود و هرچه گرایش به بیرون بیشتر شود، استقلال کشور به خطر افتاده و سخت‌گیری بر شیعیان افزایش خواهد یافت.

اما ترکان ایران که در عشق و محبت به اهل‌بیت(ع) پیش‌قدم و زبان‌زد همگان بوده و هستیم، باید در چنین موقعیتی نیز نقش خود را ایفا کنند و با کمک‌های معنوی و ادبی به سایر هم‌زبانان‌شان در همه جای دنیا مکتب اهل‌بیت(ع) را گسترش دهند.

در حال حاضر ادبیات مرثیة ترکی در گستره وسیعی از ترکمنستان و روسیه تا استانبول به فراوانی و در اکثر نقاط دنیا به میزان حضور شیعیان ترک مورد استفاده بوده و طرفدار دارد. همین امر باعث می‌شود که ما بیشتر به فکر اعتلای این ادبیات غنی باشیم.

در مراسم تعزیه‌ای که هر ساله در میدان هالکالی استانبول ترکیه اجرا می‌شود، به وضوح استفاده از ادبیات مرثیة ترکی ایران مشاهده می‌شد و از طرف دیگر راحت بودن کار را برای مداحان و مرثیه‌سرایان ترک ایران با اندکی دوری از کلمات عربی و فارسی و کنار گذاشتن کلماتی که دیگر جزء تاریخ این زبان‌ها و زبان ترکی‌اند به‌راحتی می‌توان نوحه‌ای سرود که هم بشود در استانبول فهمید و هم در تبریز و تهران و دیگر نقاط ترک‌نشین. برای مثال همه شعر زیر را دربارة حضرت رقیه (ع) شنیده‌ایم:

رقیه جان داد قاتیشیب آدینا
قوربان اولوم آدیندا‌کی دادینا

در این مراسم همین اشعار با لهجة استانبولی از سوی افراد خوانده می‌شد. البته اشعار دیگری با همین ویژگی نیز خوانده می‌شد.

سال گذشته شبکة تلویزیونی الزهرا(س) هم‌چون روزهای عادی که دو ساعتی برنامه به زبان ترکی ترکیه پخش می‌کرد، در ایام محرم نیز با پخش مراسم‌های عزا در ترکیه و هم‌چنین پخش آثار زیبایی از مداحان آذربایجان کار ارزشمندی انجام داد. اما در تلویزیون ایران با وجود پخش چندین قطعه از مداحان ترک و عزاداری مردم زنجان باید گفت مسئولین این سازمان باید بدانند که در عرصة مداحی ترکی، کار با پخش چندین قطعه و حتی چندین ساعت کفایت نمی‌کند.

متأسفانه برنامه چند ساعته شبکه سحر به خاطر ضعف شدید مجریان آن هیچ جایگاهی در بین مردم نیافته است. گرچه شاید در جمهوری آذربایجان طرفدارنی داشته باشد و این نیز طبیعی است.

اما برای سایر مردم ترک و حتی در خود ایران شبکه رادیو و تلویزیونی نمی‌بینیم که این کار را انجام دهد؛ متأسفانه شبکه‌های استانی استان‌های ترک‌نشین نیز فاقد جذابیتند و در زمینه پخش عزاداری‌های بومی اهمال به خرج می‌دهند.