پژوهشی در باب زیارت حضرت فاطمه (س) و قبر ایشان
سنگ دل را سرمه کن در آسیای معرفت
13 تير 1388 ساعت 11:01
فرهنگ-سید حجت سجادی زاده:یکی از بخش‌های امام‌شناسی و حجت‌شناسی، بخش مهم معرفت‌شناختی زیارت آن حضرات است که با زیارت ایشان، باب شناخت حقیقت ولایت به روی شخص زائر گشوده می‌شود.
مقدمه
از امام صادق (ع) و امام حسن عسگری (ع) روایتی بدین مضمون نقل شده که فرمودند: «نحن حجج الله علی خلقه و جدتنا فاطمه علیهاالسلام حجت الله علینا»؛ «ما امامان حجت‌های خداوند بر مخلوقاتش هستیم و مادر ما فاطمه، بر او سلام، حجت خداوند بر ماست.»۱ که با این اوصاف شناخت و زیارت وی زیرمجموعة شناخت و زیارت حجج الهی قرار می‌گیرد.
فقط با بررسی دیدگاه اهل سنت دربارة شأن نزول آیة تطهیر متوجه می‌شویم که تمامی دانشمندان اهل سنت زبان به بیان فضایل آن بانوی بزرگوار اسلام گشوده‌اند. با ورق زدن کتب اهل سنت می‌بینیم که جای جای آنها شأن نزول این آیة مبارک را ذکر کرده‌اند و اینکه پیامبر (ص) علی (ع)، فاطمه (س)، حسن (ع) و حسین (ع) را زیر کسایی جمع فرمود، سپس به درگاه خدا عرض کرد: «بارخدایا! اینها اهل بیت من هستند. پلیدی را از آنها دور فرما و آنها را پاک کن؛ یک نوع پاک گرداندن مخصوص» در آن هنگام برای اجابت دعای پیامبر (ص) این آیة شریفه نازل شد. ام‌سلمه همسر گرامی پیامبر (ص) عرض کرد: «یا رسول‌ا... آیا من هم در جمع اهل بیت هستم؟» حضرت فرمود: «به جای خود باش. تو به خیر هستی.»۲
جایگاه زیارت
زیارت، دیدار با امام و تجدید بیعت با اوست. زیارت، یاری گرفتن از امام در جهت تقرب به خداوند است. زیارت، به ابواب ایمان و اُمنای خدای رحمان مراجعه کردن است. مرحوم میرزا حبیب‌الله خراسانی چه خوب سروده است:
سنگ دل را سرمه کن در آسیای معرفت
دیده را زین سرمه بینا کن کمال این است و بس
همنشینی با خدا خواهی اگر در عرش رب
در درون اهل دل جا کن کمال این است و بس
بیان این نکته ضروری است که اگرچه انسان زائر در دلِ مویه‌ها و مناجات‌های عاشقانه و عرض حاجت‌های خالصانه و بی‌ریای خویش، خود را در دامن پر مهر امام می‌یابد، اما در فرهنگ اهل بیت (ع) هدف زیارت چيزي فراتر از عرض ارادت و بیان خواسته و حاجت دنیوی یا اخروی است. ائمة طاهرین (ع) با به جای گذاشتن میراث عظیم ادعیه و زیارت‌هایی که خود بر زبان جاری ساخته‌اند، اول، شناخت خالق و پروردگار، دوم، شناخت تمامی ابعاد وجودی انسان به عنوان مخلوقی ضعیف، در عین حال اشرف مخلوقات و سوم در باب زیارات، شناخت جایگاه امامان و اهل بیت (ع) به عنوان حجت‌های خدا بر روی زمین بوده است. یک دسته از این زیارات مأثور، زیارت‌های حضرت فاطمة زهرا (س) است که در کتاب‌هایی مانند «مفاتیح‌الجنان» و «اقبال الاعمال» آورده شده‌اند.
الف) زیارت وارده در کتاب اقبال سیدبن طاووس: سیدبن طاووس در کتاب اقبال بعد از ذکر وفات حضرت فاطمة زهرا (س) در روز سوم جمادی‌‌الثاني زیارتی را برای آن حضرت نقل می‌کند. برخی القابی که در این زیارت آمده عبارت‌اند از: «سید› نساءالعالمین»، «والد› الحجج علی الناس اجمعین»، «مظلومه» و «ممنوعـ‹ حقها»
ب) زیارت‌های موجود در کتاب «مفاتیح‌الجنان»: مرحوم شیخ عباسی قمی در فصل پنجم کتاب مفاتیح‌الجنان، ضمن تعیین اسامی نبی و ائمه (ع) به روزهای هفته، روز یکشنبه را مخصوص زیارت حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) و حضرت فاطمة زهرا (س) دانسته و دو زیارت را برای زیارت حضرت زهرا (س) نقل کرده است.
القابی که در این زیارت‌ها برای حضرت فاطمه زهرا (س) استفاده شده‌اند، عبارت‌اند از: دختر رسول خدا، دختر حبیب خدا، دختر خلیل خدا، دختر امین خدا، دختر بهترین خلق خدا، بانوی زنان جهان، همسر ولیّ خدا، همسر بهترین خلق بعد از رسول خدا، مادر حسن و حسین (ع)، صدیقة شهیده، رضیّه، مرضیّه، فاضله، زکیّه، حوراء، انسیّه، پرهیزکار، پاک، مُحدّثه، علیمه، مظلومه، بتول، طاهره، صدیقه، معصومه، پرهیزکار، پاک، رضیه، مرضیه، زکیه، رشیده، مظلومه، مقهوره‌ای که حقش غصب شده و ارثش به تاراج رفته است، پهلوشکسته‌ای که به شوهرش ستم کرده‌اند و فرزندش را کشته‌اند، دختر رسول خدا، پارة تن او، صمیم قلب او، پارة جگر او، تحفة مخصوص وصی پیامبر (ص) از طرف خداوند، محبوبة مصطفی، همسر مرتضی، بانوی زنان، مادر امامان (ع) و سیب بهشت جاوید است.
یکی از مطالبی که مغفول اهل تحقیق و خطابه واقع شده، باز شناخت این القاب برای تمامی مسلمانان است که موجب بالا رفتن معرفت نسبت به آن حضرت است.
فضیلت زیارت حضرت زهرا (س) از زبان رسول خدا (ص)
قال رسول الله (ص): «مَنْ زارَ فاطِمَـ‹َ فَکَأَنَّما زارَنی وَ مَنْ زارَ عَلِیَّ بْنَ اَبیطالِبٍ فَکَاَنَّما زارَ فاطِمَـ‹َ»؛ «هر که فاطمه را زیارت کند، مثل این است که مرا زیارت کرده و هر کس علی بن ابیطالب را زیارت کند، مانند آن است که فاطمه را زیارت کرده است.»۳
ماجراى خاك سپارى شبانه
روايت شده كه على (ع) با همان پرده‌اى كه بدن رسول خدا (ص) را خشك كرده بود، بدن زهرا (س) را خشك کرد. در كتاب «روضـ‹ الواعظين» آمده: «و چون پاسى از شب گذشت، حضرت على (ع) همراه حسن و حسين (ع)، عمار، مقداد، عقيل، زبير، ابوذر، سلمان، بريده و چند نفر از خواص بنى هاشم، جنازه را از خانه بيرون آوردند و آن بدن مطهر را به خاك سپردند. حضرت على (ع) اطراف قبر حضرت زهرا (س) هفت قبر ديگر ساخت تا قبر فاطمه (ع) شناخته نشود.
شخصى از امام صادق (ع) سؤال‌كرد: «اميرالمؤمنين در نماز بر فاطمه (ع) چند تكبير گفت؟» آن حضرت فرمود: «على (ع) يك تكبير گفت. جبرئيل هم يك تكبير گفت و بعد فرشتگان مقرب الهى تكبيرى گفتند تا اينكه اميرالمؤ منين پنج تكبير گفت.» شخصى ديگر پرسيد: «در كجا بر او نماز خواند؟» امام صادق (ع ) فرمود: «در خانه‌اش نماز خواند. سپس جنازه را حركت دادند و از خانه بيرون آوردند.»۴
مسلم در «صحیح» خود می‌گوید: «وقتی که ابوبکر فاطمه (س) را از حقش محروم کرد، زهرا (س) بر وی خشمگین شد و از او اعراض کرد و تا دم مرگ (شهادت) با وی سخن نگفت. ۶ ماه بعد از رحلت رسول خدا (ص) از دنیا رحلت فرمود، علی (ع) بر حسب سفارش‌های فاطمه (س) او را شبانه دفن کرد و ابوبکر را از کفن و دفن فاطمه (س) خبر نکرد.»۵
علت اختفاي قبر حضرت زهرا (س)
از جمله وصایای حضرت زهرا (س) به علی (ع) این بود كه گفتند: «ای پسرعمو! اگر تا چند ساعت دیگر از دنیا رفتم، جنازه‌ام را شبانه تشییع كن و مراسم تشییع من را اعم از غسل و كفن و نماز خواندن و دفن كردن باید در محیطی مخفی و پنهان انجام دهید و فقط به كسانی در تشییع اجازه دهید كه ظلم و جفا نسبت به من روا نداشته‌اند.» حتی به یك نقل حضرت زهرا (س) تصریح كردند: «نگذارید ابی‌بكر و عمر بر من نماز بخوانند و در تشییع جنازة من شركت كنند.» بعد بحث در این است كه علّت اجازه ندادن حضرت زهرا (س) در مراسم تشییع حضرت، بیانگر چیست؟۶
امیرالمؤمنین (ع) با عمل به وصیّت زهرا (س) اذهان جامعه را دچار شك و تردید كردند، مشروعیت خلیفه را زیر سؤال بردند و مظلومیت زهرا (س) را بیشتر آشكار ساختند و همیشه این سؤال را برای همگان مطرح كردند كه چرا قبر زهرا (س) مخفی مانده است؟ بدین طریق زمانی كه حضرت زهرا (س) از دنیا رفتند، مردم سراسیمه به خانة زهرا (س) آمدند و منتظر بیرون آمدن جنازه بودند كه علی (ع) به ابوذر گفتند: «برو و با صدای بلند اعلام كن كه برگردند؛ چراكه تشییع جنازة دختر رسول خدا (ص) امشب صورت نمی‌گیرد و به تأخیر افتاده است.» مردم كه متفرق شدند، حضرت علی (ع) با كمك اسماء، بدن حضرت را غسل و كفن كردند و در نیمه شب با عده‌ای از نزدیكان و یاران خویش كه البتّه در اینكه چه كسانی در تشییع جنازه حضرت حضور داشتند، اختلافی است، ولی آنهایی كه به اتّفاق نام‌های آنها آمده، عبارت‌اند از: سلمان، ابوذر، مقداد، عمار، عباس و زبیر و چند تن دیگرند كه اینها به همراه امام علی (ع) جنازة دختر رسول خدا (ص) را شبانه تشییع كردند و شبانه به خاك سپردند و حضرت علی (ع) قبر فاطمه (س) را هم‌سطح زمین كردند و حتی روایت شده در چند نقطه در بقیع حضرت، قبر درست كردند تا متوجه نشوند كه قبر فاطمه (س) كدام‌یك است و این راز برای همیشه مخفي مانده است و كسانی هم كه حضور داشتند دیگر بعدها محل اختفاي قبر فاطمه (س) را بیان نكردند.۷
احتمالات مختلف
در مورد محل دفن حضرت زهرا (س)
الف) بقیع
مرحوم ابن شهر آشوب گوید: «قبر فاطمه (س) در بقیع است.» و نیز گفته‌اند: «در خانه آن حضرت او را دفن کردند.»8 برای تقویت این احتمال بايد شیوة عمل حضرت علی (ع) در جریان خاک سپاری و درست کردن چند قبر در چند نقطه را مد نظر قرار داد.۹
ب) در خانة خود حضرت
علامه مجلسی (ره) کلامی از شیخ طوسی ره نقل کرده که فرموده: «آنچه در نقل‌ها صحیح‌تر به نظر می‌رسد، آن است که فاطمه (س) را در خانه‌اش دفن کردند ...» سپس می‌گوید: «این گفتار را حدیثی که از پیامبر (ص) نقل شده، تأیید می‌کند که فرمود: «ان بین قبری و منبری روضـ‹ من ریاض الجنـ‹»؛ «همانا میان قبر و منبر من باغی از باغهای بهشت است.»۱۰
احتمال علامه حسن‌زادة آملی
دربارة محل دفن حضرت زهرا (س)
علامه حسن‌زادة آملی در کتاب «هزار و یک کلمه» در مقام قبر حضرت زهرا (س) این‌گونه آورده است: «حق اين است که قبر حضرت فاطمه بنت رسول الله (ص) در مدينه در بقعة رسول الله (ص) و در جوار آن حضرت است. آن قبري که در بقيع به نام فاطمه شهرت دارد، قبر فاطمه بنت اسد، مادر امام اميرالمومنين علي (ع) است.»
مختار دويست نهج البلاغه اين است: «و من کلام له (ع) عند دفن سيده النساء فاطمه عليهاالسلام: السلام عليک يا رسول الله عني وعن ابنتک النازله في جوارک ....»
بعضي از صاحبدلان به طريق خاصي از علم جفر نيز جواب گرفته‌اند که «جاي قبر خانه شفيع جميع امت است» و صورت لوح آن اين است: «يا عليم قبر فاطمة زهراء (س) در چه جاي مدينه است؟ بيست و دوم ربيع‌الثاني هزار و سيصد و نود و هفت=
۹=۴۵=۴۴۱=۴۳۷۴=(ميزان=۷=۱۶=۱۲۴=۴۲+۸۲).۱۱
پی‌نوشت:
۱- تفسیر اطیب البیان/ج۱۳/ص۲۲۶
۲- این منابع عبارت‌اند از: صحیح مسلم، ج ۷، ص ۱۳۰/ صحیح ترمذی، ج ۳، ص ۲۰۰/ مستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۵۸/خصائص، ج ۲، ص ۶۴/ مسند احمد بن حنبل، ج ۶، ص ۲۹۲
۳- بحارالانوار/ ج۴۳/ ص۵۸
۴- رنج‌ها و فريادهاى فاطمه/ ص ۲۵۱ - ۲۵۱۲ – ۲۵۳
۵- صحیح مسلم/ ج ۵/ص ۱۵۴
۶- زندگانی سیاسی حضرت زهرا (س)/ شهین خشاوی/ص ۲۸۰
۷- بحارالانوار/ ترجمة محمدجواد نجفی/ ج دهم،/ص ۱۹۵
۸- مناقب/ابن شهرآشوب/ج۳/ص۳۶۵
۹- بحارالانوار/عربی/ج۴۳/ص۱۸۸ به نقل از کتاب عیون المعجزات منسوب به سید مرتضی
۱۰- زندگانی حضرت فاطمه زهراء علیها سلام/حجت الاسلام شهید رسولی محلاتی/ص۲۵۴
۱۱- هزار و يک کلمه /ج ۳/کلمه ۳۴۵
کد مطلب: 7160
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/interview/7160/سنگ-دل-سرمه-کن-آسیای-معرفت