آرمان هیأت - نصایح خواجه عبدالله درباره عزاداری امام حسین

نصایح خواجه عبدالله درباره عزاداری امام حسین

اندیشه - نشریه خیمه: نگاهي به نصايح شيخ عبدالله مامقاني به فرزندش در لزوم زیارت امام حسین(ع) و برپاداري مجالس سوگواری حسيني داریم.

تألیف کتاب‌هايی شامل پند و نصیحت و انتقال تجربیات به فرزندان و نسل‌های آینده، پیشینه درازدامنی در فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی دارد؛ یکی از جدیدترین آثار برجسته در این زمینه کتابی است به نام «مرآه‌الرشاد...»(۱) که توسط فقیه بزرگوار‌ شیخ عبدا... مامقانی(۲) برای فرزندش «محمدحسن» به رشتة تحریر درآمده است.

این کتاب که به راستی می‌توان آن را «الگوی زیست ایمانی» ناميد، هم از آنجا که از سویی کاملاً بر اساس آیات قرآنی و روایات معصومین(ع) فراهم آمده و از سوی دیگر یک «فقیه اصولی، محدث مفسر، ادیب لغوی، متکلم رجالی، دانشمند پرآوازه و مجتهد بلندپایه، آیت تحقیق و استوانة تدقیق» (انصاری ۱۳۸۵: ۵۶۱) و نیز عامل به مطالب مطرح شده در آن، آن را تألیف کرده، به خوبی می‌تواند راهگشا و آموزندة زيست ايماني برای عموم مؤمنان باشد.

درباره مؤلف
مؤلف کتاب شیخ عبدالله مامقانی (۱۸۷۲-۱۹۳۲م.) یکی از برجسته‌ترین محققان و پژوهشگران تاریخ شیعه است. وی در نجف اشرف به دنیا آمد و پس از تحصیلاتی عمیق، اما فشرده به درجة اجتهاد رسید. وی به عنوان یک مرجع تقلید شیعه، کتاب‌های بسیاری در زمینه‌های گوناگون علمی همچون فقه، اصول، رجال، تراجم، درایـه‌الحدیث، حدیث، کلام و مناظره، طب، علوم‌ غریبه و بالاخره اخلاق تألیف کرد.

برخی از تألیفات وی را می‌توان از برجسته‌ترین کوشش‌های علمی در تصنیف کتاب و عظيم‌ترين پروژه‌هاي تحقيقي در جهان دانست.(۳)

علاوه بر صفات علمی، ویژگی‌های متعالی اخلاقی او نیز مورد توجه دیگران واقع می‌شد؛ چنان‌که دربارة ايشان نوشته‌اند که دارای «اخلاقی نیک و رفتاری پسندیده بود. زهد، ورع [پرهیزگاری]، فروتنی، گفتار صریح و دوری از تمام مظاهر کبر، ریا و اخلاق ناپسند از ویژگی‌های نمایان وی بود.» (انصاری‌ ۱۳۸۵: ۵۷۹)

در کتاب «مرآه‌الرشاد» ضمن اشاره به اصول دینی و باورهای اسلامی، با شمار زیادی از اعمال و بایدهای روزانه نيز مواجه‌ایم که شیخ عبدا... مامقانی آنها را به فرزندش گوشزد و عمل بدان‌ها را به او تأکید کرده است.

وی درباره شماری از دستورات دینی، به تجربیات شخصی خود در عمل به آنها و مشاهدة تأثیرات آنها اشاره کرده است. یکی از این موارد، تشكيل و برپاداري عزاي سیدالشهداء امام حسین(ع) و احیاي شعائر حسینی است.

شیخ مامقانی، همچون دیگر نصایح این کتاب، خود عامل به این دستور بوده؛ چنان‌که در این‌ باره نوشته‌اند: «آن فقيه بزرگوار به اقامة سوگواری سالار شهیدان علاقة بسیار داشت و شب‌های جمعه در منزل خویش اقامة عزا می‌کرد.

وی هر روز پیش از درس خود، حدیثی اخلاقی را عنوان می‌کرد و دربارة آن گفت‌وگو می‌کرد و پس از آن مصیبت امام حسین(ع) را تذکر می‌داد.» (انصاری ۱۳۸۵: ۵۸۰) ‌

شیخ عبدالله مامقانی توصیه‌های خود را دربارة برپاداري عزاداري حسینی، در اين كتاب، پس از توصیه به توسل به اهل بیت(ع) ذکر کرده است.

توصیه‌های وی در حقیقت چکیده‌ای دقیق از دستورات دینی فراوانی است که دربارة این موضوع به مؤمنان ابلاغ شده است.

به همين سبب دربارة معنای تفصیلی هر یک از وصایا در پاورقی توضیح داده خواهد شد.(۴) متن اصلی کتاب به زبان عربی است که ترجمة بخش منتخب آن بدین وسیله تقدیم خوانندگان می‌شود.

ای فرزندم...
شیخ عبدالله مامقانی خطاب به فرزند خود می‌نویسد: «... و اي فرزندم! بر تو باد برپاداري عزا و سوگ اباعبدالله (بر او سلام [خدا] باد!) در هر روز و شب يك بار تا آنجا كه بتواني. در صورتي كه نتوانستي هزينة اين كار را تأمين کني و جز خواندن كتاب عزاداري(۵) [امام حسين (ع)] براي خانواده‌ات برايت ممكن نشد، چنين كن [حداقل این كتاب‌ها را براي خانواده‌ات بخوان.]؛ زيرا امام حسين(ع) در نزد خداوند عزيز و گرامي است؛ از آن رو كه به صورت منحصر به فردي امر خداوند را اطاعت كرد و جان و مال و خانواده‌اش را به طور کامل در راه خداي بزرگ بخشش کرد. [پس بدان] كه در توسل به امام حسين(ع) خير دو جهان و رستگاری دنيا و آخرت مهياست.»

شيخ مامقاني در ادامه مي‌نويسد: «و اي فرزندم اگر از مزار امام حسین(ع) دوری، در هر روز یک‌بار زيارت امام حسين(ع) را بخوان و در هر ماه یک‌بار به زیارت او رهسپار شو! و حداقل در يكي از درنگ‌گاه‌های هفتگانة(6) امام حسين(ع) را زيارت كن!

و اگر در شهري دور از مزار امام حسين(ع) ساكن هستي، پس [حداقل] در سال يك‌بار به زيارت امام حسين(ع) برو! زيرا هر كس كه روايات [دربارة زيارت امام حسين(ع)] را ببيند و بر آنچه گفتم مواظبت و مداومت کند و آنچه من از مواظبت و مداومت بر اين زيارات ديدم را ببيند، آنچه به تو گفتم را ترك نخواهد كرد و من از زيارت امام حسين(ع) و برگزاري [مجالس] عزاداري بر او كراماتي ديده‌ام كه عقل‌ها را شگفت‌زده مي‌كند و كمترين چيزي كه من از انجام اين امور ديدم آن بود كه هر بار پس از زيارت امام حسين(ع) گشايشي در امور زندگيم و افزايشي در زندگی‌ اقتصادی‌ام مشاهده کردم و آنچه در نزد خداوند است [از پاداش زیارت امام حسین(ع) و برپاداری مراسم عزاداری آن امام(ع)]،‌ بهتر و بادوام‌تر [از گشایش در امور زندگی و افزایش در زندگی اقتصادی] است.»

منابع:
انصاري، ناصرالدين انصاري، «آيت ا... حاج شيخ عبدا... مامقاني»، اختران فقاهت: بررسي زندگي علمي و سياسي گروهي از علماي سدة اخير، قم، دليل ما، ۱۳۸۵، ۵۸۳-۵۶۱ص
مامقاني، عبدا...، مرآ› الرشاد في الوصيه الي الاحبه و الذريه و الاولاد، تأليف عبدا... المامقاني، علق عليه و حققه و ضبط مصادره محيي‌الدين مامقاني، باشراف و مراجعه محمدرضا مامقاني، قم، دليل ما، ۱۳۸۲، ۲۴۰ص

پي‌نوشت:
۱- نام كامل كتاب چنين است: «مرآ› الرشاد في الوصيه الي االاحبه و الذريه و الاولاد». ترجمة عنوان كتاب نيز چنين است: «آينة رستگاري در وصيت به دوستان، فرزندان و زادگان»
۲- شهر مامقان در ۵۰کيلومتري جنوب غرب تبريز واقع است.
۳- به عنوان نمونة وي در كتاب «تنقيح المقال في علم الرجال» شرح حال حدود هفده هزار نفر را ذكر كرده و دربارة نام‌هاي مردان، زنان، القاب و كنيه‌ها توضيح داده است. چاپ اين كتاب با استانداردهاي جديد به ۶۰جلد بالغ مي‌شود.
۴- اين توضيحات بر اساس پاورقي‌هاي چاپ اخير كتاب تهيه شده است.
۵- منظور کتاب‌های مقتل و شهادتنامه‌های امام حسین (ع) است.
۶- منظور زیارت امام حسین (ع) در شب عاشورا و روز عاشورا، روز اربعین،‌ اولین روز از ماه رجب، نیمة رجب،‌ نیمة شعبان، شب عید فطر و روز عرفه است