آرمان هیأت - دعاها و زیارت‌های مربوط به ساحت مقدس امام زمان(عج)

دعاها و زیارت‌های مربوط به ساحت مقدس امام زمان(عج)

فرهنگ- سبحان حسينی: دعاها و زیارت‌های مربوط به ساحت مقدس امام زمان و صاحب اختیار عوالم امكان، بخش مهمی از فرهنگ شیعه را به خود اختصاص داده است.

این گستردگی منشأیی جز این ندارد كه آن حضرت، خاتم اوصیا و امید امت‌هاست و با امامتی كه تاكنون دوازده قرن از آن می‏گذرد، نمونه‏ای در انبیا و امامان گذشته است.

جمع‏آوری و تدوین ادعیه و زیارات مربوط به آن حضرت به صورت‌های مختلفی تاكنون انجام شده و دایره وسیعی دارد؛ در این نوشته به چند نمونه مشهور آنها اشاره می‏شود و با برداشت‌های موضوعی و تلخیصی كه از مضامین آنها شده، آشنایی بیشتری با محتوای این دعاها پیدا خواهیم كرد.

لازم به تذكر است كه دعا برای وجود شریف امام زمان،(عجّل‏الله‏ تعالی‏ فرجه)، در دعاهای مخصوص به حضرت محدود نمی‏شود؛ بلكه در زیارات ائمه و اعمال شب و روز جمعه و حتی در دعاهای نماز و غیره نیز به چشم می‏خورد، كه در این نوشته به آن موارد هم مراجعه شده است.

بخش اول
برداشتی از ادعیه و زیارات مربوط به امام زمان،(عجّل‏الله ‏تعالی ‏فرجه)، كه بیانگر محتوای آنهاست و آنچه ما بر زبان جاری می‏كنیم و باید به معنای آن توجه كنیم، بخش نخست این نوشتار است كه بطور خلاصه و فهرست‏وار تقدیم می‏شود:

دعاهایی كه در مورد خود حضرت موجود است:
۱- تعجیل فرج و ظهور حضرت
این مضمون بیش از مضامین دیگر در ادعیه و زیارات آمده است. در دعاها و زیارت‌های مربوط به امام زمان(عج)، آنچه بیش از همه به چشم می‏خورد؛ دعا برای تعجیل فرج و مقرر گشتن امر ظهور حضرت از جانب خداوند به عبارت‌های مختلف است. دعا برای تعجیل فرج گاهی به صورت تصریح و گاهی به صورت كنایه است مانند: عزّت مؤمنان و ذلت جباران، منافقان، كفار، معاندان، دشمنان، سلاطین، رقیبان حضرت و آنان كه سعی در خاموش نمودن نور حضرت و از یاد بردن ذكر او دارند.

یاری مؤمنان و سركوب دشمنان توسط حضرت، درخواست چشم روشنی برای معصومین و ذریه آنها و نیز شیعیان، از خداوند كه اشاره به ظهور و فرج است؛ احیای دین و سنت و درستی تغییر یافته‏های قرآن و بازگرداندن احكام تغییر داده شده توسط حضرت، ظاهر شدن نور حضرت و برطرف شدن بدعت‌ها و باطل‌ها.

گسترش عدل و داد به دست حضرت پس از شیوع ظلم و جور، ایجاد رعب و سیطره برای حضرت پس از ظهور، نشر علم و پاكسازی جهان از ضلالت‌ها توسط حضرت، برطرف شدن تمامی مشكلات و غم‌های مؤمنان توسط حضرت، استقرار امنیت در همه جا توسط حضرت، هدایت تمامی بندگان به آن حضرت، جمع و یگانگی احزاب و فرقه‏های مختلف توسط حضرت و ...

۲- دعا برای سلامتی حضرت
در دعا برای سلامتی امام زمان(عج)، نیز گاهی تصریح به سلامتی و حفظ حضرت شده و گاهی به صورت‌های دیگر آمده است. از نمونه این دعاها دفع حسد و شر حیله‏گران و ظالمان و جباران از حضرت است. سلام‌هایی كه به حضرت داده شده بسیار زیاد است و همه حاوی مضامین بالا از عقاید شیعه در مورد آن حضرت و صفات و خصائص و دیگر جوانب او است. این سلام‌ها همه به منزله دعا برای سلامتی حضرت بوده و نیز ادای احترام و عرض ادب خدمت اوست.

در این سلام‌ها اشاره شده كه تحیتی از جانب خود انسان و نیز درخواست از خداوند است كه سلام جمیع مؤمنین و مؤمنات از شرق و غرب عالم را به او برساند، حفظ حضرت از هر طرف و از هر جهت، حفظ پیامبر(صلّی‏الله‏علیه‏وآله)، و ائمه(علیهم‏السلام)، به آن حضرت و درباره آن حضرت، دعا برای طول عمر و زینت زمین به بقاء حضرت به عبارات مختلف.

صلوات‌هایی كه در ادعیه و زیارات نسبت به حضرت آمده به انواع و اقسام و عبارات مختلف است و اكثرا همواره با صلوات بر پیامبر(صلّی‏الله‏علیه‏وآله)، دیگر معصومین(علیهم‏السلام)، آمده است.

دعاهایی كه در ارتباط غیرمستقیم با حضرت است
۱- دعا برای دوستان و یاوران و خدام آن حضرت
دعا برای دوستان و یاوران و زائرین حضرت نیز در ادعیه و زیارات به چشم می‏خورد. مضامینی از قبیل كمك خواستن از خداوند و یاری حق تعالی برای آنها، دعا برای این كه خداوند آنها را دوست بدارد.

۲- دعاهای شخصی كه در رابطه با حضرت برای خود دعا می‏نماییم
در ادعیه و زیارات مضامینی آمده كه دعا برای خود انسان در رابطه با امام زمان(عج)، است؛ از نمونه‏های آن موارد زیر است:

از اعوان و انصار و یاران و ملازمان و محافظان و تابعین و دوستان و خونخواهان و خالصان و پیشروان در ادای اوامر حضرت و راضی و تسلیم بودن نسبت به آن حضرت، از منتظران ظهور و فرج حضرت بودن، محشور گشتن در زمره آن حضرت و زیر پرچم حضرت، در قیامت از یاران حضرت بودن، توفیق ادای حقوق آن حضرت، درك ظهور و زمان پس از ظهور حضرت و بازگشت و زنده شدن در صورت مرگ قبل از ظهور.

خداوند رأفت و رحمت و دعاهای خیر حضرت را به ما برساند، نماز ما را به خاطر او قبول كند، دعای ما را به او مستجاب فرماید، گناهان ما را به او ببخشد، رضایت او را بر ما منّت نهد، ما را به او ببخشد، رضایت او را بر ما منّت نهد، ما اجتهاد در طاعت او داشته باشیم و اجتناب از معصیت او كنیم.

برآوردن حوایج به خاطر او، توفیق زیارت حضرت به انواع آن و با عبارات مختلف، ثبات در متابعت حضرت و یقین در زمان غیبت بر وجود آن حضرت و مسأله ظهور، گرفته نشدن یاد او از ما، توفیق دعا برای حضرت، برطرف شدن شك و شبهه، دفع بلا از ما، به خاطر آن حضرت.

آنچه آل محمد(صلّی‏الله‏علیه‏وآله)، را خوش آید و آنچه دشمنانشان از آن حذر كنند از ما ببینند، خداوند ما را به محبت او منتفع سازد، دعا برای دوری از شكّ و شبهه در مورد حضرت و داشتن خلوص، دوری از كسالت و بیكاری، سلامتی در امتحان الهی، نرمی و خضوع باطنی برای ولی امر خداوند، صبر در زمان غیبت و عجله نداشتن در امر ظهور.

۳- دعا علیه دشمنان حضرت
در ادعیه و زیارات دعا بر علیه دشمنان و خواركنندگان حضرت نیز آمده است. مضامینی از قبیل خوار شدن خوار كنندگان (خاذلین) حضرت، دعا علیه انواع دشمنان حضرت، دعا برای این كه خداوند دشمنانش را دشمن بدارد.

در ادعیه و زیارات مربوط به حضرت مضامین دیگری نیز آمده كه به آنها اشاره می‏‌شود:
۱. شكوای دل با خداوند و امام زمان(عج)، از دشواری‌های زمانه و طولانی شدن غیبت و استغاثه به آنها، كه اكثرا با مضامین بالا و به صورت خطابی است، و گاهی كلماتی از قبیل «الغوث» و «ادركنی» و «العجل» آمده است.

۲. بیان فضائل و خصائص مظلومیت اهل‏بیت(علیهم‌‏السلام)، و بخصوص امام ‏زمان(عج).

۳. شهادت به اعتقادات درباره حضرت؛ از قبیل طول عمر حضرت و رجعت و عدل جهانی كه به دست او تحقق می‏یابد.

۴. تجدید بیعت و اعلام آمادگی برای جان‌فشانی و اطاعت از اوامر آن حضرت.

بخش دوم
برشمردن دعاها و زیارات مربوط امام عصر(عج)، و ذكر منابع آنها و فشرده‌‏ای از محتوای هر یك، بخش دوم این نوشتار را تشكیل می‏دهد.

۱. دعای ندبه
دعای ندبه از اعمال سرداب مقدس امام زمان(عجّل‏الله‏تعالی‏فرجه)، و نیز از اعمال عید فطر و روز جمعه است، و خواندن آن در همه اوقات مناسب است.

این دعا گرچه مربوط به امام زمان(عج) است، ولی می‏توان گفت یك دور عقاید تشیع در آن آمده است.

در این دعا ابتدا توحید و سپس نبوت انبیاء(صلوات‏الله‏علیهم)، و پیامبر و بعد مسأله وصایت امیرالمؤمنین(علیه‏السلام)، و فتنه‏های پس از پیامبر(صلّی‏الله‏علیه‏وآله)، آمده و پس از اشاره‏ای به ائمه(علیهم‏السلام)، موضوع امام زمان(عج)‏ آورده شده و درباره غیبت و دیگر جوانب مربوط به آن حضرت در قالب شكوای دل خطاب به حضرت آمده است و در آخر هم دعاهایی بسیار مختصر و جامع آمده است.(۱)

۲. دعای عهد
از امام صادق(علیه‏السلام) روایت شده كه فرمودند:
هر كس چهل روز صبح هنگام، دعای عهد را بخواند از یاران قائم ما است و اگر قبل از ظهور آن حضرت از دنیا برود خداوند او را در زمان ظهور از قبر بیرون می‏آورد كه در خدمت حضرت باشد. خداوند به هر كلمه‏ای از این دعا هزار حسنه عطا فرماید و هزار گناه محو می‏نماید.

دعای عهد ابتدا خداوند را به اسامی و صفات می‏خواند و بعد صلوات بر امام زمان(عج) است. سپس دعاهایی در مورد آن حضرت و فرج او و نیز حضور ما در زمان حضرت و دیدار روی حضرت دارد.(۲)

۳. زیارت آل یاسین
این زیارت توقیعی است كه از ناحیه مقدس امام عصر(عج) صادر گشته و حضرت می‏فرمایند:

هر گاه خواستید به ما توجه پیدا كنید همانگونه كه خداوند فرمود بگویید: سلام علی آل یاسین ...

این زیارت بسیار معتبر و پرمحتوا است و می‏توان گفت: خلاصه‏ای از عقیده هر شیعه در زمان غیبت است و آنچه یك شیعه باید در زمان غیبت بداند در آن آمده است.

در این زیارت ابتدا سلام‌های متعددی با مضامین بالا، خطاب به امام زمان(عج) آمده و سپس حضرت را برای عقاید قلبی خود از اقرار به ائمه(علیهم‏السلام)، و دیگر عقاید تشیع شاهد می‏گیرد.

در دعای بعد از زیارت آل‏یاسین هم پس از صلوات بر پیامبر(صلّی‏الله‏علیه‏وآله)، دعاهایی در مورد دعا كننده دارد و بعد صلوات بر حضرت حجت(عج) با القاب مخصوص است و بعد دعاهایی در مورد حفظ و فرج و تأیید و ظهور حضرت و درباره شیعیان آمده است.(۳)

۴. زیارت حضرت در حرم سامرا
زیارتی است كه شهید در مزار خود و نیز ابن مشهدی در المزار الكبیر آورده‏اند:

هنگامی كه از زیارت دو امام در سامرا فارغ شدی بر در حرم امام زمان(عج) بایست و بگو: السلام علیك یا خلیفة‏الله و ... سپس بر در سرداب غیبت، بین دو در بایست در حالی كه ...

این زیارت ابتدا سلام‌های متعددی با مضامینی بسیار سنگین دارد كه حاوی فضائل و خصایص حضرت و پاره‏ای از اعتقادات شیعه است و بعد شهادت به جوانب مختلف حضرت و مطالبی در مورد ظهور و بعد از ظهور خطاب به آن حضرت است و در آخر صلوات بر پیامبر(صلّی‏الله‏علیه‏وآله) و آل آن حضرت و دعا برای تعجیل فرج به چند شكل و برای یاری خداوند بوسیله حضرت و احیای دین توسط حضرت و ایجاد امنیت توسط حضرت و برپایی عدل و برطرف شدن ظلم توسط حضرت است و به صلوات ختم می‏شود.(4)

۵. زیارت امام زمان(علیه‏السلام) در سرداب مقدس
زیارتی است كه شهید در مزار و ابن المشهدی در المزار الكبیر آورده‏اند كه هنگام داخل شدن در سرداب خوانده می‏شود و بعد از زیارت، دوازده ركعت نماز دارد و بعد دعای «الهی عظم البلاء ...» خوانده می‏شود.

این زیارت هم سلام‌هایی بسیار جامع و كامل دارد كه غیر از معصوم(علیه‏السلام) دیگری نمی‏تواند آن كلمات را بیان فرماید و در آخر حضرت را بر عقاید قلبی خود شاهد می‏گیرد و دعایی كوتاه در آخر دارد، و پس از آن نماز و صلواتی با عباراتی سنگین برای حضرت آمده است.(5)

۶. صلوات بر امام زمان(عج)
صلواتی است شامل درود بر آن حضرت و دعا برای ظهور او به عبارت‌های مختلف و همچنین دعا برای بعد از ظهور حضرت است كه همان كارها و برنامه‏های حضرت است.(6)

۷. زیارت حضرت پس از نماز صبح
زیارتی است كه هر روز پس از نماز صبح خوانده می‏شود. در این زیارت از خدا طلب صلوات بر حضرت از سوی جمیع مؤمنین می‏نماید و همچنین تجدید بیعت با حضرت و دعا برای خود كه از یاران حضرت و اطرافیان و نگهبانان و شهیدان در ركاب حضرت باشیم.(7)

۸. دعا در زمان غیبت
دعایی است كه در زمان غیبت خوانده می‏شود و به گفته شهید و ابن مشهدی از ناحیه خود حضرت وارد شده و این دعا بعد از اعمال سرداب نیز خوانده می‏شود.

در این دعا ابتدا شكایت به خداوند از زمان غیبت آمده و پس از صلوات دعا برای فرج و استغاثه به پیامبر(صلّی‏الله‏علیه‏وآله) و امیرالمؤمنین(علیه‏السلام) و بعد استغاثه به امام زمان(عج) است.(8)

۹. زیارت امام زمان(علیه‏السلام) در روز جمعه
زیارتی است كه در روز جمعه (كه روز ظهور امام زمان(عجّل‏الله‏تعالی‏فرجه) خواهد بود) وارد شده است.

این زیارت ابتدا سلام‌هایی است متعدد كه همه حاوی صفات و خصایص و فضایل حضرت و گاهی حاوی دعای برای فرج و دیگر جوانب حضرت است و سپس ذكر صلوات آمده و دعا برای خود كه از منتظران و یاران و شهیدان و دوستان حضرت باشیم. بعد از آن خطاب به حضرت درد دل و شكوایی دارد.(9)

۱۰. دعا برای حضرت در شب نیمه شعبان
دعایی است كه در شب نیمه شعبان خوانده می‏شود. در این دعا خداوند را به حق مولود نیمه شعبان قسم می‏دهد و القاب و فضایل حضرت و بعد صلوات بر حضرت آمده و دعا برای حضور در ظهور حضرت و از یاران آن حضرت بودن و در آخر صلوات بر ایشان و لعن بر دشمنان ایشان ذكر شده است.(10)

۱۱. دعا برای امام زمان(علیه‌‏السلام) در روز جمعه
این دعا در اصل صلواتی است كه در اعمال روز جمعه وارد شده است. ابتدا صلوات‌هایی بر پیامبر(صلّی‏الله‏علیه‏وآله) و امیرالمؤمنین(علیه‏السلام) و ائمه(علیهم‏السلام)، و بعد صلواتی بر همه معصومین(علیهم‏السلام) است. سپس صلوات بر امام زمان(عج) است و بعد دعا برای طول عمر حضرت و حفظ حضرت از انواع شرور و دعا برای رعیت و شیعیان حضرت و دعا برای فرج و ظهور حضرت به انواع مختلف و در آخر صلواتی بر پنج تن(علیهم‏السلام)، و امام زمان(عج) آمده است.(۱۱)

۱۲. دعا برای امام زمان(علیه‏السلام) در سرداب مقدس
این دعا از امام رضا(علیه‏السلام) نقل شده و در اعمال سرداب مقدس آمده است. ابتدا دعا برای سلامتی حضرت با القاب خاص آمده و حفظ از شرور و تأیید آن حضرت از جانب خداوند و دعا برای فرج و ظهور حضرت و انواع دعا علیه دشمنان امام زمان(عج) و اقرار به صفات حضرت و دعا برای خود نسبت به حضرت و نیز دعاهایی كلی برای خود انسان و در آخر، صلوات بر ائمه(علیهم‏السلام) و اقرار به فضایل و خصایص اهل‏بیت(علیهم‏السلام) آمده است.(۱۲)

۱۳. دعا برای امام زمان(علیه‏السلام) در زمان غیبت
دعایی كه ابوعمرو، عثمان بن سعید عَمری، اولین نائب از نوّاب اربعه زمان در غیبت صغری خوانده و ابوعلی محمدبن همام شنیده و او را امر نموده كه این دعا را بخواند، و سید بن طاووس نیز فرموده كه ما این دعا را از فضل خدا می‏دانیم.

در ابتدای این دعا جمله «اللهم عرّفنی نفسك...» آمده و سپس به پیامبر(صلّی‏الله‏علیه‏وآله) و ائمه (علیهم‏السلام) شهادت داده و بعد دعا برای سلامتی امام زمان(عج) و دعا برای طول عمر حضرت است و در همه اینها معارف بالایی درباره آن حضرت آورده است.

سپس دعا برای خودمان از قبیل یقین و حالت انتظار و تسلیم در مقابل حضرت و از یاران حضرت بودن آمده است. بعد از آن دعا برای فرج و لعن بر دشمنان حضرت و دعا برای بعد از ظهور حضرت و صلوات بر ائمه(علیهم‏السلام) و سپس شكایت از زمان و دعا علیه دشمنان حضرت و نیز تحقق یافتن تمام خوبی‌ها توسط حضرت آمده است.(۱۳)

امید است این مختصر، انس دل‌هایی باشد كه در عصر غیبت، انیسی جز مولایشان برای دل خود ندارند و با آنچه به عنوان خطاب با حضرت ولی عصر(عجّل‏الله‏تعالی‏فرجه) بر زبان می‏آورند، از اعماق وجود، آن محبوب دل‌ها را دعا كنند و از دور و نزدیك سلامش نمایند و بر او درود فرستند.

پی‏‌نوشت‌ها:
۱- كتاب محمد بن حسین بن سفیان بزوفری (خطی)؛ المزار القدیم، راوندی (م 573 ق.)؛ المزار الكبیر، محمدبن مشهدی (م قرن 6)؛ جمال‏الاسبوع، سید بن طاووس، ص553؛ الاقبال بالاعمال، سید بن طاووس، ص295، ب87، دعا بعد صلاة عید الفطر؛ مصباح‏الزائر، سید بن طاووس، ص446، اعمال سرداب؛ بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج102، ص111؛ زادالمعاد، محمدباقر مجلسی، ب11، زیارت صاحب‏الزمان(عجّل‏الله‏تعالی‏فرجه)

۲- مصباح‏الزائر، سید بن طاووس، ص235، 236؛ بحارالانوار، ج53، ص95، ح111؛ ج102، ص111؛ مفاتیح‏الجنان، ص539 ـ 540.

۳- الاحتجاج، طبرسی، ج2، ص316- 318؛ بحارالانوار، ج53، ص171،ح57؛ ج 94،ص3؛ ج102، ص81،ح1؛ مفاتیح‏الجنان، ص523ـ 525.

4- المزار الكبیر، ابن مشهدی، ص194ـ 196؛ مزار شهید، ص62 ـ 63؛ بحارالانوار، ج102، ص116 ـ 118؛ مفاتیح‏الجنان، ص526 ـ 529.

5- المزار الكبیر، ابن مشهدی، ص196؛ مزار شهید، ص64 ـ 65؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص101 ـ 109؛ مفاتیح‏الجنان، ص529 ـ 531.

6- مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص102؛ مفاتیح‏الجنان، ص531.

7- مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص110؛ مفاتیح‏الجنان، ص538 ـ 539.

8- المزار الكبیر، محمد ابن مشهدی، ص196؛ مزار شهید، ص64، 65؛ بحارالانوار، ج102، ص119؛ مفاتیح‏الجنان، ص531- 532، شبیه آن در ص 115 ـ 116، و نیز دعای بعد از نماز امام زمان(عج) در بحارالانوار، ج91، ص190، و مفاتیح الجنان، ص45 ـ 46.

9- بحارالانوار، ج102، ص215؛ مفاتیح‏الجنان، ص59 ـ 60.

10- الاقبال بالاعمال، سید بن طاووس، ص 705 ـ 706؛ مفاتیح‏الجنان، ص59 ـ 60.

11- الغیبة، شیخ طوسی، ص177؛ جمال‏الاسبوع، سیدبن طاووس، ص494 ـ 504؛ بحارالانوار، ج52، ص17 ـ 22، ج94، ص181؛ مفاتیح‏الجنان، ص51 ـ 53.

12-المصباح، كفعمی، ص548؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص226، 227؛ جمال‏الاسبوع، سید بن طاووس، ص506 ـ 511؛ بحارالانوار، ج95، ص330، ح4؛ ج102، ص111؛ بحارالانوار، ج95، ص332، ح5؛ مفاتیح‏الجنان، ص541 ـ 543.

13- كمال‏الدین، شیخ صدوق، ج2، ص190؛ مصباح الزائر، سید بن طاووس، ص22ـ 223؛ جمال‏الاسبوع، سید بن طاووس، ص521 ـ 529؛ بحارالانوار، ج53، ص187، ح18؛ ج5، ص327، ح3؛ ج102، ص89؛ مفاتیح‏الجنان، ص588 ـ 591.