آرمان هیأت - تعزیه‌خوانی در اراک -۲

فرهنگ - خیمه: در این مقاله با رویکرد شناخت‌شناسانه، اطلاعاتی در مورد نحوه اجرا و مکان مجالس تعزیه در اراک به مخاطب داده شود.

[قسمت اول]

شکل دیگر عزاداری در اراک به راه افتادن دسته‌های سینه‌زنی و عزاداری است. حدود سی دسته سینه‌زنی و زنجیرزنی و سقایی وجود داشت که اکثرا دارای تشکیلات منظم و مرتبی بود.

این هیئت‌ها در تمامی روزهای عزا و اعیاد سال جمع می‌شدند ودر مسیرهای مشخص به راه می‌افتادند و مراسمی را به جا می‌آوردند.

در ماه محرم پس از اجتماع در یکی از مساجد محله خود به طرف مساجد و تکیه‌ها به راه می‌افتادند و پس از طی کوچه‌ها و خیابان‌ها به محل برپایی عزاداری می‌رسیدند و مراسم را انجام می‌دادند.

در دهه اول محرم، هر شب که به شب عاشورا نزدیکتر می‌شد، تعداد نفرات عزادار افزوده می‌شد به‌طوری‌که در شب نهم و دهم محرم، تعداد بعضی هیئت‌های سینه‌زن به هزار نفر می‌رسید.

تشکیلات هیئت‌های زنجیرزنی مختصرتر بود و هیئت‌های سقایی فقط با یک پرچم حرکت می‌کردند. هر کدام از این هیئت‌ها در هر شب برنامه مخصوص داشتند و با مسیر مشخصی که در تمام سال‌های قبل رفتار می‌کردند در طول مسیر حرکت می‌کردند.

در شب نهم، هر هیئت به مسجد مخصوص خود می‌رفت. با توجه به رقابتی بودن این مراسم در شهر اراک، اگر دو هیئت از دو محله مختلف در یک مسیر به‌هم برخورد می‌کرد، برای اینکه هر دسته عظمت خود را به دیگری ثابت کند با صدای بلندتر و هماهنگتر و یک صدا شعار خیابانی خود را می‌گفتند.

هیئت‌های سینه‌زن از روز سوم به حرکت درمی‌آمدند و سینه‌زن‌های (محله قلعه) محله‌های عباس‌آباد و منق‌آباد و یک هیئت سقایی پس از اجتماع در مسجد خود از ساعت ۹ صبح وارد بازار می‌شد و تا آخر بازار که طول آن حدودا یک کیلومتر است، مدام با نوحه مخصوصی سینه می‌زدند و در انتهای بازار جلسه ختم می‌شد و برای نهار نذری به خانه میزبانی که از قبل تعیین‌شده می‌رفتند. دقیقا همین برنامه بعداز ظهر از ساعت ۴ تا ۷ بعدازظهر توسط محله حصار انجام می‌شد.

روز چهارم پنج هیئت عزادار به اجرای مراسم می‌پرداختند. با توجه به اینکه در روزهایی که به عاشورا نزدیکتر می‌شد، مراسم‌ها در روز مفصل‌تر از شب با الحاقات مختلف ازجمله چهلچراغ، طبق و حجله (محتوی چراغ‌های متعدد از لامپ که با باطری روشن می‌شد) و آلات موسیقی شامل شیپور و سنج و دهل و طبل و فلوت و قره‌نی به اجرای مراسم می‌پرداختند.

افراد شرکت‌کننده در مراسم سینه‌زنی همگی پیراهن مشکی یکدست وحتی عده‌ای از ایشان شلوار مشکی نیز می‌پوشیدند‌.
شبیه‌خوانی(تعزیه) ثابت بیشتر در روستاهای اراک انجام می‌شد و در خود اراک نیز پس از دهه اول محرم و در ماه صفر در بعضی مساجد و برخی منازل برپا می‌شد‌.

از ویژگی‌های این نوع شبیه‌خوانی این بود که منحصرا در شب انجام می‌شد و در هر محلی گروهی شبیه‌خوانان و تعزیه ‌داران حیاط منزل خود را آماده می‌کردند.

در وسط حیاط، سکوی اجرای شبیه‌خوانی را آماده می‌کردند و اطراف حیاط را با فرش می‌پوشاندند تا عزا‌داران و تماشاچیان بتوانند در آنجا مستقر شوند‌. مراسم از ساعت ۸ شب آغاز می‌شد و کودکان از عصر برای گرفتن جای مناسب برای خود و خانواده‌هایشان به حیاط مورد نظر مراجعه می‌کردند.

پس از مستقر شدن همه عزاداران با صدای شیپور و طبل آغاز شبیه‌خوانی اعلام می‌شد‌. هر شب مخصوص یک مجلس شبیه‌خوانی بود از جمله مجلس شهادت حضرت علی(ع)، امام حسن(ع)، امام رضا(ع)، حضرت عباس(ع)، حضرت علی اکبر(ع)،حضرت مسلم و دو طفلان، شبیه مختار، ورود اهل بیت امام حسین (ع) به کوفه و شام را می‌توان نام برد. مردم اراک به غیر از ایام محرم و صفر در ایام سوگواری دیگر در طول سال نیز گروه‌های مذهبی در منازل و مساجد به عزاداری می‌پرداختند.