آرمان هیأت - عناصر شهری موجود در کربلا

اماکن زیارتی:‌ در ساختار شهری کربلا پس از مرقد مطهر امام حسین(ع) از مهمترین نقاط حرم حضرت ابوالفضل(ع) در فاصله تقریبی ۳۰۰ متری و در شمال حرم امام‌حسین (ع) قرار دارد؛ یعنی در همان جایی که آن حضرت به شهادت رسید و در آن به خاک سپرده شد. و بر مرقد او بنایی ساختن. این بنا شامل یک صحن، بارگاه و گنبد می‌باشد.

از دیرباز همه تغییر‌ها و توسعه‌هایی که در حرم امام حسین(ع) پدید آمد، کمابیش حرم حضرت عباس را نیز در بر‌گرفته است. همه کسانی که به بنا و بازسازی حرم امام(ع) پرداخته به بنا و نوسازی حرم آن حضرت نیز توجه کرده‌اند، خواه در بنای صحن، خواه گنبد و بارگاه و خواه گلدسته‌ها.

البته از جزئیات نخستین بنایی که بر مرقد آن حضرت ساخته‌شده اطلاعات روشنی در دست نیست و آنچه در دست داریم مربوط به طرحو نقشه حرم، عناصر بنا، چگونگی معماری و تزئین‌ها در دوره قبل از قرن هفده میلادی است.

• تل‌زینبیه یا مقام حضرت زینب(س) نیز یکی از مهمترین نقاط شهری موجود در بافت قدیم می‌باشد. در این نقطه ارتباط بصری که در تاریخ به آن اشاره شده‌است به میدان رزم در روز عاشورا از مهمترین جلوه‌های استقرار عناصر شهری محسوب می‌شود.

• مقام امام زمان (ع) که در منتهی‌الیه خیابان‌های اطراف حرم امام حسین (ع) می‌باشد. این مکان در این تقدیر ویژه‌ای که دارد در طول زمان همواره به عنوان نقطه‌ای ارزشمند محسوب شده‌است.

• خیمه‌گاه که محل استقرار امام حسین (ع) و یاران و خانواده‌های آنان بوده‌است در ساختار شهری تبدیل به جایگاه عبادی گردیده است و طول تاریخ با تحولات اجتماعی آمیخته بوده‌است و همچنان با مراسم، فرهنگ و آداب و رسوم منطقه‌ای از نظر پایداری اجتماعی هم‌راستا است.

• علاوه بر نقاط فوق اماکن تاریخی دیگری نیز در شهر و اطراف آن وجود دارد که بر ساختار شکل‌گیری توسعه این شهر مؤثرمی‌باشد که فهرست‌وار به ترتیب زیر می‌توان به آت اشاره نمود، آرامگاه‌ها: آرامگاه‌ عون‌بن‌عبدالله، آرامگاه‌ احمد‌بن‌فهد‌هلی، آرامگاه‌ سیداحمدبن‌هاشم و ....

مساجد
از جمله این اماکن مساجد مشهور اطراف حرم مطهر می‌باشد که در ساختار‌های شهری نقش‌بسزایی دارند. این مساجد عبارتند از: مسجد راس‌الحسینی، عمران‌بنی‌شاهین، سردار حسن‌خان ناصری، میرزا‌شفیع‌خان، آقا باقر‌بهبهانی، صاحب حدائن، شیخ‌خلف‌شهرستانی، عطارین، اردبیلی‌ها حمیدیه، عباسیه، تهرانی، ترک‌ها، حاج نصر‌الله، ماهی‌کلیب سید‌هاشم، صافی، شهید ثانی، فحیم، الکرامه و ...

حسینیه‌ها
که عبارتند از: دالان، الاصفیه، شیخ حسین عصفور،حیدریه فی‌الکاضمیه، تهرانی‌ها، قصر‌صیفی، اصفهانی‌ها، سید‌محمد‌صالح، حاج فتی، مازندرانی، اسکویی‌ها، اولاد عامر که هریک دارای بنایی ویژه از لحاظ معماری محسب می‌‌گردد.

مدارس و مراکز علمی
پیشینه مدارس موجود در شهر کربلا نیز به قرن ده و یازده می‌رسد که هر یک تیپولوژی خاص خود را دارد. مهمترین آنه عبارتند از: درسه جعفریه‌حسینیه، رشیدیه، سید مجاهد، صدرالاعظم، زینبیه، هندیه، بادکوبه‌ای، بقعه، سلیمانیه، مهدیه، میرزا کریم شیرازی، هندیه کوچک، ابن‌فهد بروجردی، شریف‌العلما، امام‌باقر، حسفیه، مازندرانی خویی، خطیب، امام‌صادق، حفاظ‌الولی.

بنا‌های تاریخی دیگر
در فضا‌های دیگر شهری موجود در کربلا می‌توان به بازارچه‌ها، کاروانسرا‌ها، حمام‌ها، و خانه‌های قدیمی اشاره کردکه با بافت شهری، کوچه‌ها، گذر‌ها و ساختار اقتصادی شهر آمیخته است.بسیاری از این نمونه‌ها مربوط به عهد صفوی و بعد از آن هستند که اکثر آنها را شاهان، متمولین، بانیان و خیرین ایرانی پایه‌ریزی کرده‌اند.

این ابنیه دارای سبک‌های مختلف معماری است که بررسی آن در تقسیم‌بند بنا‌های مذکور قابل بررسی است و در این بخش تنها به ذکر ممترین این ابنیه اشاره می‌نماییم که عبارتند از: حمام مالح، کبیس، رکن‌الدوله، قبله، مشروطه، شاخه، مخیم، یهودی، نواب، سعادت، سعید‌شروفی، بغدادی.

توسعه کربلا در ساختار جدید و قدیم شهر
ساختار روبه رشد شهر کربلا در امتداد تاریخی آن نیز بار‌ها دستخوش گردیده که مهمترین آن متأثر از جریانات سیاسی منطقه بوده‌است از جمله دگرگونی‌های چشمگیر کالبدی که در شهر شکل‌گرفت طرح گسترش بین‌الحرمین است.

احداث یک فضای یکپارچه فیمابین حرم مطهر حضرت سیدالشهدا(ع) و حرم حضرت ابوالفضل(ع) از جمله طرح‌های گسترش شهری و توسعه آن است. هرچند در این روند، اتفاقی که مشابه آن را می‌توان فیمابین میدان امیر‌چخماق‌یزد و تکیه دولت یافت، رخ داد، اما به لحاظ تأمین گستره توسعه در امتداد عملکرد‌های رو به توسعه همچون، تراکم جمعیت، فضا‌های خدماتی، سرویس‌های شهری تردد سواره و پیاده، اسکان زائران و حتی ساماندهی موقت تأثیر آن را می‌توان تاحدی قابل قبول‌تر ارزیابی کرد.