درباره ضرورت جمع‌آوری و ثبت نوحه‌های قدیمی
نوحه‌خوانی، هنری پیشتاز
1 دی 1388 ساعت 0:27
مهدی امین‌فروغی *:در میان مردم، گروهی هستند که در ایام سوگواری به مساجد و حسینیه‌ها و تکایا می‌روند و با شرکت در این مراسم، موسیقی عاشورایی را در عمل و از نزدیک می‌شنوند.
عده‌ای از آنان نیز به موسیقی عاشورایی از طریق شرکت در مجالس تعزیه گوش فرا می‌دهند؛ اما کم‌وبیش عامه مردم از طریق شنیدن انواع نوحه‌هایی که نوحه‌خوان‌ها اجرا می‌کنند، با موسیقی عاشورایی ارتباط می‌گیرند؛ چراکه دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی از خیابان‌ها و هرکوی و گذر عبور می‌کنند و حتی مردمی که در خانه‌های خود هستند، صدای نوحه‌خوان و نوحه‌هایی را که می‌خواند، می‌شنوند و از سوی دیگر، با وجود صدا و سیما و انبوه آثار صوتی (نوارکاست و سی‌دی) هرکس می‌تواند در هرکجا، انواع سوگواری را ببیند و بشنود؛ اما در این میان اقبال عمومی به شنیدن نوحه‌خوانی بیشتر از سایر انواع مرثیه‌خوانی است.
نوحه که در حقیقت تصنیفی است مذهبی، از آنجا که از ملودی و ضرباهنگ خاص و مطابق با ذوق عمومی برخوردار است، از کودکی در گوش ما نقش می‌بندد و برای ما تبدیل به خاطرات نوستالژیک و مؤثری می‌شود. در ضمیر ناخودآگاه ما حضور می‌یابد و دیگر در تمام زندگی لحظه‌ای هم از ما جدا نمی‌شود و در یادهای ما باقی خواهد ماند و به نسل بعد منتقل می‌شود.
اکنون باید درنظر داشت که این روند فوق‌العاده مؤثر، چگونه می‌تواند نسل‌به‌نسل انتقال یابد و به حیات خود ادامه دهد.
از آنجا که موسیقی عاشورایی به‌طور عام و نوحه‌های عاشورایی به‌صورت خاص در حفظ و نگهداری و اشاعه موسیقی ایران و گوشه‌های متعدد موسیقی ردیفی و دستگاهی ما نقشی اساسی داشته‌اند، در روزگار ما نیز وظیفه بسیارمهم خوانندگان مذهبی، حفظ میراث گذشتگان است.
در طول تاریخ، موسیقی ردیفی و دستگاهی ما با عرفان اسلامی به‌صورت هماهنگ حرکت کرده است و اساساً هنر موسیقی در ایران به‌طور کامل بر پایه‌های حکمت و عرفان قوام یافته است؛ پس باید درنظر داشت که اگر در زمان ما، موسیقی به‌طور عمومی و موسیقی مذهبی به‌طور ویژه ناگهان از بستر خود خارج شود و با بهره‌گیری و رنگ‌پذیری از فرهنگ و موسیقی بیگانه به راه خود ادامه دهد، چه اتفاقی خواهد افتاد که در این صورت باید خود را برای عواقب آن آماده کنیم.
نوحه‌خوانی همیشه عنوان هنری پیشتاز بوده است و موسیقی ایران همواره از محتوای موسیقایی نوحه‌های عاشورایی بهره‌مند شده است. با اندکی تحقیق در این مورد درمی‌یابیم که از میان آهنگ‌ها، تصنیف‌ها و قطعاتی که ساخته موسیقی‌دانان ماست، شمار درخور توجهی از این آثار متأثر از نوحه‌ها هستند و نوحه‌ها و ملودی‌های عاشورایی، الهام‌بخش موسیقی‌دانان ما بوده است؛ اما در روزگار ما نوحه‌خوانی به‌صورت دیگری درآمده است. خوانندگان مذهبی از روی آهنگ‌ها و قطعات آهنگسازان مختلف غیر ایرانی گرته‌برداری و نوحه‌ها را با اشعاری متناسب با این آهنگ‌ها اجرا می‌کنند. در اینجا قصد ما نفی پویایی و نوآوری در کار نیست، بلکه نفی آثاری است که با هویت ما ناهمگون و ناسازگار است.
بدیهی است شناخت درست از آثار گذشتگان می‌تواند ما را در غنابخشیدن به آثار خود رهنمون باشد؛ پس در زمینه این نوع از موسیقی عاشورایی (نوحه‌خوانی) نیز باید آثار قدیمی مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد تا بتوان با در نظرگرفتن پیشینه این عنصر به تکامل آن همت گماشت و در روند پویایی آن مؤثر بود.
یکی از راه‌هایی که باید پیموده شود، جمع‌آوری نوحه‌های قدیمی و ثبت‌کردن اشعار و آوانگاری آنهاست. با ثبت این‌گونه آثار، گذشته از اینکه می‌توان به محققان و پژوهشگران این عرصه یاری داد، از نابودی آنها نیز جلوگیری می‌شود. از آنجا که در گذشته، نوحه‌ها به‌صورت شنیداری و سینه‌به‌سینه از نسلی‌به‌نسل دیگر منتقل و با تکیه به حافظه مردم در حفظ آن سعی می‌شده است، در این روند بسیاری از اشعار تغییر یافته و مهم‌تر از آن، آهنگ‌های این آثار دستخوش دگرگونی شده و حتی در بسیاری از موارد به‌طور کامل به‌دست فراموشی سپرده شده است.
یکی از آثاری که برای حفظ نوحه‌های قدیمی منتشر شده است «نوحه‌خوانی در ایران» است که گردآورنده و مؤلف آن به ثبت و آوانگاری ۷۲ نوحه قدیمی اقدام کرده است. آثار ثبت شده، مربوط به شهرستان و روستاهای مختلف است که امیدواریم، با نشر آثاری از این دست، متولیان امر با گذشته این هنر بیشتر آشنا شوند و برای حفظ و اشاعه درست آن بکوشند.
* نویسنده کتاب هنر مرثیه‌خوانی
کد مطلب: 13033
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/issue/13033/نوحه-خوانی-هنری-پیشتاز