دین‌دات‌کام
نگاهی به غرفههای مذهبی سومین جشنواره رسانه‌های دیجیتال
1 دی 1388 ساعت 0:35
برگزاری هیئت و مجالس مذهبی در گذشته‌ای نه‌‌چندان دور کار زیاد سختی نبود؛ چون بیشتر هیئت‌ها ساده و معمولی برگزار می‌شدند و تنها آویزان‌کردن یک پرچم «یا حسین» و مقداری پارچه مشکی در محل برگزاری هیئت، به‌راحتی مقدمه‌ای برای دعوت از مردم برای شرکت در مجالس عزاداری بود؛ ولی امروز اوضاع بسیار تغییر کرده و گویی با گذر زمان و رشد فناوری، دامنه تغییرات، هیئت‌های مذهبی را نیز به‌شدت فرا گرفته است. در این شماره نشریه «خیمه» اقلام و محصولات مذهبی و تنوع آنها، مكان‌های ارائه‌دهنده این محصولات و مطالب مرتبط با این كالاها را بررسی می‌کنیم.
محمد باقر تهرانی: انبوه جمعیتی كه بیشترشان جوان‌اند، در حال رفت‌وآمد به سالن‌ها و یا تجمع در محوطه روباز، به‌ویژه در اطراف غرفههای عرضه مواد خوراكی هستند. این تصاویر در كنار پخش تیزرهای تبلیغاتی با صدای بلند از بلندگوها همراه با پخش موسیقی‌های تند و ...، همگی نشان از برگزاری مراسمی شبیه نمایشگاه كتاب دارد. بله؛ این هم نمایشگاهی است از همان سنخ؛ با این تفاوت كه قرار است محصولات عرضه‌شده نه مكتوب كه «دیجیتال» باشند؛ برای همین است كه در دست شركت‌كنندگان كمتر كتابی دیده می‌شود و به‌ویژه خبری از حمل بسته‌های كتاب نیست. اینجا جشنواره «رسانه‌های دیجیتال» است.
مصلای تهران، میعادگاه مشتریان فرهنگی
از چهار سال قبل كه رئیس‌جمهور در اولتیماتومی به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از او خواست تا دیگر نمایشگاه بین‌المللی تهران برگزاركننده نمایشگاه كتاب نباشد، به این امید كه برای همیشه این مجموعه از شر برگزاری نمایشگاه‌های پُرمخاطب خلاص شود و به تبع آن با پاك كردن صورت مسئله، مشكلات ترافیكی و ... موجود در محل هم حل شود، وزارت ارشاد محل مناسب‌تری از مصلای تهران را برای این كار نیافت كه هم از دو طرف به دو اتوبان اصلی شهر مرتبط است و هم دارای سالن به‌نسبت بزرگی است و به ساخت‌وساز جدیدی در آن نیاز نیست. این‌طور شد كه از آن سال به بعد نمایشگاه بین‌المللی كتاب به این مكان منتقل شد. بگذریم كه این انتقال از اول بنا بود موقتی باشد و در ضمن گویا تنها مسئولان زورشان به نمایشگاه كتاب رسیده بود و سایر نمایشگاه‌ها همچنان در همان محل دائمی نمایشگاه‌های تهران برگزار می‌شود.
شاید بتوان گفت با انتقال نمایشگاه كتاب تهران، مصلای تهران هم از غربت درآمد و هرسال نه‌تنها در اردیبهشت‌ماه میزبان مشتاقان كتاب و فرهنگ‌دوستان است كه در ماه رمضان هم از نمایشگاه بین‌المللی قرآن تهران و در آبان از جشنواره مطبوعات، میزبانی می‌كند و البته در مهرماه هم به شكل دیگری پذیرای مشتریان فرهنگ است.
در همین حال این مسئله نمی‌تواند توجیهی بر ظلمی باشد كه به این مجموعه گران‌قدر به واسطه برگزاری این قبیل نمایشگاه‌ها می‌رود. جدا از نمایشگاه قرآن، قدم‌زدن در شبستانی كه قرار بوده است، تنها محل سجده نمازگزاران باشد و در و دیوارش منقش به آیات و روایات است، شنیدن موسیقی‌های گاه مستهجن آن‌هم در وقت اذان و یا دیدن چهره‌های بیگانه با صلات و مصلا در هیئت غرفه‌دار و بازدیدكننده، تا حدودی رنج‌آور است. در هر صورت چه بپسندیم چه نپسندیم، سومین جشنواره رسانه‌های دیجیتال در روزهای ۸ تا ۱۸ آبان ۸۸ در مصلای تهران برگزار شد.
زیارت‌آنلاین
«استعاره‌ای از حضور آقا در لحظه‌های ما و توصیفی از حضور ما در لحظه‌های آقا!... می‌دانید! آستان قدس هرگز نمی‌خواهد حرم در حرم بماند و چشم‌انتظار زایر باشد. شما طلب كنید، حرم، خود زایر دل رضوی شما می‌شود! تابلویی بی‌زمان و مكان از فیض سیال حضور آقا مقابل شماست.» این عبارات بخشی از بروشور آستان قدس رضوی در معرفی امكانات وب‌سایت خود به بازدیدكنندگان، از جمله ارتباط مستقیم با بارگاه امام هشتم (ع) در بخش «زیارت از راه دور» است. بارزترین جلوه این نمایشگاه برای بازدیدكنندگانی كه به شبستان اصلی مصلا وارد می‌شدند، تصویر بزرگی بود كه از طریق یك مانیتور بزرگ و البته به واسطه وب‌سایت آستان قدس رضوی، از حرم امام هشتم (ع) به نمایش گذاشته شده بود و همین امر، هم بُعد مذهبی نمایشگاه را در نگاه اول به رخ می‌كشید و هم نگاه ویژه‌ای كه در این نمایشگاه به آستان مقدس رضوی شده بود. در نگاه اول، تصویر، ثابت به‌نظر می‌رسید؛ اما با نگاه دقیق‌تر به تصویر و مشاهده رفت‌وآمد زوار در صحن مطهر و توجه به تابلوی كنار مانیتور، زنده‌بودن تصویر مشخص می‌شد. اینكه تصور كنی همان لحظه كه در نمایشگاه هستی، می‌توانی هم‌زمان شاهد آن بارگاه ملكوتی باشی، ناخودآگاه احساس حضور در حرم داشتی و عبارت «السلام علیك یا علی بن موسی‌الرضا (ع)» بر زبانت جاری می‌شد.
شاید بتوان گفت كه سایت اینترنتی آستان قدس رضوی كامل‌ترین وب‌سایت مذهبی بود كه در این نمایشگاه حضور داشت و یا دست‌کم حضور خود را پررنگ‌‌تر از سایر وب‌سایت‌های مذهبی كرده بود. از دیگر امكانات این وب‌سایت كه با آدرس www. Aqrazavi.org در دسترس است، تالار گفت‌وگو، گالری عكس، خبرهای آستانه، اطلاعات مربوط به شهر مشهد و سفر به آن و البته بانك اطلاعاتی درباره زندگی، داستان‌ها و روایات منقول از امام رضا (ع) است.
تصاویر سه‌بعدی از دیار یار
یكی دیگر از جنبه‌های رضوی نمایشگاه، بخش «جلوه‌های رضوی در رسانه‌های دیجیتال» بود كه به همت اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران در گستره درخور توجهی از شبستان اصلی برگزار شده بود.
این بخش، ۸ غرفه موضوعی با محتوای پژوهشی در فرهنگ رضوی را شامل بود كه كرامات حضرت، احادیث، تاریخ و تحلیل، زندگی‌نامه و كریمه اهل بیت (س) به صورت غرفههای جداگانه با تكنیك دیجیتال به نمایش در آمده بود.
یكی از مسئولان این بخش درباره دیگر قسمت‌های ارائه‌شده گفت: «معرفی پایگاه‌های اینترنتی درباره امام رضا (ع) و كریمه اهل بیت (س)، معرفی محصولات دیجیتال آستان قدس رضوی و تولیدات دانش‌آموزی مربوط به جلوه‌های رضوی در آینه رسانه‌های دیجیتال از دیگر قسمت‌های این بخش است.»
به گفته او، دانش‌آموزان استان تهران با تولید آثار دیجیتال با موضوع امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) در سومین نمایشگاه و جشنواره رسانه‌های دیجیتال تهران حضور داشتند: «این دانش‌آموزان از تیرماه سال جاری با هماهنگی اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران، دوره‌های آموزشی را طی كردند و پس از آن نیز به تولید رسانه‌های دیجیتال شامل تم‌های موبایل، ویدئوكلیپ، نرم‌افزارهای مولتی‌مدیا، پویانمایی، پاورپوینت، هنرهای دیجیتال و ... دست زده‌اند. بیش از ۳۰۰ دانش‌آموز كه آشنایی اولیه، درباره رایانه داشتند، دوره‌های آموزشی پیشرفته‌تری را طی كردند و در پایان موفق شدند، بیش از یكصد اثر رسانه‌ای دیجیتال را تولید کنند.»
در قسمتی از این مجموعه، نقشه جاده ولایت به همراه عكسبرداری هوایی و دیجیتالی از مسیر حركت امام رضا (ع) از مدینه تا مرو به نمایش گذاشته شده بود. این تصاویر در قالب بیش از ۵۰ قطعه عكس از شهرها و روستاهایی كه حضرت امام رضا (ع) در طول سفر از مدینه تا مرو اقامت داشته‌اند و به نام قدمگاه، افزون بر ۳۱ منزلِ ثبت‌شده به همراه اسامی و شرح مختصر بود. این نمایشگاه را گروه پژوهشی جاده ولایت به سرپرستی علی‌اصغر سالاری عرضه کرده بود که ورود آن حضرت از مرز شلمچه به ایران تا خراسان، با تمام جزئیات و قدمگاه‌ها به همراه تصاویر دیجیتال هوایی در آن موجود بود.
همچنین در فضایی افزون بر ۸۰ مترمربع، تصاویر سه بُعدی حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) به صورت دیجیتال به نمایش درآمده و در سینمای سه‌بُعدی نیز پخش نماهنگی از بارگاه ملكوتی امام رضا (ع) برای بازدیدكنندگان در نظر گرفته شده بود. این تصاویر، مناظری از بارگاه، خادمان، زایران و نیایش مردم را به نمایش گذاشته بود كه تنها با عینك‌های مخصوص، سه‌بعدی‌بودن آنها دیده می‌شد. این تصاویر را فرامرز قهرمانی‌فر، عكاس و نماینده انجمن بین‌المللی استریوسكوپی از سال ۱۳۸۵ تهیه کرده است. به گفته قهرمانی‌فر، تصاویر عرضه‌شده انتخابی از بهترین‌هاست كه با تكنیك آناگلیف (Anagliph)(عکاسی سه‌بعدی) چاپ شده است و در نوع خود ابتكاری تازه محسوب می‌شود.
تحصیل مجازی علوم اسلامی
دانشكده علوم حدیث وابسته به آستان حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) هم با ارائه دوره‌های مجازی آموزشی، یكی دیگر از غرفههای مذهبی نمایشگاه بود؛ البته وب‌سایت این آستانه و همچنین دانشكده علوم حدیث هم در این غرفه معرفی شده بود. این غرفه در پایان، یكی از غرفههای برتر نمایشگاه معرفی شد.
در كنار این چند غرفه، مركز تحقیقات كامپیوتری علوم اسلامی (نور) وابسته به مدرسه شهیدین قم از دیگر غرفه‌هایی بود كه به عرضه گسترده نرم‌افزارهای اسلامی پرداخته بود و البته بیشتر محصولات آن درباره علوم اسلامی و حوزوی بود و مخاطبانش بیشتر از طلاب و محققان حوزه بودند.
به جز مركز نور، سایر مراكز كامپیوتری شركت‌كننده از قم نیز یا در همین زمینه و یا در ارائه سخنرانی‌های مذهبی در قالب سی‌دی و البته معرفی و ارائه برخی نرم‌افزارهای مناسب گوشی‌های تلفن همراه كه شایع‌ترین آنها نرم‌افزارهای قرآنی بود، فعالیت داشتند.
مشتریان غرفههای مذهبی
در نگاه كلی، بُعد مذهبی نمایشگاه بسیار پُررنگ بود كه یكی از دلایل آن وفور غرفههای عرضه‌كننده محصولات مذهبی بود؛ اما از آنجا كه تقسیم‌بندی مشخصی بین غرفههای مذهبی و غیر مذهبی انجام نگرفته بود، امكان ارزیابی از استقبال بازدیدكنندگان از این قبیل غرفه‌ها وجود نداشت و شاید بتوان گفت این نبود تقسیم‌بندی نتایج بهتری داشت؛ چراكه امكان آشنایی سایر اقشار بازدیدكننده از نرم‌افزارهای دینی و سایر محصولات مذهبی ارائه‌شده به وجود آمده بود. مسئول یكی از غرفههای مذهبی درباره میزان استقبال بازدیدكنندگان و اینكه این عده بیشتر از چه قشری بودند، گفت: «نمی‌توان مخاطبان محصولات دینی را مختص قشر خاصی طبقه‌بندی كرد؛ چراکه از اقشار گوناگون جامعه از ما سراغ نرم‌افزارهای قرآنی را می‌گیرند.» این نكته را یكی از متصدیان غرفه انتشارات رشد كه یكی از محصولاتشان سی‌دی‌های قرآنی است نیز تأیید می‌كند: «شاید بشود گفت بیشترین فروش غرفه ما همین سی‌دی‌های قرآنی است و نمی‌توانم بگویم كه مشتریان این سی‌دی‌ها از چه قشر خاصی هستند.»
رنگ دین در كنار محصولات رنگارنگ
پُررنگ‌بودن وجه دینی نمایشگاه به این دلیل نیست كه محصولات مذهبی دارای كیفیت مناسبی نیز باشند. یكی از ابعاد پررنگ‌بودن وجه دینی نمایشگاه پرداختن برگزاركنندگان نمایشگاه به موضوعات دینی از قبیل همان «جلوه‌های رضوی در رسانه‌های دیجیتال» بود؛ اما محصولات غرفههای مذهبی کم‌وبیش همان محصولات سایر غرفه‌ها بود؛ منتهی رنگ‌آمیزی‌شده به رنگ دین. تعبیری كه محمد رستگارنژاد كه از قم برای دیدن نمایشگاه به تهران آمده بود، به كار برد، به این شرح بود: «یكی از محصولات پُرمشتری، انیمیشن‌های متفاوت است؛ از انیمیشن‌های تبلیغاتی مثل «سیاساكتی» و «قند عسل» گرفته تا سایر انیمیشن‌های كودكانه سه‌بُعدی و دوبُعدی از قبیل «عصر یخبندان ۳» و «قصه‌های حسنی» و ... در برابر، برخی غرفههای مذهبی هم انیمیشن‌هایی با موضوعات دینی از قبیل قصص قرآنی ارائه كرده‌اند. در یك غرفه می‌بینید كه ترانه‌ای كودكانه بلند است با موزیكی تند و ریتمیك و از غرفه بغلی صدای نوحه بلند است.
در یك غرفه سی‌دی سخنرانی‌های روانشناسی عرضه شده است و غرفه‌ای در كنار آن، سی‌دی سخنرانی‌های مذهبی.» البته محمد قبول دارد كه ایراد از محصولات دینی نیست و رسانه‌های دیجیتال در واقع وسیله‌ای هستند كه از طریق آنها پیام‌های مذهبی هم می‌توانند منتقل شوند؛ اما او اعتقاد دارد كه تنها سواركردن پیام دینی بر مركب رسانه دیجیتال كافی نیست، بلكه باید این مركب را برای پذیرش این پیام كمی تغییر داد: «متصدیان امر باید در نظر داشته باشند كه یك پیام مذهبی، به‌واسطه مذهبی و دینی‌بودن، به امور مقدس مرتبط است؛ پس باید در انتخاب ابزار انتقال این پیام وسواس به خرج داد؛ مثلاً سی‌دی مداحی باید با آلبوم موسیقی فلان خواننده متفاوت باشد و قرار نیست همان‌طور كه آلبوم یك خواننده با عكس‌های نیم‌رخ و تمام‌رخ خواننده تزیین شده است، سی‌دی فلان مداح هم به همان شكل باشد و می‌توان از جذابیت‌های مذهبی در تزیین آن بهره برد.»
منبر دیجیتال
با این حال ظرفیت‌های یك رسانه دیجیتال را به طور تمام و كمال، تولیدكنندگان این قبیل محصولات استفاده نکرده بودند؛ جنبه‌ای كه درباره سایر محصولات ارائه‌شده در نمایشگاه هم مصداق دارد. این نكته‌ای است كه محمدحسین الماسی، دانشجو و یكی دیگر از بازدیدكنندگان، به آن اشاره داشت: «بخش عمده‌ای از محصولات ارائه‌شده از سوی غرفههای دینی در نمایشگاه، سخنرانی‌های برخی سخنوران نامی مذهبی از مرحوم شیخ‌احمد كافی تا شیخ‌علیرضا پناهیان روی سی‌دی است؛ یعنی یك قدم پیشرفته‌تر از نوارهای كاست! در كنار آن تبدیل برخی كتاب‌های مذهبی به سی‌دی از جمله رساله‌های عملیه مراجع، این مسئله را به ذهن متبادر می‌كند كه از سوی برخی فعالان فرهنگ دینی كشورمان دیجیتالی‌شدن رسانه‌های دینی فقط تبدیل سخت‌افزارهاست.»
به عقیده محمدحسین الماسی، جای خالی محصولات دینی چندرسانه‌ای در نمایشگاه كاملاً مشهود بود؛ درحالی‌كه محصولات چندرسانه‌ای این امكان را به‌وجود می‌آورند كه پیام به صورت كاملاً عینی و ملموس به مخاطب منتقل شود، امری كه تأثیرش شاید بیشتر از یك منبر باشد و امروز در دنیا مبلغان فرهنگی به‌وفور استفاده می‌کنند؛ حال آنكه از دید مبلغان دینی ما مغفول مانده است: «شاید در غیاب استادان برجسته حوزه‌های علمیه و مراجع عظام بتوان سی‌دی سخنرانی‌های فلان روحانی را در این نمایشگاه به‌راحتی به فروش رساند و یا سلیقه تنوع‌طلب جوانان را با ترانه‌های دوباره خوانده‌شده توسط خوانندگان مذهبی تغذیه كرد؛ اما هیچ‌‌یك از این موارد نمی‌تواند جای خالی تبلیغات دینی در عصر رسانه‌های دیجیتال را پر كند.»
کد مطلب: 13042
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/issue/13042/دین-دات-کام