آرمان هیأت - از ديروز تا امروز

نگاهی به تالار عاشورای موزة مردم‌شناسی کاخ موزة گلستان تهران

گروه مردم‌شناسي: پس از ارسال هدایای شاه سلطان عبدالحمید عثمانی به ناصرالدین شاه قاجار، در اواخر دورة حکومت او، با توجه به این که کم‌وبيش همة کاخ‌ها و تالارهای سلطنتی با اثاثیة متعددی پر شده بود، ناصرالدین شاه مصمم شد، در جنوب غربی کاخ گلستان واقع در محوطة بازار سنتي تهران که پيش از اين محل گلاه‌فرنگی یا برج آغامحمدخانی بود، کاخی، مخصوص قرار دادن اثاثیة اهدایی شاه عثمانی بنا کند.

این کاخ تازه‌تأسيس که به سبک بناهای قرن هیجدهم میلادی گچ‌‌بری شده بود، کاخ ابیض نام گرفت و از زمان ساخت خود به محل کار صدراعظم‌ها اختصاص یافت.*

این کاخ از سال ۱۳۱۴ به مثابة موزة مردم‌شناسی ایران استفاده شد. این موزه در دو طبقه واقع شده است و آثار متعددی از فرهنگ‌های محلی ایران را در دوران کهن و معاصر شامل مي‌شود.
یک از اتاق‌های بزرگ طبقة دوم این موزه با قراردادن شماری از علم‌ها، نخل سوگواری و نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای با عنوان «تالار عاشورا» به نمایش آثاری مرتبط با مناسک سوگواری حسینی اختصاص یافته است.

۹ نمونه علم در این تالار موجود است که ابعاد، تیغه‌ها و تاریخ‌های ساخت متفاوتی دارد. برخی از این علم‌ها ترکیبی هستند و از قسمت‌های مختلف متصل به همی تشکیل شده‌اند. برخی از این علم‌ها دارای تزيیناتی پارچه‌ای یا تسبیح‌گونه هستند. موزه‌داران معتقدند که دانه‌های تسبیح‌گونه و نیز پارچه‌هایی که به این علم‌ها آویخته شده است، اغلب قدمتی کمتر از علم‌ها دارند.

بزرگ‌ترین این علم‌ها، پنج تیغه دارد و قدیمی‌ترین آنها تاریخ ۱۱۱۶ ق. را بر خود دارد که علمی تک شاخه است. بر روی بخش دیگری از این علم عبارت ۱۳۲۴ق. آمده که نشان می‌دهد، بخشی از این علم بعدها به قسمت اصلی متصل شده است.

نخل موجود در این تالار، بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، فاقد تاریخ ساخت است؛ اما به‌شدت فرسوده شده است و اثرات حمل و نقل و نیز دخیل‌های متعددی که مردم بر آن بسته‌اند، بر آن دیده می‌شود.

موزه‌داران موزة مردم‌شناسی کاخ گلستان معتقدند که این نخل در زمان ناصرالدین شاه قاجار از یزد خریداری شده است و در مراسم عزاداری منعقد در تکیه دولت استفاده مي‌شد. بعد از تخریب تکیه دولت ظاهراً این نخل در مراسم سوگواری حسینی استفاده نشده است و هم‌اکنون در این موزه نگهداری می‌شود.

تابلوهای نقاشی که در این تالار موجود است به دوران قاجار تعلق دارد که شماری از آنها بر دیوارهای تالار عاشورا و تعدادی دیگر در انبار موزه نگهداری می‌شوند. این تابلوها حوادث و وقایع روز عاشورا را نشان می‌دهند و در اطراف خود اشعاری در مرثیة امام حسین (ع) دارند.

منبع:
(*) :http://www.golestanpalace.ir/Fr_Site/collections/abyaz.htm