آرمان هیأت - خبردار ای عزاداران ...۱

دربارهپرچم و علم‌های بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

گروه مردم‌شناسی: شهر اردبیل به مثابه مهد خاندان شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مؤسسان دولت صفویه در ایران، همواره از نظر اینکه نقش زیادی در فراگیری عمومی مناسک سوگواری حسینی در حوزه فرهنگی ایرانی داشته، مورد توجه بوده است؛ چنان‌که می‌توان آن را، در ابعادی، یکی از کانون‌های بسط و اشاعه شماری از آیین‌ها و مناسک سوگواری حسینی به شمار آورد.

یکی از ابزارهای مرتبط با مناسک سوگواری حسینی که از دیرباز در این شهر مورد استفاده بوده و خوشبختانه بعد از گذشت قرن‌ها در امان مانده است، دو طوق عزاداری و پرچمی خاص این امر است که عموماً قدمت آن را به دوره صفویه نسبت می‌دهند. این دو طوق هم‌اکنون درون بقعه شیخ‌ صفی‌الدین اردبیلی، در کنار شمار زیادی از اشیاء نفیس این بقعه نگه‌داری می‌شود.

از دیرباز اشیاء فراوانی از دوره صفویه در این بقعه موجود بوده که برای نمونه شماری از آنان از جمله یک «پنجه علم» پس از بازدید و صورت‌برداری در سال ۱۳۱۴ به موزه ایران باستان تهران انتقال داده شده است.
(علائی ۱۳۴۲)

در تصویر ارزشمند فوق، این دو علامت به همراه پرچمِ نشان‌گر دسته‌های عزاداری امام حسین (ع) دیده می‌شود. این تصویر حضور محله عالی‌قاپو در مسیر محلات ششگانه و بازار اردبیل را در روز چهارم محرم سال ۱۳۳۷ را نشان می‌دهد.۲

در این تصویر علاوه بر اشیایی نفیس مرتبط با مناسک سوگواری حسینی که خوشبختانه تاکنون محفوظ مانده است، شماری از بزرگان دینی، دولتی و اجتماعی شهر اردبیل دیده می‌شوند؛ برای نمونه در مرکز تصویر، حضور مرحوم آیت‌الله حاج میرزا محمد ظاهر در میان عزاداران مشخص است.
ویژگی درخور ‌توجهی که می‌توان به اشاره کرد این است که این اشیا به همراه علم نفیس دیگری که در مسجد پیرعبدالملک شهر اردبیل وجود دارد، ارتباط کارکردی خود را با مناسک سوگواری حسینی در اردبیل قطع نکرده‌اند و هر سال در ایام محرم، عزاداران از آنها بهره می‌گیرند و تا محرم سال آینده به رسم امانت درون مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی می‌مانند.

پی‌نوشت:

۱. این عبارت بخشی از بیتی مشهور است که با قرائت آن عزاداری امام حسین (ع) در شهر اردبیل به‌طور رسمی آغاز می‌شود. متن کامل این بیت چنین است: «خبردار ای عزاداران حسینون یاشی باشلاندی/ اولنسون عالمه اعلان حسینون یاشی باشلاندی» و معنای آن چنین است: «ای عزاداران خبردار باشید که عزای حسین [ع] شروع شد / به عالم اعلام شود که عزای حسین [ع] شروع شد»
۲. منبع این عکس دومین ویژه‌نامه محرم در اردبیل در نشریه آوای اردبیل، دی‌ماه ۱۳۸۷ است.

منبع:
علائی، علی‌اكبر، شهریور ۱۳۴۲، «آرامگاه شیخ صفی‌الدین»، هنر و مردم، دوره ۱، شماره ۱۱