گفت‌وگو با معاون امور فرهنگی و تبلیغ سازمان تبلیغات اسلامی
تعمیق باورهای دینی در هیئت
1 آبان 1388 ساعت 0:03
گروه هیئت: تلاش برای مهندسی مجدد هیئت‌های مذهبی از دغدغه‌های جدی برخی دانشمندان علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی، علوم دینی و ... است که هریک از منظری خاص هیئت را به مثابه یک مکان آموزشی-پرورشی که در آن تجمعی از مردم برای زنده نگهداشتن یاد و خاطره یک مناسبت مذهبی با محوریت واقعه عاشورا و قیام امام حسین (ع) صورت می‌گیرد، مطالعه کرده‌اند.
آیا هیئت یک مکان عبادی است یا به مجموعه‌ای از انسان‌ها که به منظور انجام فعالیت‌های خاص گردهم جمع می‌شوند، اطلاق می‌شود؟ آنچه به هیئت هویتی خاص می‌بخشد، چیست؟
هیئت، تشکلی دینی است که ماهیتی مردمی، غیرحزبی و غیرانتقاعی دارد و از اقشار مختلف اعم از زن و مرد تشکیل می‌شود که از اساس با محوریت ترویج فرهنگ قرآن و عترت به برگزاری مراسم در مناسبت‌های مذهبی (اعیاد مذهبی، موالید و وفیات ائمه معصومین (ع)) می‌پردازد و با هدف زنده نگهداشتن سنت عزاداری در طول سال و به صورت خاص در ایام شهادت سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) با ساختار مردمی و زیر نظر هیئت امناء فعالیت می‌کند.
درباره مکان نیز باید گفت که در درجه اول، عنوان مکان به هیئت، مجاز و امکان‌پذیر است و در درجه دوم، در مقایسه با «مسجد» باید گفت، مسجد محل عبادت است؛ اما در آن مسلمانان به برپایی مراسم مذهبی نیز می‌پردازند؛ درحالی‌که در هیئت مذهبی، مردم به برپایی مراسم مذهبی همت می‌گمارند؛ اما در آن به عبادت نیز می‌پردازند؛ البته ناگفته نماند که برگزاری مراسم مذهبی با خلوص نیت، خود از افضل غربات اهلی محسوب می‌شود.
آنچه به صورت خاص به هیئت هویت می‌بخشد، همانا برگزاری مراسم با محوریت مناسبت‌های مذهبی به‌ویژه عزاداری حضرت سیدالشهداء (ع) است. درباره این موضوع کارکردهایی نیز برای هیئات مذهبی متصور است:
۱. اعتقادی (ترویج معارف قرآنی، تعظیم شعائر الهی و برگزاری مراسم جشن و عزای ائمه معصومین (ع)، تبیین عقاید و احکام اسلامی، رفع شبهات و ...)
۲. فرهنگی (نشریات و کتب، برپایی نمایشگاه‌های فرهنگی، برگزاری مسابقات و اردوهای زیارتی-سیاحتی و ...)
۳. اجتماعی (فضاسازی تبلیغی در سطح شهرها، ایجاد ارتباط صمیمی میان مردم به‌ویژه قشر جوان با روحانیان، تشکیل صندوق‌های قرض‌الحسنه، کمک‌رسانی به محرومان و مستضعفان و ...)
۴. سیاسی (شرکت گسترده در راهپیمایی‌های مذهبی و ملی، تشویق مردم برای بالا بردن میزان شرکت در انتخابات، اعلام حمایت در مواضع مالی و بین‌المللی نظام مقدس جمهوری اسلامی و ...)
آیا همان‌طور که از دل تشکلی مانند بسیج، فرهنگ بسیجی با تعبیر و تفسیرهای گوناگون بیرون می‌آید، هیئت هم ظرفیت ارائه فرهنگی مختص به خود را دارد؟
ایجاد یک فرهنگ، معلول القای درازمدت آموزه‌های خاص به همراه انجام آداب و رسوم ویژه است؛ برای مثال آموزه استحباب شدید اقامه عزای سالار شهیدان از یک‌سو و برقراری مستمر آن، خودبه‌خود به ایجاد فرهنگ یا خرده‌فرهنگ عاشورا و عزاداری منجر شده است. این دو عامل در بیشتر هیئات وجود دارد؛ بنابراین ظرفیت ارائه فرهنگ یا خرده‌فرهنگ هیئتی موجود است و در واقع فرهنگ هیئتی هم‌اکنون هم در بین اقشار مذهبی جامعه ما حضور دارد؛ البته مانند سایر فرهنگ‌ها از آسیب‌هایی نیز رنج می‌برد.
وجوه اشتراک و تمایز هیئت‌ها یا «ان‌جی‌او»ها و سایر تشکل‌های فرهنگی-مذهبی چیست؟
از آنجایی که ان‌جی‌او یا همان سازمان‌های مردم‌نهاد، تشکل‌هایی غیردولتی هستند که عده‌ای را در جامعه با اشتراکات خاصی برای تحقق اهداف خاص اجتماعی و فرهنگی گردهم می‌آورند، هیئت نیز می‌تواند نوعی ان‌جی‌او شمرده شود، با این ویژگی که اهداف تأسیس و روش عملکردی هیئت، اهداف و روش‌های ویژه‌ای هستند که در سایر ان‌جی‌اوها کمتر مشاهده می‌شود.
بستر ایجاد هیئت، همانند دیگر تشکل‌ها، متن جامعه است؛ اما اختصاص به قشر یا طبقه خاصی ندارد و عنصر تقدس عملکرد، از ویژگی‌های خاص آن است که در سایر ان‌جی‌اوها مشاهده نمی‌شود. اعضای هیئت با اعتقاد به تقدس خدمت به هیئت، در راه اجرای برنامه‌های هیئت بدون هیچ چشم‌داشتی از جان مایه می‌گذارند.
تفاوت دیگر هیئت با سایر تشکل‌های دینی تمرکز برنامه‌ای هیئت بر اجرای مراسم مذهبی به‌ویژه مراسم مربوط به اعیاد و وفیات ائمه اطهار (ع) و به‌طور خاص حضرت سیدالشهداء (ع) است؛ از جمله ویژگی‌های هیئت، قدمت تاریخی و سابقه دیرین حضور آن در جامعه ایران است که بدون شک قدیم‌ترین و گسترده‌ترین تشکل دینی محسوب می‌شود.
مهم‌ترین رسالت هیئت‌ها چیست؟ آیا نگاه سنتی به هیئت‌ها و مجموع عملکردهایی که به‌طور سنتی در هیئت‌ها انجام می‌شود، می‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای جامعه امروزی در انجام رسالت هیئت‌ها باشد؟
مهم‌ترین رسالت هیئت، تعمیق باورهای دینی و افزایش انگیزه‌های معنوی در بین اقشار مختلف جامعه به‌ویژه نوجوانان و جوانان است.
نگاه سنتی‌داشتن، به‌طور حتم به معنای ناکارآمدی نمی‌تواند باشد؛ بنابراین با توجه به ابعاد مختلفی که فرهنگ جامعه ما دارد، چه بسا هیئات با شکل سلبی خود بتوانند در جذب آن دسته از اقشار جامعه که دینداری را در قالب سنتی ترجیح داده‌اند، مؤثر باشند؛ با وجود این، هیئت به‌ویژه هیئاتی که از کادر اجرایی با سن متوسط روبه‌پایین برخوردارند؛ اما این توانایی را دارند که به صورت مدرن (استفاده از ابزار مدرن، سبک‌های مدرن، پرداختن به موضوعات جدید، اجرای مراسم و برنامه‌ها با شیوه‌های جدید) به مقوله تعمیق دینداری در زمان کنونی بپردازند. در حال حاضر نوع سنتی در حال فعالیت دینی هستند و هریک مخاطب خاص خود را دارند.
جایگاه هیئت‌ها در مختصات نظام آموزشی-پرورشی کجاست؟ به نظر شما چگونه می‌توانیم از هیئت‌ها در انجام امور تربیتی استفاده کنیم؟
هیئات مذهبی به دلیل بهره‌گیری مؤلفه‌هایی نظیر: مباحث قرآنی، سخنران مذهبی، اجرای برنامه‌های عزا و سرور برای اهل بیت (ع)، روحیه جمعی و صمیمت درونی، قابلیت زیادی برای ایفای نقش مکمل (و نه اصلی) در نظام آموزشی و تربیتی جامعه ما می‌توانند ایفاد کنند. این نقش بیشتر در موضوع عقاید شیعی، احکام و اخلاق اسلامی می‌تواند جلوه‌گر باشد؛ در ضمن تبیین دیدگاه‌های مربوط به نظام اسلامی نظیر موضوع ولایت فقیه از جمله کارکردهای مؤثر آموزشی و تربیتی هیئات مذهبی بوده است.
بدیهی است که ایجاد گفتمان سازنده مسئولان هیئات و به‌ویژه تعامل با شورای هیئات مذهبی راه استفاده از هیئات برای ارتقای سطح تربیتی دینی جامعه را هموار می‌سازد.
به‌طور کلی برای آنکه یک هیئت در مطلوب‌ترین وضعیت خود به منزله یک مکان آموزشی-پرورشی و البته به منظور هر کارکرد دیگری که برای آن قائل هستید، قرار گیرد، چه ساختاری باید داشته باشد؟ به عبارت دیگر ارکان مورد نیاز یک هیئت چیست؟
وجود مسئول امور فرهنگی و آموزشی در زیرمجموعه مدیریت هیئت می‌تواند، نقش بسیار مهمی را ایفاد کند؛ اما سازمان، تعریفی از ارکان هیئت دارد و آن را به همه استان‌ها ابلاغ کرده است که در آن مربی قرآن و روحانی در هیئت از ارکان آن هیئت محسوب می‌شوند و بار آموزشی و پرورشی اعضای هیئت و مخاطبان را بر دوش دارند؛ البته خلأهایی در تحقق این امر در هیئات وجود دارد؛ همچون نبود یا کمبود فضای آموزشی، ابزار کمک‌آموزشی و ... که وجود انگیزه‌های معنوی خود باعث می‌شود تا حد زیادی رفع و با مدیریت هوشمند مسئول هیئت از روش‌های گوناگون مردمی و پشتیبانی ارگان‌های فرهنگی حل شود.
کد مطلب: 13088
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/issue/13088/تعمیق-باورهای-دینی-هیئت