کد مطلب : ۱۳۱۴۵
محمد خزاعی دبیر جشنواره تئاتر رضوی:
راه خصوی شدن تئاتر از تئاتر دینی می‌گذرد
هانیه خاکپور:تعریف شما از تئاتر دینی چیست؟
دین مجموعه مسائلی در زندگی است که انسان بتواند به وسیله آن به کمال برسد و به طیفی از آرمان‌ها و رفتارها که مجموعه آن اخلاق است، دست پیدا کند؛ به عبارتی مجموعه کنش‌های ما نسبت به مسائل اطراف، رفتارهای دینی ما را می‌سازد؛ البته دین معنای گسترده‌ای دارد و هرگز به معنای محدودکردن در یک قالب و چارچوب نیست. ادیان مختلف، تعاریف متفاوتی از دین دارند؛ اما در معنای مشترک، دین مجموعه فضایل و نکات مثبتی است که به انسان‌ها کمک می‌کند تا بتوانند به کمال نزدیک شوند و به انسانیت خود دست پیدا کنند.
با این تعریف، اگر بخواهیم به بحث تئاتر وارد شویم، عده زیادی معتقدند که تئاتر همان دین است و وجوه مشترک آنها با یکدیگر به ما اجازه نمی‌دهد، تئاتر را به دینی و غیردینی تقسیم‌بندی کنیم؛ زیرا تمام مسائلی که در پیکره مضامین تئاتری کشور مطرح می‌شود، دینی است؛ بنابراین در تعریف عام و فراگیر، تمام نمایش‌هایی که به اجرا درمی‌آید، دینی است؛ اما ما می‌توانیم در تعریف خاص این نوع تئاتر بگوییم، برخی نمایش‌های دینی و موضوعی به تعاریف دینی و مذهبی ما نزدیک‌تر هستند و از این حیث ما جشنواره‌های موضوعی؛ همچون جشنواره تئاتر رضوی و یا همایش آیین‌های عاشورایی برگزار می‌كنیم که به یکی از مباحثی که در مذهب ما پررنگ‌تر است، می‌پردازد.
وقتی، در شرایط عادی در طول سال شاید به تعداد انگشتان دست هم تئاتری با موضوع امام رضا (ع) کار نمی‌شود، با وجود آنکه در کشوری زندگی می‌کنیم که مذهب آن شیعه است و مردم ارادت خاصی به امام رضا (ع) دارند، مسئولان تصمیم می‌گیرند، این مسائل فرهنگی را از طریق رسانه‌ای مانند تئاتر پررنگ کنند و روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند تا جایی که امسال شاهد بودیم که بیش از ۹۰۰ اثر به دبیرخانه این جشنواره رسید.
در اینجاست که همه به یک بحث فرهنگی با محوریت امام رضا (ع) می‌پردازند؛ البته شاید این جشنواره در سال‌های ابتدایی خود به راه‌های انحرافی رفته باشد؛ زیرا محققان و پژوهشگران روی این مسئله فرهنگی متمرکز نبودند و به دلیل مطالعه‌نداشتن، برخی موضوعات دم‌دستی مانند شفا، معجزه و ... را بیان می‌کردند؛ اما امروز در شرایطی هفتمین دوره این جشنواره برگزار می‌شود که کسانی که در این حوزه فعالیت دارند، نگاهشان وسیع‌تر شده است، پا را فراتر گذاشته‌اند و به موضوعات دیگری نیز می‌پردازند.
در واقع ما به‌تدریج به هدف این جشنواره که حضور اندیشه‌های امام رضا (ع) در زندگی معاصر است، نزدیک می‌شویم و قصد داریم به این نکته اشاره کنیم که اگر رفتارهای امام رضا (ع) را در زندگی‌مان سرمشق و الگو قرار دهیم، در همه زمینه‌ها موفق خواهیم بود.
گاهی نگاه سطحی به مسائل دینی باعث می‌شود، دل‌زدگی ایجاد شود و اینکه برخی به همین دلایل از دین فاصله می‌گیرند؛ زیرا تعریف درست، ریشه‌ای و عمیق از دین ندارند.
البته تعریف هنرمندان از تئاتر و دین نیز مشابه آن چیزی است که شما می‌گویید؛ اما آنجا که شما از این دو تعریف، تئاتر دینی را نتیجه‌گیری می‌کنید، آنها چنین چیزی را قبول ندارند. شاید این اصطلاح به آن دسته از نمایش‌ها که مدنظر شماست، نمی‌نشیند.
همه در تعاریف کلی از دین وجوه مشترک داریم؛ اما باعث نمی‌شود که از کنار موضوعات خاص و جزئی بگذریم و آنها را نادیده بگیریم. وقتی راجع به امام معصومی صحبت می‌شود که از طریق آن می‌توانیم به اهداف متعالی‌تری برسیم، آیا باید بگوییم، اینها به‌طور ویژه نمایش‌های دینی نیستند و فرقی با نمایش‌های دیگر ندارند؟ به نظر من یک تعریف عام از تئاتر دینی وجود دارد و یک تعریف خاص مانند پرداختن به مضامینی همچون امام رضا (ع)؛ با وجود این نمی‌توان گفت، نمایش‌های دینی خاص با موضوع ائمه (ع) یا یکی از موضوعات اصلی دین اگر دستمایه کار تئاتری قرار گیرند، نباید نام تئاتر دینی بر روی آن گذاشت.
به نظر من منظور و نگاه ما کمی متفاوت است و همین مسئله باعث می‌شود، بحث‌های متفاوتی پیش آید و اگر گاهی برخی هنرمندان می‌گویند، کار دینی نمی‌کنند و یا در جشنواره‌های دینی شرکت نمی‌کنند، از همین مسئله ناشی می‌شود. باید به این دوستان گفت، مگر کاری که شما انجام می‌دهید، با تعریف خودتان دینی نیست؟ از سوی دیگر مگر می‌شود، کسی در ایران زندگی کند و ارادتی به امام رضا (ع) نداشته باشد؟ آیا می‌شود، کسی در ایران زندگی کند و نگاه غرض‌ورزانه هم نداشته باشد؛ اما نتواند با امام حسین (ع) ارتباط برقرار کند؟ این امر، اعتقادی در وجود تمام ایرانیان است. اگر برخی هنرمندان می‌خواهند، برای خودشان فضایی روشنفکری به‌وجود آورند و با برخی واژه‌ها از نمایش‌های دینی فاصله بگیرند، پس چرا وقتی به آنها امکانات داده می‌شود یا منابع نقدی و پول خوب در اختیارشان قرار داده می‌شود، حاضر به كار می‌شوند؟ این ضدونقیض بودن چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟ اگر عده‌ای به مسئله‌ای اعتقاد ندارند، باید تا آخر بر حرف و اعتقاد خود باقی بمانند و اگر اعتقاد دارند؛ پس چرا با حرفهای خود چنین فضایی را به‌وجود می‌آورند؟
به نظر من برخی تناقض‌هایی که وجود دارد، به دلیل نبود شناخت صحیح از چنین مسائلی است. ما زمانی به برخی مسائل به‌طور موقتی و گذرا در زندگی می‌پردازیم؛ همچنان‌که نسبت به مسائلی در حوزه دین و مذهب چنین کاری کرده‌ایم؛ درحالی‌که این مسئله بسیار عمیق و ژرف است.
هنرمندانی که در حوزه تئاتر دینی فعالیت می‌کنند، اندیش‌ورز و اندیشمند هستند و به صورت عام‌تر تمام کسانی که در حوزه دین فعالیت می‌کنند؛ زیرا دین یعنی عمق. وقتی کسی مسئله دینی را بیان می‌کند و می‌خواهد به لایه‌های پنهان آن بپردازند، باید به‌طور کامل عمیق شود. این مسئله برخی هنرمندان را اذیت می‌کند که دوست ندارند، در جشنواره‌های سفارشی کار کنند و این‌گونه استنباط می‌کنند که تئاتر رضوی هم جشنواره‌ای سفارشی است؛ پس علاقه‌ای برای حضور در آن نشان نمی‌دهند؛ درحالی‌که به نظر من جشنواره امام رضا (ع) و به تبع آن تئاتر رضوی به‌هیچ‌وجه سفارشی نیست؛ به این علت که تمام کسانی که در جشنواره کار می‌کنند، به‌نوعی نسبت به مسائل دینی دغدغه دارند. نوع نگاه هنرمندانی که در جشنواره رضوی شرکت می‌کنند، با هنرمندان دیگر جشنواره‌ها تفاوت دارد و هرگز هم به دنبال این نیستیم که هنرمندانی را که به این‌گونه موضوعات و مسائل تمایل ندارند، به جشنواره وارد کنیم.
در واقع جشنواره تئاتر رضوی جایگاه کسانی است که به امام رضا (ع) دل بسته‌اند و عشق می‌ورزند. جشنواره امام رضا (ع) دلی است و هنرمندانی در آن حضور دارند که به چنین موضوعی اعتقاد دارند.
درست است که هنرمندانی به این جشنواره وارد می‌شوند که به آن اعتقاد دارند؛ اما برخی معتقدند، عده‌ای از هنرمندان به دلیل استفاده از امکانات به آن وارد می‌شوند و به این دلیل خرسند نبودند که جشنواره‌ای با موضوع امام رضا (ع) برگزار شود که استفاده از امکانات آن، برخی هنرمندان را مجبور كند كه، خود را به گونه‌ای دیگر نشان دهند.
این جشنواره امکانات خاصی ندارد و اتفاقاً حتی از برخی جشنواره‌های دیگر امکانات آن کمتر است. جشنواره رضوی به جز ارادت هنرمندان به کاری که می‌کنند، امتیاز دیگری ندارد؛ حتی در این جشنواره تضمین اجرای عمومی هم وجود ندارد؛ با اینکه در سایر جشنواره‌های موضوعی این امتیاز به تئاترها داده می‌شود. اگر جشنواره در این سال‌ها معتبر شده است، ربطی به امتیازات آن ندارد. برخی دوستانی که چنین سخنانی می‌گویند، هنرمند نیستند و این الفاظ و سخنان در میان هنرمندان جایی ندارد. هنرمند نگاه باز و عمیقی دارد و نمی‌تواند، این‌گونه سطحی و زودگذر با چنین موضوعاتی برخورد کند.
هدف از برگزاری چنین جشنواره‌ای چه بود و چقدر توانستید به اهداف خود نزدیک شوید؟
هدف جشنواره فرهنگی-هنری امام رضا (ع) اشاعه فرهنگ رضوی در کشور بود؛ بدین معنی که تلاش شود، در قسمت‌های مختلف فرهنگی کشور، نگاه عمیق‌تری از مسائل رضوی به مردم و خانواده‌ها بدهیم؛ زیرا در جامعه ما نگاه تحلیلی به چنین مسائلی وجود ندارد و بیشتر ما جدا از حاجت‌گرفتن و رفع مشکلات، امامان خود را نمی‌شناسیم.
در واقع جشنواره‌های زیرمجموعه جشنواره فرهنگی-هنری امام رضا (ع) راه‌اندازی شد تا بتواند، میزان تأثیرگذاری اندیشه‌های امام رضا (ع) در زندگی معاصر را افزایش دهد؛ همین‌طور برای اینکه با الگوبرداری صحیح از پیشوایان دینی، از اندیشه و افکار آنان استفاده کنیم و از لایه‌های ظاهری‌اش کنار رویم تا به اعماق آن دست پیدا کنیم. ما از اصل اتفاقات پیش‌آمده برای امام رضا (ع) بی‌‌خبر و غافلیم؛ درحالی‌که هرکدام از آنها علت‌های تاریخی و اخلاقی آموزنده دارد که می‌توان از آنها درس گرفت؛ با وجود این، ما در ترسیم این وقایع تاریخی -که می‌تواند الگوی بسیار مناسبی برای جامعه امروز ما باشد- ناموفق بوده‌ایم. مجموعه فعالیت‌هایی که در این حوزه انجام می‌شود، ارتباط‌دادن بین مردم و این اندیشه‌هاست و اصل و هدف برگزاری جشنواره رضوی نیز گسترش فرهنگ و سیره رضوی بود.
جشنواره رضوی چه فعالیتی انجام داده است تا نگاه تحلیلی و موشکافانه به این قضیه گسترش پیدا کند و هنرمندان تنها به دنبال بازنمایی تاریخی اتفاقات و حوادث مشهور زندگی ایشان نباشند؟
اگر در بازنمایی تاریخی، پژوهش و تحقیق وجود داشته باشد، به‌هیچ‌وجه بد نیست و به داستان‌های شیرینی که در این حوزه وجود دارد، پی می‌بریم؛ البته در شرایطی که به دو یا سه قضیه محدود نشویم.
در برگزاری جشنواره تئاتر رضوی، از سال دوم متوجه شدند که نقطه‌ضعف این مسئله در بحث پژوهش و مطالعه‌نداشتن هنرمندان به‌ویژه نمایشنامه‌نویسان در این حوزه است. برخی نویسندگان شاید براساس تخیل خود و ارادت قلبی‌شان، چیزی می‌نویسند و هیچ پژوهشی در این زمینه ندارند و بیشتر، شخصیت‌هایی را در نمایشنامه‌های خود بیان می‌کنند که تک‌بعدی هستند و به لایه‌های پنهان این مسئله دست پیدا نکرده‌اند؛ اما در دوره پنجم، جشنواره، فهرست‌نویسی آثار درباره امام رضا (ع) را منتشر کرد و در اختیار هنرمندان قرار داد و اعلام کرد، هنرمندان می‌توانند، از این آثار با ذکر منبع و مأخذ استفاده کنند تا در سال بعد بر اساس آن نمایشنامه تولید شود. نتیجه آن کار در این دوره خودش را به این صورت نشان داده است که تنوع موضوعی آثار حاضر در جشنواره، به یکی دو قضیه محدود نیست. نگاه موجود در جشنواره امسال نسبت به این موضوع، متفاوت از گذشته است و نشان می‌دهد که جشنواره رضوی گامی به جلو برداشته است؛ البته شاید تا رسیدن به نقطه ایده‌آل فاصله داشته باشد؛ اما رشد آن درخور توجه است.
در این دوره از جشنواره در حوزه تحقیق و پژوهش این اقدام را انجام دادیم که از آقای نصرالله قادری، نویسنده و کارگردان تئاتر خواستیم، قصه‌هایی را که در مورد امام رضا (ع) وجود دارد و قابلیت دراماتیزه‌شدن دارد، به صورت کتاب درآورد تا آن را در اختیار هنرمندان قرار دهیم. چنین حرکتی برای نخستین بار است که در کشور اتفاق می‌افتد و ما امیدواریم سال آینده حضور آثار متنوع‌تری را شاهد باشیم.
آقای قادری هم به همراه تیم خود، ۱۳۵ داستان تاریخی، معاصر، قدیمی و ... را جمع‌آوری کرده‌اند که برای همه نوع سلیقه است و با نام «یك قمقمه از كوثر» منتشر خواهد شد و این کار خلأ محدودشدن به چند قصه را از میان خواهد برد.
بازهم در بخش پژوهش، کتاب‌هایی توسط خانم لاله تقیان یا آقای داوود فتحعلی‌بیگی درباره تعزیه‌های رضوی در دست چاپ است. در حاشیه جشنواره نیز نشست‌های تخصصی با موضوع تئاتر دینی، آسیب‌شناسی آن و موضوعات مرتبط با حضور محققان و هنرمندان برگزار می‌شود؛ به‌طور کلی جشنواره در این دوره، برای تحقیق و پژوهش، گام‌های اساسی و جدی برداشته است؛ با وجود آنکه من معتقدم، هنوز کافی نیست و باید بیش از این عمل کرد.
تفاوت دیگر این دوره، تعدد بخش‌های آن است؛ درحالی‌که ششمین جشنواره تئاتر رضوی در چهار بخش برگزار می‌شد، امسال در ۱۲ بخش برگزار می‌شود که البته این رشد بی‌دلیل و بادکنکی نبوده است؛ چون در واقع خود من به گسترش جشنواره و در نهایت نبود توانایی برای برگزاری آن معتقد نیستم.
در جلسه‌های متعدد کارشناسی در دوره قبل به این نتیجه رسیدیم که تئاتر رضوی، ظرفیت خوبی در تئاتر کشور و جشنواره‌های موضوعی ایجاد کرده است و زمان آن رسیده است که این جشنواره را گسترش دهیم. چنین کاری نشان می‌دهد، مسئولان و کسانی که برای جشنواره تئاتر رضوی برنامه‌ریزی می‌کنند، در مورد این مسئله دغدغه دارند. ضمن آنکه هنرمندان علاقه‌مند شدند و از این جشنواره استقبال کردند و با آثارشان به ما پشت‌گرمی دادند که بتوانیم، جشنواره را در ۱۲ بخش گسترش دهیم که عبارت‌اند از: نمایش‌صحنه‌ای، خیابانی، کودک و نوجوان، تعزیه، تولید متون نمایشی، بین‌الملل، نمایش‌های رادیویی، آیین، عکس، تله‌تئاتر و ... .
این اتفاق نیز در جشنواره افتاد که کسانی با طیف‌ها، تجربه‌ها و سنین گوناگون در این جشنواره حضور دارند و می‌توانند، آن را به جشنواره کاملی تبدیل کنند؛ زیرا جشنواره‌ای کامل است که بتواند از حضور مخاطبان مختلف در برگزاری جشنواره سود ببرد.
این بحث نیز وجود دارد که با رایزنی‌های انجام‌شده، تصمیم گرفته شده است که برای کارهای حاضر در جشنواره تئاتر رضوی، اجرای عمومی وجود داشته باشد؛ زیرا یکی از معضلات ما در دوره‌های گذشته، اجرانشدن این کارها بود.
این جشنواره چقدر به حضور هنرمندان و علاقه‌مندساختن آنها برای کار در این مضمون و تا چه اندازه به حضور مخاطبان نظر دارد؟
به‌طور قطع جشنواره موضوعی تئاتر رضوی باید ترکیبی از این دو باشد؛ زیرا به بازتولید مسائلی می‌پردازد که هنرمندان و مردم با اعتقاد قلبی سراغ آن می‌روند و ارادت خاصی در سراسر کشور به مقوله امام رضا (ع) وجود دارد.
از سوی دیگر ما معتقدیم، جشنواره‌های تئاتر دینی می‌تواند، همچون پل آشتی بین مخاطب و تئاتر ایفای نقش کند. تئاتر در کشور ما مخاطب تربیت‌شده و خاص دارد که نمایش‌های مختلفی را می‌بینند؛ اما آثار نمایشی مذهبی، استقبال‌کننده فراوانی دارد و مخاطب عامی که از تئاتر فاصله گرفته است، با آن ارتباط برقرار می‌کند؛ به این علت که مردم احساس می‌کنند، در این نمایش‌ها، باورهایشان مطرح می‌شود و شکی ندارند که این نمایش می‌تواند، برای خود و خانواده‌شان مفید باشد و مضامین و محتوای این نمایش‌ها سالم و در همان حال تأثیرگذار و آموزنده است.
من معتقدم، اگر ما مسئله تئاتر دینی را در طول سال در کشور مستمر کنیم، می‌تواند، پل ارتباطی مخاطب و تئاتر شود؛ زیرا وقتی خانواده‌ها به دیدن نمایش عادت کنند، بعد از مدتی این کار جزو فرهنگ آنها می‌شود و در چنین حالتی مسئله‌ای که همواره باعث می‌شود، نگران شویم؛ یعنی «مخاطب‌شناسی» حل می‌شود.
اگر مخاطب خوب برای تئاتر وجود داشته باشد، طبیعی است، بخش خصوصی راحت‌تر می‌تواند، به تئاتر وارد شود و تئاتر خصوصی را شکل دهد. بین تئاتر خصوصی و مخاطب ارتباط معناداری وجود دارد؛ تئاتر خصوصی وقتی می‌تواند، در ایران شکل بگیرد که مخاطب بخواهد، برای دیدن نمایش نقدینگی بپردازد و تئاتر دینی بهترین ابزار و روش برای بالابردن میزان مخاطب و در نتیجه حرکت به سمت تئاتر خصوصی در کشور است.
برای ایجاد انگیزه در هنرمندان تئاتر چه برنامه‌ای داشتید؟
موضوعی که در این جشنواره مطرح می‌شود، دغدغه تمام ایرانیان و نیز هنرمندان است. وظیفه ما در جشنواره تئاتر رضوی در حد برگزاری آن است و استقبال خود هنرمندان و دل‌مشغولی ایشان نسبت به این مسئله است که باعث می‌شود، در چنین جشنواره‌ای حضور داشته باشند. جشنواره تئاتر رضوی جای هنرمندانی است که به این قضیه و کاری که انجام می‌دهند، عشق می‌ورزند و با ارادت خاصی در آن حاضر می‌شوند؛ بنابراین چنین نگاهی هیچ‌گاه وجود ندارد که ما از هنرمندان تقاضا کنیم، به این جشنواره وارد شوند، بلکه خود ایشان هستند که استقبال می‌کنند و در واقع اینکه حدود ۹۰۰ اثر به یک جشنواره موضوعی برسد و هیئت انتخاب مجبور شوند، برخی آثار را با وجود شایستگی و تنها به دلیل محدودیت‌های سالن و امکانات کنار بگذارند، بی‌سابقه است.
وقتی چنین اشتیاقی در بین هنرمندان وجود دارد، ضرورتی ندارد، ما به دنبال عده‌ای باشیم و بخواهیم که در جشنواره حاضر شوند. تئاتر رضوی جایگاه خود را بین هنرمندان باز کرده است و هنرمندان آن را به مثابه یکی از جشنواره‌های معتبر کشور قبول دارند و دل‌مشغولی آنهاست که در این جشنواره حضور پیدا کنند.
درباره بینالمللیشدن این جشنواره هم توضیح دهید.
موضوع امام رضا (ع) این‌گونه نیست که همه کشورهای جهان بتوانند، به آن وارد شوند؛ بنابراین تعریف بینالمللیشدن در این جشنواره، متفاوت از دیگر جشنواره‌هاست. در جشنواره تئاتر رضوی که آثاری می‌توانند، شرکت کنند که به‌نوعی مضمون آن مرتبط با امام رضا (ع) باشد، تعداد کشورهایی که می‌توانند، شرکت کنند، محدودتر می‌شود.
برای این کار می‌توان از کشورهای جهان اسلام اثر پذیرفت که البته امسال تصمیم گرفته شده است که هنرمندان ایرانی مقیم خارج از کشور نیز بتوانند در سال‌های بعد اثر خود را ارائه کنند؛ هرچند که بیشتر سرمایه‌گذاری ما بر روی کشورهای جهان اسلام است.
امسال استقبال از بخش بین‌الملل جشنواره خوب بود؛ اما به دو دلیل کارها ریزش داشت؛ برخی کارها از جانب هیئت انتخاب ضعیف شناخته شد و هم‌طراز با نمایش‌های ایرانی نبود. دوم، برخی آثار با وجود اعلام آمادگی قبلی به جشنواره نرسید. در این دوره اولین گام برای بینالمللیشدن جشنواره تئاتر رضوی برداشته شد. هرچند که هشت کشور آثار خود را ارسال کردند، تنها دو اثر خارجی از آذربایجان و تاجیکستان حضور دارند و این بخش به صورت غیر رقابتی برگزار خواهد شد؛ البته امیدوارم با تشکیل اتحادیه تئاتر دینی جهان اسلام که بیشتر کارهای آن انجام شده است، بتوانیم در سال‌های آینده، مراودات هنری جهان اسلام در زمینه نمایش را از طریق دعوت کارها یا اجرای آثار ایرانی در آن کشورها شاهد باشیم.
چشم‌انداز جشنواره تئاتر رضوی چیست؟
جشنواره تئاتر رضوی با توجه به جایگاهی که در بین هنرمندان باز کرده است، توانسته است به ۴۰ درصد از چشم‌اندازها و اهدافی که در ابتدا برای آن درنظر گرفته شده بود، برسد و با وجود این باز هم در بین جشنواره‌های موضوعی موفق بوده است؛ اما با ترسیمی که ما از آینده این جشنواره داریم که به یکی از پایگاه‌های جهان اسلام تبدیل شود، هنوز فاصله داریم.
جشنواره رضوی باید به مرحله‌ای برسد که دیگر دغدغه حضور هنرمندان در آن مطرح نباشد، بلکه باید به تعریف درستی برسد. بسیاری از هنرمندان پیشنهاد می‌دهند که جشنواره به هنرمندان حرفهای کار سفارش بدهد؛ اما من معتقدم، باید بنیان‌های جشنواره را قوی کرد و آنقدر معتبر شود که هنرمندان به‌راحتی در آن حضور پیدا کنند و به تیم برگزاری و سطح جشنواره اعتماد داشته باشند.
نوعی اطمینان‌نداشتن در میان هنرمندان وجود دارد که احساس می‌کنند، حضور در این جشنواره موجب می‌شود، به چهره هنری آنها خدشه وارد شود؛ اما وقتی بینند، این جشنواره توانسته است، جایگاه خود را بین مردم و هنرمندان باز کند، به‌تدریج علاقه‌مند می‌شوند که آنها هم در جشنواره حاضر شوند.
هدف دیگر این جشنواره، پیداکردن راهکارهایی برای اجرای عمومی گروه‌های حاضر در جشنواره است که دغدغه مهمی است؛ زیرا ما نمی‌توانیم، گروه‌هایی را که چند ماه تمرین می‌کنند، رها کنیم. من از مسئولان وزارت ارشاد به‌ویژه مرکز هنرهای نمایشی درخواست می‌کنم که فکر جدی درباره این موضوع داشته باشند و به این گروه‌ها برای اجرا در سالن‌های مختلف اجازه دهند؛ زیرا اگر ما می‌خواهیم، فرهنگ رضوی گسترش پیدا کند و جوانان ما با آن آشنا شوند، باید در طول سال اجرای مستمر داشته باشیم که باعث خواهد شد، میزان تأثیرگذاری بیشتر شود. اگر ما فقط کار خود را به چند روز برگزاری جشنواره، محدود کنیم، نتیجه خاصی نخواهیم گرفت.
مسئله دیگر مطالعات دینی هنرمندان است. انتظار می‌رود، هنرمندان دایره مطالعات خود را افزایش دهند و فراتر از نگاه‌های عادی و عامی مردم به چنین مسائلی نگاه کنند. هنرمند کسی است که عمیق‌تر از بقیه می‌بیند و نگاهش متفاوت است؛ پس انتظار می‌رود، کاری که انجام می‌دهد نیز حتی از برخی نظرها از کارشناس‌های دینی نیز جلوتر باشد و مسائل جدید و نویی را بیان کند. در ساختار اجرا هم بدعت و نوآوری داشته باشد تا بتواند مخاطب و جوانانی را که از چنین مباحثی فاصله گرفته‌اند، جذب کند؛ زیرا هماکنون جذب مخاطب با یکی از شیوه‌های اجرایی می‌تواند، شکل بگیرد و این نوآوری، تازگی و بدعت در آثار چه به لحاظ موضوع و محتوا و چه از حیث ساختار است.
نکته دیگری که در آثار جشنواره رضوی دیده می‌شود، تخیل است. تخیل در بعضی زمان‌ها خطرناک عمل می‌کند؛ زیرا باعث می‌شود، مسائل دچار تحریف شوند و در جامعه خرافه در مسائل دینی رشد کند و ما نمی‌توانیم، از کنار این مسئله به‌سادگی بگذریم؛ زیرا این خرافات کم‌کم به مسائل فرهنگی کشور وارد و جزو باورهای ما می‌شود؛ بنابراین هنرمندان باید با نگاه دقیق و بر اساس مطالعه و تحقیق در این حوزه گام بردارند.
دین مجموعه مسائلی در زندگی است که انسان بتواند به وسیله آن به کمال برسد و به طیفی از آرمان‌ها و رفتارها که مجموعه آن اخلاق است، دست پیدا کند؛ به عبارتی مجموعه کنش‌های ما نسبت به مسائل اطراف، رفتارهای دینی ما را می‌سازد؛ البته دین معنای گسترده‌ای دارد و هرگز به معنای محدودکردن در یک قالب و چارچوب نیست. ادیان مختلف، تعاریف متفاوتی از دین دارند؛ اما در معنای مشترک، دین مجموعه فضایل و نکات مثبتی است که به انسان‌ها کمک می‌کند تا بتوانند به کمال نزدیک شوند و به انسانیت خود دست پیدا کنند.
با این تعریف، اگر بخواهیم به بحث تئاتر وارد شویم، عده زیادی معتقدند که تئاتر همان دین است و وجوه مشترک آنها با یکدیگر به ما اجازه نمی‌دهد، تئاتر را به دینی و غیردینی تقسیم‌بندی کنیم؛ زیرا تمام مسائلی که در پیکره مضامین تئاتری کشور مطرح می‌شود، دینی است؛ بنابراین در تعریف عام و فراگیر، تمام نمایش‌هایی که به اجرا درمی‌آید، دینی است؛ اما ما می‌توانیم در تعریف خاص این نوع تئاتر بگوییم، برخی نمایش‌های دینی و موضوعی به تعاریف دینی و مذهبی ما نزدیک‌تر هستند و از این حیث ما جشنواره‌های موضوعی؛ همچون جشنواره تئاتر رضوی و یا همایش آیین‌های عاشورایی برگزار می‌كنیم که به یکی از مباحثی که در مذهب ما پررنگ‌تر است، می‌پردازد.
وقتی، در شرایط عادی در طول سال شاید به تعداد انگشتان دست هم تئاتری با موضوع امام رضا (ع) کار نمی‌شود، با وجود آنکه در کشوری زندگی می‌کنیم که مذهب آن شیعه است و مردم ارادت خاصی به امام رضا (ع) دارند، مسئولان تصمیم می‌گیرند، این مسائل فرهنگی را از طریق رسانه‌ای مانند تئاتر پررنگ کنند و روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند تا جایی که امسال شاهد بودیم که بیش از ۹۰۰ اثر به دبیرخانه این جشنواره رسید.
در اینجاست که همه به یک بحث فرهنگی با محوریت امام رضا (ع) می‌پردازند؛ البته شاید این جشنواره در سال‌های ابتدایی خود به راه‌های انحرافی رفته باشد؛ زیرا محققان و پژوهشگران روی این مسئله فرهنگی متمرکز نبودند و به دلیل مطالعه‌نداشتن، برخی موضوعات دم‌دستی مانند شفا، معجزه و ... را بیان می‌کردند؛ اما امروز در شرایطی هفتمین دوره این جشنواره برگزار می‌شود که کسانی که در این حوزه فعالیت دارند، نگاهشان وسیع‌تر شده است، پا را فراتر گذاشته‌اند و به موضوعات دیگری نیز می‌پردازند.
در واقع ما به‌تدریج به هدف این جشنواره که حضور اندیشه‌های امام رضا (ع) در زندگی معاصر است، نزدیک می‌شویم و قصد داریم به این نکته اشاره کنیم که اگر رفتارهای امام رضا (ع) را در زندگی‌مان سرمشق و الگو قرار دهیم، در همه زمینه‌ها موفق خواهیم بود.
گاهی نگاه سطحی به مسائل دینی باعث می‌شود، دل‌زدگی ایجاد شود و اینکه برخی به همین دلایل از دین فاصله می‌گیرند؛ زیرا تعریف درست، ریشه‌ای و عمیق از دین ندارند.
البته تعریف هنرمندان از تئاتر و دین نیز مشابه آن چیزی است که شما می‌گویید؛ اما آنجا که شما از این دو تعریف، تئاتر دینی را نتیجه‌گیری می‌کنید، آنها چنین چیزی را قبول ندارند. شاید این اصطلاح به آن دسته از نمایش‌ها که مدنظر شماست، نمی‌نشیند.
همه در تعاریف کلی از دین وجوه مشترک داریم؛ اما باعث نمی‌شود که از کنار موضوعات خاص و جزئی بگذریم و آنها را نادیده بگیریم. وقتی راجع به امام معصومی صحبت می‌شود که از طریق آن می‌توانیم به اهداف متعالی‌تری برسیم، آیا باید بگوییم، اینها به‌طور ویژه نمایش‌های دینی نیستند و فرقی با نمایش‌های دیگر ندارند؟ به نظر من یک تعریف عام از تئاتر دینی وجود دارد و یک تعریف خاص مانند پرداختن به مضامینی همچون امام رضا (ع)؛ با وجود این نمی‌توان گفت، نمایش‌های دینی خاص با موضوع ائمه (ع) یا یکی از موضوعات اصلی دین اگر دستمایه کار تئاتری قرار گیرند، نباید نام تئاتر دینی بر روی آن گذاشت.
به نظر من منظور و نگاه ما کمی متفاوت است و همین مسئله باعث می‌شود، بحث‌های متفاوتی پیش آید و اگر گاهی برخی هنرمندان می‌گویند، کار دینی نمی‌کنند و یا در جشنواره‌های دینی شرکت نمی‌کنند، از همین مسئله ناشی می‌شود. باید به این دوستان گفت، مگر کاری که شما انجام می‌دهید، با تعریف خودتان دینی نیست؟ از سوی دیگر مگر می‌شود، کسی در ایران زندگی کند و ارادتی به امام رضا (ع) نداشته باشد؟ آیا می‌شود، کسی در ایران زندگی کند و نگاه غرض‌ورزانه هم نداشته باشد؛ اما نتواند با امام حسین (ع) ارتباط برقرار کند؟ این امر، اعتقادی در وجود تمام ایرانیان است. اگر برخی هنرمندان می‌خواهند، برای خودشان فضایی روشنفکری به‌وجود آورند و با برخی واژه‌ها از نمایش‌های دینی فاصله بگیرند، پس چرا وقتی به آنها امکانات داده می‌شود یا منابع نقدی و پول خوب در اختیارشان قرار داده می‌شود، حاضر به كار می‌شوند؟ این ضدونقیض بودن چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟ اگر عده‌ای به مسئله‌ای اعتقاد ندارند، باید تا آخر بر حرف و اعتقاد خود باقی بمانند و اگر اعتقاد دارند؛ پس چرا با حرفهای خود چنین فضایی را به‌وجود می‌آورند؟
به نظر من برخی تناقض‌هایی که وجود دارد، به دلیل نبود شناخت صحیح از چنین مسائلی است. ما زمانی به برخی مسائل به‌طور موقتی و گذرا در زندگی می‌پردازیم؛ همچنان‌که نسبت به مسائلی در حوزه دین و مذهب چنین کاری کرده‌ایم؛ درحالی‌که این مسئله بسیار عمیق و ژرف است.
هنرمندانی که در حوزه تئاتر دینی فعالیت می‌کنند، اندیش‌ورز و اندیشمند هستند و به صورت عام‌تر تمام کسانی که در حوزه دین فعالیت می‌کنند؛ زیرا دین یعنی عمق. وقتی کسی مسئله دینی را بیان می‌کند و می‌خواهد به لایه‌های پنهان آن بپردازند، باید به‌طور کامل عمیق شود. این مسئله برخی هنرمندان را اذیت می‌کند که دوست ندارند، در جشنواره‌های سفارشی کار کنند و این‌گونه استنباط می‌کنند که تئاتر رضوی هم جشنواره‌ای سفارشی است؛ پس علاقه‌ای برای حضور در آن نشان نمی‌دهند؛ درحالی‌که به نظر من جشنواره امام رضا (ع) و به تبع آن تئاتر رضوی به‌هیچ‌وجه سفارشی نیست؛ به این علت که تمام کسانی که در جشنواره کار می‌کنند، به‌نوعی نسبت به مسائل دینی دغدغه دارند. نوع نگاه هنرمندانی که در جشنواره رضوی شرکت می‌کنند، با هنرمندان دیگر جشنواره‌ها تفاوت دارد و هرگز هم به دنبال این نیستیم که هنرمندانی را که به این‌گونه موضوعات و مسائل تمایل ندارند، به جشنواره وارد کنیم.
در واقع جشنواره تئاتر رضوی جایگاه کسانی است که به امام رضا (ع) دل بسته‌اند و عشق می‌ورزند. جشنواره امام رضا (ع) دلی است و هنرمندانی در آن حضور دارند که به چنین موضوعی اعتقاد دارند.
درست است که هنرمندانی به این جشنواره وارد می‌شوند که به آن اعتقاد دارند؛ اما برخی معتقدند، عده‌ای از هنرمندان به دلیل استفاده از امکانات به آن وارد می‌شوند و به این دلیل خرسند نبودند که جشنواره‌ای با موضوع امام رضا (ع) برگزار شود که استفاده از امکانات آن، برخی هنرمندان را مجبور كند كه، خود را به گونه‌ای دیگر نشان دهند.
این جشنواره امکانات خاصی ندارد و اتفاقاً حتی از برخی جشنواره‌های دیگر امکانات آن کمتر است. جشنواره رضوی به جز ارادت هنرمندان به کاری که می‌کنند، امتیاز دیگری ندارد؛ حتی در این جشنواره تضمین اجرای عمومی هم وجود ندارد؛ با اینکه در سایر جشنواره‌های موضوعی این امتیاز به تئاترها داده می‌شود. اگر جشنواره در این سال‌ها معتبر شده است، ربطی به امتیازات آن ندارد. برخی دوستانی که چنین سخنانی می‌گویند، هنرمند نیستند و این الفاظ و سخنان در میان هنرمندان جایی ندارد. هنرمند نگاه باز و عمیقی دارد و نمی‌تواند، این‌گونه سطحی و زودگذر با چنین موضوعاتی برخورد کند.
هدف از برگزاری چنین جشنواره‌ای چه بود و چقدر توانستید به اهداف خود نزدیک شوید؟
هدف جشنواره فرهنگی-هنری امام رضا (ع) اشاعه فرهنگ رضوی در کشور بود؛ بدین معنی که تلاش شود، در قسمت‌های مختلف فرهنگی کشور، نگاه عمیق‌تری از مسائل رضوی به مردم و خانواده‌ها بدهیم؛ زیرا در جامعه ما نگاه تحلیلی به چنین مسائلی وجود ندارد و بیشتر ما جدا از حاجت‌گرفتن و رفع مشکلات، امامان خود را نمی‌شناسیم.
در واقع جشنواره‌های زیرمجموعه جشنواره فرهنگی-هنری امام رضا (ع) راه‌اندازی شد تا بتواند، میزان تأثیرگذاری اندیشه‌های امام رضا (ع) در زندگی معاصر را افزایش دهد؛ همین‌طور برای اینکه با الگوبرداری صحیح از پیشوایان دینی، از اندیشه و افکار آنان استفاده کنیم و از لایه‌های ظاهری‌اش کنار رویم تا به اعماق آن دست پیدا کنیم. ما از اصل اتفاقات پیش‌آمده برای امام رضا (ع) بی‌‌خبر و غافلیم؛ درحالی‌که هرکدام از آنها علت‌های تاریخی و اخلاقی آموزنده دارد که می‌توان از آنها درس گرفت؛ با وجود این، ما در ترسیم این وقایع تاریخی -که می‌تواند الگوی بسیار مناسبی برای جامعه امروز ما باشد- ناموفق بوده‌ایم. مجموعه فعالیت‌هایی که در این حوزه انجام می‌شود، ارتباط‌دادن بین مردم و این اندیشه‌هاست و اصل و هدف برگزاری جشنواره رضوی نیز گسترش فرهنگ و سیره رضوی بود.
جشنواره رضوی چه فعالیتی انجام داده است تا نگاه تحلیلی و موشکافانه به این قضیه گسترش پیدا کند و هنرمندان تنها به دنبال بازنمایی تاریخی اتفاقات و حوادث مشهور زندگی ایشان نباشند؟
اگر در بازنمایی تاریخی، پژوهش و تحقیق وجود داشته باشد، به‌هیچ‌وجه بد نیست و به داستان‌های شیرینی که در این حوزه وجود دارد، پی می‌بریم؛ البته در شرایطی که به دو یا سه قضیه محدود نشویم.
در برگزاری جشنواره تئاتر رضوی، از سال دوم متوجه شدند که نقطه‌ضعف این مسئله در بحث پژوهش و مطالعه‌نداشتن هنرمندان به‌ویژه نمایشنامه‌نویسان در این حوزه است. برخی نویسندگان شاید براساس تخیل خود و ارادت قلبی‌شان، چیزی می‌نویسند و هیچ پژوهشی در این زمینه ندارند و بیشتر، شخصیت‌هایی را در نمایشنامه‌های خود بیان می‌کنند که تک‌بعدی هستند و به لایه‌های پنهان این مسئله دست پیدا نکرده‌اند؛ اما در دوره پنجم، جشنواره، فهرست‌نویسی آثار درباره امام رضا (ع) را منتشر کرد و در اختیار هنرمندان قرار داد و اعلام کرد، هنرمندان می‌توانند، از این آثار با ذکر منبع و مأخذ استفاده کنند تا در سال بعد بر اساس آن نمایشنامه تولید شود. نتیجه آن کار در این دوره خودش را به این صورت نشان داده است که تنوع موضوعی آثار حاضر در جشنواره، به یکی دو قضیه محدود نیست. نگاه موجود در جشنواره امسال نسبت به این موضوع، متفاوت از گذشته است و نشان می‌دهد که جشنواره رضوی گامی به جلو برداشته است؛ البته شاید تا رسیدن به نقطه ایده‌آل فاصله داشته باشد؛ اما رشد آن درخور توجه است.
در این دوره از جشنواره در حوزه تحقیق و پژوهش این اقدام را انجام دادیم که از آقای نصرالله قادری، نویسنده و کارگردان تئاتر خواستیم، قصه‌هایی را که در مورد امام رضا (ع) وجود دارد و قابلیت دراماتیزه‌شدن دارد، به صورت کتاب درآورد تا آن را در اختیار هنرمندان قرار دهیم. چنین حرکتی برای نخستین بار است که در کشور اتفاق می‌افتد و ما امیدواریم سال آینده حضور آثار متنوع‌تری را شاهد باشیم.
آقای قادری هم به همراه تیم خود، ۱۳۵ داستان تاریخی، معاصر، قدیمی و ... را جمع‌آوری کرده‌اند که برای همه نوع سلیقه است و با نام «یك قمقمه از كوثر» منتشر خواهد شد و این کار خلأ محدودشدن به چند قصه را از میان خواهد برد.
بازهم در بخش پژوهش، کتاب‌هایی توسط خانم لاله تقیان یا آقای داوود فتحعلی‌بیگی درباره تعزیه‌های رضوی در دست چاپ است. در حاشیه جشنواره نیز نشست‌های تخصصی با موضوع تئاتر دینی، آسیب‌شناسی آن و موضوعات مرتبط با حضور محققان و هنرمندان برگزار می‌شود؛ به‌طور کلی جشنواره در این دوره، برای تحقیق و پژوهش، گام‌های اساسی و جدی برداشته است؛ با وجود آنکه من معتقدم، هنوز کافی نیست و باید بیش از این عمل کرد.
تفاوت دیگر این دوره، تعدد بخش‌های آن است؛ درحالی‌که ششمین جشنواره تئاتر رضوی در چهار بخش برگزار می‌شد، امسال در ۱۲ بخش برگزار می‌شود که البته این رشد بی‌دلیل و بادکنکی نبوده است؛ چون در واقع خود من به گسترش جشنواره و در نهایت نبود توانایی برای برگزاری آن معتقد نیستم.
در جلسه‌های متعدد کارشناسی در دوره قبل به این نتیجه رسیدیم که تئاتر رضوی، ظرفیت خوبی در تئاتر کشور و جشنواره‌های موضوعی ایجاد کرده است و زمان آن رسیده است که این جشنواره را گسترش دهیم. چنین کاری نشان می‌دهد، مسئولان و کسانی که برای جشنواره تئاتر رضوی برنامه‌ریزی می‌کنند، در مورد این مسئله دغدغه دارند. ضمن آنکه هنرمندان علاقه‌مند شدند و از این جشنواره استقبال کردند و با آثارشان به ما پشت‌گرمی دادند که بتوانیم، جشنواره را در ۱۲ بخش گسترش دهیم که عبارت‌اند از: نمایش‌صحنه‌ای، خیابانی، کودک و نوجوان، تعزیه، تولید متون نمایشی، بین‌الملل، نمایش‌های رادیویی، آیین، عکس، تله‌تئاتر و ... .
این اتفاق نیز در جشنواره افتاد که کسانی با طیف‌ها، تجربه‌ها و سنین گوناگون در این جشنواره حضور دارند و می‌توانند، آن را به جشنواره کاملی تبدیل کنند؛ زیرا جشنواره‌ای کامل است که بتواند از حضور مخاطبان مختلف در برگزاری جشنواره سود ببرد.
این بحث نیز وجود دارد که با رایزنی‌های انجام‌شده، تصمیم گرفته شده است که برای کارهای حاضر در جشنواره تئاتر رضوی، اجرای عمومی وجود داشته باشد؛ زیرا یکی از معضلات ما در دوره‌های گذشته، اجرانشدن این کارها بود.
این جشنواره چقدر به حضور هنرمندان و علاقه‌مندساختن آنها برای کار در این مضمون و تا چه اندازه به حضور مخاطبان نظر دارد؟
به‌طور قطع جشنواره موضوعی تئاتر رضوی باید ترکیبی از این دو باشد؛ زیرا به بازتولید مسائلی می‌پردازد که هنرمندان و مردم با اعتقاد قلبی سراغ آن می‌روند و ارادت خاصی در سراسر کشور به مقوله امام رضا (ع) وجود دارد.
از سوی دیگر ما معتقدیم، جشنواره‌های تئاتر دینی می‌تواند، همچون پل آشتی بین مخاطب و تئاتر ایفای نقش کند. تئاتر در کشور ما مخاطب تربیت‌شده و خاص دارد که نمایش‌های مختلفی را می‌بینند؛ اما آثار نمایشی مذهبی، استقبال‌کننده فراوانی دارد و مخاطب عامی که از تئاتر فاصله گرفته است، با آن ارتباط برقرار می‌کند؛ به این علت که مردم احساس می‌کنند، در این نمایش‌ها، باورهایشان مطرح می‌شود و شکی ندارند که این نمایش می‌تواند، برای خود و خانواده‌شان مفید باشد و مضامین و محتوای این نمایش‌ها سالم و در همان حال تأثیرگذار و آموزنده است.
من معتقدم، اگر ما مسئله تئاتر دینی را در طول سال در کشور مستمر کنیم، می‌تواند، پل ارتباطی مخاطب و تئاتر شود؛ زیرا وقتی خانواده‌ها به دیدن نمایش عادت کنند، بعد از مدتی این کار جزو فرهنگ آنها می‌شود و در چنین حالتی مسئله‌ای که همواره باعث می‌شود، نگران شویم؛ یعنی «مخاطب‌شناسی» حل می‌شود.
اگر مخاطب خوب برای تئاتر وجود داشته باشد، طبیعی است، بخش خصوصی راحت‌تر می‌تواند، به تئاتر وارد شود و تئاتر خصوصی را شکل دهد. بین تئاتر خصوصی و مخاطب ارتباط معناداری وجود دارد؛ تئاتر خصوصی وقتی می‌تواند، در ایران شکل بگیرد که مخاطب بخواهد، برای دیدن نمایش نقدینگی بپردازد و تئاتر دینی بهترین ابزار و روش برای بالابردن میزان مخاطب و در نتیجه حرکت به سمت تئاتر خصوصی در کشور است.
برای ایجاد انگیزه در هنرمندان تئاتر چه برنامه‌ای داشتید؟
موضوعی که در این جشنواره مطرح می‌شود، دغدغه تمام ایرانیان و نیز هنرمندان است. وظیفه ما در جشنواره تئاتر رضوی در حد برگزاری آن است و استقبال خود هنرمندان و دل‌مشغولی ایشان نسبت به این مسئله است که باعث می‌شود، در چنین جشنواره‌ای حضور داشته باشند. جشنواره تئاتر رضوی جای هنرمندانی است که به این قضیه و کاری که انجام می‌دهند، عشق می‌ورزند و با ارادت خاصی در آن حاضر می‌شوند؛ بنابراین چنین نگاهی هیچ‌گاه وجود ندارد که ما از هنرمندان تقاضا کنیم، به این جشنواره وارد شوند، بلکه خود ایشان هستند که استقبال می‌کنند و در واقع اینکه حدود ۹۰۰ اثر به یک جشنواره موضوعی برسد و هیئت انتخاب مجبور شوند، برخی آثار را با وجود شایستگی و تنها به دلیل محدودیت‌های سالن و امکانات کنار بگذارند، بی‌سابقه است.
وقتی چنین اشتیاقی در بین هنرمندان وجود دارد، ضرورتی ندارد، ما به دنبال عده‌ای باشیم و بخواهیم که در جشنواره حاضر شوند. تئاتر رضوی جایگاه خود را بین هنرمندان باز کرده است و هنرمندان آن را به مثابه یکی از جشنواره‌های معتبر کشور قبول دارند و دل‌مشغولی آنهاست که در این جشنواره حضور پیدا کنند.
درباره بینالمللیشدن این جشنواره هم توضیح دهید.
موضوع امام رضا (ع) این‌گونه نیست که همه کشورهای جهان بتوانند، به آن وارد شوند؛ بنابراین تعریف بینالمللیشدن در این جشنواره، متفاوت از دیگر جشنواره‌هاست. در جشنواره تئاتر رضوی که آثاری می‌توانند، شرکت کنند که به‌نوعی مضمون آن مرتبط با امام رضا (ع) باشد، تعداد کشورهایی که می‌توانند، شرکت کنند، محدودتر می‌شود.
برای این کار می‌توان از کشورهای جهان اسلام اثر پذیرفت که البته امسال تصمیم گرفته شده است که هنرمندان ایرانی مقیم خارج از کشور نیز بتوانند در سال‌های بعد اثر خود را ارائه کنند؛ هرچند که بیشتر سرمایه‌گذاری ما بر روی کشورهای جهان اسلام است.
امسال استقبال از بخش بین‌الملل جشنواره خوب بود؛ اما به دو دلیل کارها ریزش داشت؛ برخی کارها از جانب هیئت انتخاب ضعیف شناخته شد و هم‌طراز با نمایش‌های ایرانی نبود. دوم، برخی آثار با وجود اعلام آمادگی قبلی به جشنواره نرسید. در این دوره اولین گام برای بینالمللیشدن جشنواره تئاتر رضوی برداشته شد. هرچند که هشت کشور آثار خود را ارسال کردند، تنها دو اثر خارجی از آذربایجان و تاجیکستان حضور دارند و این بخش به صورت غیر رقابتی برگزار خواهد شد؛ البته امیدوارم با تشکیل اتحادیه تئاتر دینی جهان اسلام که بیشتر کارهای آن انجام شده است، بتوانیم در سال‌های آینده، مراودات هنری جهان اسلام در زمینه نمایش را از طریق دعوت کارها یا اجرای آثار ایرانی در آن کشورها شاهد باشیم.
چشم‌انداز جشنواره تئاتر رضوی چیست؟
جشنواره تئاتر رضوی با توجه به جایگاهی که در بین هنرمندان باز کرده است، توانسته است به ۴۰ درصد از چشم‌اندازها و اهدافی که در ابتدا برای آن درنظر گرفته شده بود، برسد و با وجود این باز هم در بین جشنواره‌های موضوعی موفق بوده است؛ اما با ترسیمی که ما از آینده این جشنواره داریم که به یکی از پایگاه‌های جهان اسلام تبدیل شود، هنوز فاصله داریم.
جشنواره رضوی باید به مرحله‌ای برسد که دیگر دغدغه حضور هنرمندان در آن مطرح نباشد، بلکه باید به تعریف درستی برسد. بسیاری از هنرمندان پیشنهاد می‌دهند که جشنواره به هنرمندان حرفهای کار سفارش بدهد؛ اما من معتقدم، باید بنیان‌های جشنواره را قوی کرد و آنقدر معتبر شود که هنرمندان به‌راحتی در آن حضور پیدا کنند و به تیم برگزاری و سطح جشنواره اعتماد داشته باشند.
نوعی اطمینان‌نداشتن در میان هنرمندان وجود دارد که احساس می‌کنند، حضور در این جشنواره موجب می‌شود، به چهره هنری آنها خدشه وارد شود؛ اما وقتی بینند، این جشنواره توانسته است، جایگاه خود را بین مردم و هنرمندان باز کند، به‌تدریج علاقه‌مند می‌شوند که آنها هم در جشنواره حاضر شوند.
هدف دیگر این جشنواره، پیداکردن راهکارهایی برای اجرای عمومی گروه‌های حاضر در جشنواره است که دغدغه مهمی است؛ زیرا ما نمی‌توانیم، گروه‌هایی را که چند ماه تمرین می‌کنند، رها کنیم. من از مسئولان وزارت ارشاد به‌ویژه مرکز هنرهای نمایشی درخواست می‌کنم که فکر جدی درباره این موضوع داشته باشند و به این گروه‌ها برای اجرا در سالن‌های مختلف اجازه دهند؛ زیرا اگر ما می‌خواهیم، فرهنگ رضوی گسترش پیدا کند و جوانان ما با آن آشنا شوند، باید در طول سال اجرای مستمر داشته باشیم که باعث خواهد شد، میزان تأثیرگذاری بیشتر شود. اگر ما فقط کار خود را به چند روز برگزاری جشنواره، محدود کنیم، نتیجه خاصی نخواهیم گرفت.
مسئله دیگر مطالعات دینی هنرمندان است. انتظار می‌رود، هنرمندان دایره مطالعات خود را افزایش دهند و فراتر از نگاه‌های عادی و عامی مردم به چنین مسائلی نگاه کنند. هنرمند کسی است که عمیق‌تر از بقیه می‌بیند و نگاهش متفاوت است؛ پس انتظار می‌رود، کاری که انجام می‌دهد نیز حتی از برخی نظرها از کارشناس‌های دینی نیز جلوتر باشد و مسائل جدید و نویی را بیان کند. در ساختار اجرا هم بدعت و نوآوری داشته باشد تا بتواند مخاطب و جوانانی را که از چنین مباحثی فاصله گرفته‌اند، جذب کند؛ زیرا هماکنون جذب مخاطب با یکی از شیوه‌های اجرایی می‌تواند، شکل بگیرد و این نوآوری، تازگی و بدعت در آثار چه به لحاظ موضوع و محتوا و چه از حیث ساختار است.
نکته دیگری که در آثار جشنواره رضوی دیده می‌شود، تخیل است. تخیل در بعضی زمان‌ها خطرناک عمل می‌کند؛ زیرا باعث می‌شود، مسائل دچار تحریف شوند و در جامعه خرافه در مسائل دینی رشد کند و ما نمی‌توانیم، از کنار این مسئله به‌سادگی بگذریم؛ زیرا این خرافات کم‌کم به مسائل فرهنگی کشور وارد و جزو باورهای ما می‌شود؛ بنابراین هنرمندان باید با نگاه دقیق و بر اساس مطالعه و تحقیق در این حوزه گام بردارند.
