آرمان هیأت - کتاب‌های دینی مدارس مطلوب نیستند

کتاب درسی «دینی» را از دو دیدگاه می‌توان بررسی کرد. در صورت اول کتاب درسی مانند گنجینه‌ای از دانش اطلاعات ملاحظه می‌شود؛ گنجینه‌ای که کلید آن به دست معلمان سپرده شده است و نقش معلم انتقال اطلاعات از کتاب درسی به ذهن دانش‌آموزان است. در این صورت دانش‌آموز نقش پذیرنده و منفعل در آموزش دارد و معلم نقش سخنران و انتقال‌دهنده اطلاعات را بر عهده دارد.

دکتر یحیی یثربی:در دیدگاه دوم، به کتاب درسی مانند وسیله‌ای برای یادگیری توجه می‌شود، دانش‌آموز در طی مطالعه کتاب، فعالیت‌هایی را انجام می‌دهد، سؤال‌هایی را پاسخ می‌گوید، مفاهیمی را به یاد می‌سپارد، به منابعی رجوع می‌کند و سؤال‌هایی در ذهن او شکل می‌گیرد و ... . در این صورت مفاهیم مورد نظر از طرف کتاب بر دانش‌آموز تحمیل می‌شود، بلکه او برای پاسخ به سؤالات و انجام فعالیت‌ها به دنبال پیدا کردن آنها می‌رود و هم در این حالت معلم نقش راهنما و هدایتگر فعالیت را بر عهده دارد. بدیهی است کتاب‌های تألیفی باید از ویژگی نوع دوم برخوردار بوده باشد؛ یعنی در تألیف آنها به اصل تعادل بین روش و محتوا توجه کافی مبذول شده باشد؛ یعنی در عین توجه به محتوای مورد نیاز، روش‌های فعال‌کردن دانش‌آموزان در فرآیند یادگیری-یاددهی لحاظ شده باشد.

با در نظر گرفتن معیار فوق، کتاب‌های دینی مدارس وضعیت مطلوبی ندارند؛ به این معنا که به‌طور عمده بر اساس انتقال اطلاعات و مفاهیم، آن‌هم به شیوه سخنرانی تنظیم شده‌اند. اگر نگاهی به کتاب‌های دینی بیندازیم، به‌ویژه در مواردی که حتی سؤال‌هایی برای پایان هر درس در نظر گرفته نشده، باید اعتراف کنیم که این نقیصه دامنگیر کتب درسی ماست و تنها بسته به سلیقه و انگیزه معلم است که می‌توان امید به داشتن کلاسی بانشاط و پرتحرک داشت؛ وگرنه طراحی کتاب دینی به‌گونه‌ای نیست که به خودی خود دینامیک لازم را در کلاس ایجاد کند. اگر شیوه تنظیم مطالب و طرح سؤالات پایانی توأم با ایجاد انگیزه در دانش‌آموز برای کار در کلاس، فعالیت گروهی، تحقیق و جست‌وجو، تهیه مقاله، سخنرانی و تبادل با واقعیت‌های اطراف از جمله خانواده باشد، در این صورت علاوه بر اینکه کتاب دینی به استانداردهای مطلوب خود نزدیک‌تر می‌شود، می‌تواند در نهادینه کردن ارزش‌ها نیز مؤثرتر واقع شود.