آرمان هیأت - بازخوانی یک بازنمایی ناقص از جهان اسلام

بازنمایی رسانه‌ای از واقعیت تا حقیقت

رسانه‌های جمعی پیام‌های خود را در قالب روایت‌هایی از واقعیت به مخاطبان عرضه می‌دارند. هرآنچه فاصله میان بازنمایی ارائه‌شده و واقعیتِ درک‌شده بدونِ واسطه مخاطب، از رویداد کمتر باشد، باورپذیری و در نتیجه اعتماد به رسانه تقویت خواهد شد.

مطهره آخوندی:یک رویداد خارجی از زمانی که واقع می‌شود تا وقتی که به دست مخاطب برسد، از مجراهایی چون تولید، پخش، مصرف و بازتولید رد می‌شود که در هریک از این مراحل به نوعی رمزگذاری و رمزگشایی صورت می‌پذیرد. در هر مرحله نیز پیام‌هایی درک می‌شوند که مشخص و یا مناسب باشد و به دلیل وجود پارازیت و سانسور میرایی پیام این میان، کم نیست و تا زمانی که به مخاطب عرضه شود، خود دستخوش تغییراتی می‌شود و در نتیجه مخاطب خود نیز به بازتولید پیام دریافتی می‌پردازد.

مخاطبان دارای تنوع هستند و قرائت‌های متفاوتی از متن دارند و قالبی که در آن پیام به مخاطب عرضه می‌شود، خود رمزگان فنی متفاوت دارد که در نحوه تأثیر پیام به‌طور قطع مؤثر است.

بازنمایی در نگاه واقع‌گرایانه (رئالیستی) متشکل از تصاویر یا صدای حوادث است؛ ولی عمل بازنمایی، به شکل کامل و مطلق، جهان را نمایش نمی‌دهد.

محتوا‌های رسانه‌ای همواره دارای ساختار هستند و هرگز پنجره‌ای شفاف و روشن نیستند. بازنمایی از ساختارِ واژه و لغت فراتر می‌رود و این سؤال را پیش می‌کشد که چگونه گروه‌ها (و هر چیز ممکنی که در رسانه وجود خارجی پیدا می‌کند) به‌وسیله محصولات رسانه‌ای بازنمایی شده است؟ این مسئله به چگونگی رسانه‌ها و ژانرهای مختلف مربوط می‌شود و در همان حال معانی یا اثرات ضمنی سیاسی وسیعی را با خود به همراه دارد.

بازنمایی نوعی عمل دلالت‌گر است که منعکس‌کننده واقعیت بیرونی است. در واقع، بازنمایی نوعی تصویر دستکاری شده از واقعیت بیرونی است. همه امور جهان، کپی واقعیت هستند و در این میان هنر، کپی از کپی واقعیت است. هنر، بازنمایی از بازنمایی است. (گی و روی استفورد)

سلام تی‌وی و بازنمایی شیعه در آن

شبکه سلام به منزله یک شبکه ماهواره‌ای شیعی با مخاطب زیاد آن، تریبونی برای شیعیان شناخته شده است.

اینکه آیا به‌راستی سلام صلاحیت آن را دارد که تریبون رسانه‌ای شیعی -که به بازنمایی شیعیان جهان می‌پردازد- باشد یا نه، جای سؤال است.

سلام را گروهی از شیعیان که جانب پرهیز از افراط و تفریط را رعایت نمی‌کنند، اداره می‌کنند.
برنامه‌های این شبکه و ایجاد بحث‌های اختلاف‌برانگیز میان تشیع و تسنن و بازنمایی رسانه‌ای رادیکال از شیعه خود بیانگر این افراط‌هاست.

برنامه‌های تولیدی این شبکه به‌طور واضح بیان‌گر نوعی صحه‌‌گذاشتن بر چهره مسلمان شیعی خشن است. پخش برخی مناسک و آیین‌هایی که از لحاظ عقلی و شرعی رد شده‌اند؛ مانند مراسم قمه‌زنی، بازنمایی رسانه‌ای نامطلوبی از شیعه را ترویج می‌کند.

بازنمایی شیعه در جهان بر دوش کیست؟

دو نکته حائز اهمیت است؛ اول آنکه ایران در جایگاه قطب کشورهای شیعی است و پس از آن آذربایجان، بحرین و عراق قرار دارند.

دوم اینکه در شهریورماه سال جاری، عزت‌الله ضرغامی، ریاست سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، در حاشیه افتتاح استودیوی دفتر منطقه‌ای بیروت گفت: «صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برای پاسخ‌گویی به نیاز جامعه جوان کشور، سه شبکه جدید برای فیلم و سریال، کودک و نوجوان و ورزش در دست راه‌اندازی دارد و این شبکه‌ها اکنون در حال پیش‌تولید برنامه برای راه‌اندازی هستند.»

ایجاد سه شبکه جدید با توجه به نیاز جامعه، به‌طور قطع توجه مسئولان امر را به ناکارایی شبکه‌های موجود رسانده ‌است. همچنین نشان از توانایی ساختاری و محتوایی صدا و سیما در امر تولید و تأمین برنامه برای شبکه‌های جدید است. این سؤال مطرح است که از آنجا که ما کشوری شیعی هستیم، چرا میدان را برای یک شبکه خصوصی که از آمریکا برنامه پخش می‌کند، باز گذاشته‌ایم و به این امر توجه نداشته‌ایم که بازنمایی جهان شیعی را در جهان علم‌دار باشیم؟

شبکه الکوثر با ادعای شبکه معارف اهل بیت (ع) با ۱۸ ساعت پخش برنامه در روز، مخاطب عرب زبان را دربرمی‌گیرد.

شبکه سحر نیز دیگر شبکه برون‌مرزی ایران است که در سایت شبکه سحر از اهداف اساسی تشکیل آن می‌خوانیم:

معرفی انقلاب اسلامی ایران به منزله شاخص‌ترین و اثرگذارترین قیام دینی سده اخیر در ورای مرزهای جغرافیایی ایران كه در قالب تبیین بنیان‌های اندیشه سیاسی اسلام، دیدگاه اسلام درباره استقلال و نفی ظلم و ظلم‌پذیری ملت‌ها، معرفی زمینه‌های تاریخی، اجتماعی، سیاسی و ... وقوع و علل و اسباب پیروزی انقلاب اسلامی، معرفی شخصیت و نظرات امام خمینی (ره) و ... نمود می‌یابد.
تحكیم همبستگی و ایجاد فضای اعتماد و تفاهم بین مسلمانان ایران و سایر ملل با ترسیم چهره واقعی جامعه ایرانی و خنثی كردن موج تبلیغاتی همه‌جانبه و شائبه‌های منفی دست‌ساخته رسانه‌‌های بیگانه در اذهان مخاطبان این رسانه‌ها، تبلیغ و معرفی فرهنگ غنی ایرانی‌-اسلامی، پیشرفت‌ها و نقاط مثبت عملكرد و دستاوردهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نظام ج.ا.ا
مقابله با نفوذ فرهنگ غیراسلامی در جهان اسلام و افشاگری بر ضد سیاست‌های استـكباری قـدرت‌‌های بـزرگ بـرای تـسلـط بـر ملت‌های در سطح عام مخاطبان و سایر ملل جهان.

اطلاع رسانی و انعكاس قوی، گسترده و به هنگام اخبار جهان، ایران به‌ویژه رویدادهای امیدبخش جهان اسلام و نهضت‌های آزادی‌بخش به منظور مبارزه با سلطه خبری اغواگرانه غرب و صهیونیسم.
از محتوای برنامه‌های این دو شبکه برون‌مرزی صدا و سیما برنمی‌آید که تبلیغ تشیع را هدف قرار داده باشند، بلکه بیشتر این شبکه‌ها وسیله‌ای برای انتقال صدای انقلاب مردم ایران به نظر می‌رسند.

آیا مخاطبان شبکه‌های برون‌مرزی ایران نیز استقبال گسترده‌ای به این شبکه‌ها دارند؟ اگر از مخاطب سؤال شود که شبکه‌ای شیعی را نام ببرد، آیا در اولویت اول، شبکه سحر یا الکوثر را بر زبان‌ می‌آورد و یا شبکه سلام؟

با توجه به زیرساخت‌های عظیم دولتی که برای صدا و سیما وجود دارد و همچنین منابع انسانی غنی اعم از حوزوی‌ها و دانشجویان علوم دینی و ارتباطی و داشتن مهد تشیع در ایران (شهر قم)، چرا تاکنون هیچ ارگان یا نهاد دولتی یا مردمی به ضرورت ایجاد شبکه‌ای ماهواره‌ای که آن‌گونه که اسلام شیعی در واقع هست و باید باشد، پی نبرده ‌است و چرا شبکه‌های موفق دینی را سرمشق خود قرار نداده‌ایم تا پاسخی مناسب به ترویج تنها تریبون شیعه رادیکال در دنیا بدهیم؟