آرمان هیأت - مروری بر ششمین همایش آیین‌های عاشورایی

ششمین همایش سراسری آیین‌های عاشورایی که از ۲۹ آذر تا ۱۲ دی‌ماه در تهران و گرگان برگزار شد، شامل بخش‌هایی همچون مسابقه صحنه، آیین‌های نمایشی، مجالس شبیه‌خوانی، تولید نمایشنامه و نمایشنامه‌خوانی و پژوهش بود.

هانیه خاکپور: بخش تعزیه و آیین‌های نمایشی این همایش ۲۹ آذر تا ۶ دی‌ماه در تالار اصلی و محوطه تئاتر شهر اجرا شد.

در بخش آیین‌های نمایشی، پرده‌خوانی مجالس «هفتاد و دو ستاره» و «متوکل عباسی» را مرشد احمد احدی و «سفرنامه نادرشاه به کربلا» را مرشد محسن میرزاعلی اجرا کرد.

همچنین آیین‌های نمایشی ویژه ماه محرم در شهرستان‌های مختلف، نظیر چاووشی‌خوانی کربزنی، حرکت کاروان، سنج و دمّام، آیین شیر و کفتار، دفن شهدا، علم‌گردانی، رزم شمشیر و سپر سنگِنی، شمایل‌خوانی، نوحه‌خوانی و زنجیرزنی منقبت‌خوانی با طبل زورخانه، مختک‌گردانی حجله‌گردانی، تشت‌گذاری، سقاخوانی، مجمع‌گردانی و هفت‌منبر انجام شد.

در بخش شبیه‌خوانی نیز مجالس «حج امام حسین (ع)»، «هاشم»، «خسرو جمشید»، «حر» «عباس هندو»، «طفلان زینب»، «علی‌اکبر» «طفلان مسلم»، «حضرت عباس»، «شهادت امام حسین (ع)» و «بازار شام» اجرا شد.

روزهای ۷ و ۸ دی‌ماه به سمینار پژوهشی ششمین همایش آیین‌های عاشورایی و نمایشنامه‌خوانی گذشت.

نمایشنامه‌خوانی «غریبه» و «آواز در مه» عصر این دو روز در تالار کنفرانس تئاتر شهر برگزار شد و ۱۱ مقاله نیز در بخش سمینار پژوهشی ارائه شد. در بخش مسابقه صحنه‌ای که در گرگان برگزار شد، هفت اثر از تهران و هفت اثر از شهرهای مختلف کشور حضور داشتند.

نمایش‌های «آواز در مه»، «به روایت خسرو پسر میرزا یحیی معین‌البکاء»، «داخلی- تابلوی شب دهم»، «عروسی قاسم»، «مجلس مصائب خانواده ابوفاضل»، «فطرس» و «زیر درخت سیب» از تهران بودند و نمایش‌های «خط خون» «روز واقعه»، «شور شهر شیرین»، «کابوس واقعه» «می‌خواستم ببوسمت باران گرفت»، «وین شرح بینهایت» و «باران» نمایش‌های شهرستانی این همایش را تشکیل می‌دادند.

همچنین نمایش‌های «در قاب ماه» به کارگردانی حسین مسافرآستانه و «مقتل» به کارگردانی محمودرضا رحیمی به عنوان نمایش‌های مهمان در این همایش حاضر شدند.

در پایان این همایش هیئت داوران جشنواره علی نصیریان، سعید کشن‌فلاح و حمیدرضا افشار جایزه منتخب در بخش موسیقی را به قاسم رجبی‌کیاسری برای نمایش «روز واقعه» در بخش طراحی صحنه به تینو صالحی برای نمایش «فُطرُس»، در بخش بازیگری زن به ندا حبیبی برای بازی در نمایش «روز واقعه»، در بخش بازیگری مرد به علیرضا مهران، بازیگر نمایش‌های «فُطرُس» و «زیر درخت سیب»، در بخش نمایشنامه‌نویسی به سیدعلی موسویان برای نگارش نمایشنامه «زیر درخت سیب»، در بخش کارگردانی به محمد زوار بی‌ریا برای کارگردانی نمایش «زیر درخت سیب» اهدا کردند.
هیئت داوران با اهدای تندیس به گروه اجرایی نمایش «این عسل شهد گلی خونین است» به علت خلاقیت در طراحی، کارگردانی و اجرای نمایش، این گروه را شایسته تقدیرِ ویژه دانسته و به جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر معرفی کرد.

نمایش‌های «داخلی، تابلوی شب دهم» نوشته سیاوش پاکراه و کارگردانی وحید نفر، «این عسل شهد گلی خونین است» نوشته و کار محسن رنجبر و «مجلس مصائب خانواده‌ای و فاضل» نوشته زهره غلامی و کار ایمان شیعه بعد از پایان همایش در خانه نمایشِ اداره تئاتر، روی صحنه رفتند.
دو نمایش «به روایت خسرو پسر میرزایحیی معین‌البکاء» و «زیر درخت سیب» نیز از ۲۹ آذرماه هر کدام به مدت ۱۲ شب در تماشاخانه سنگلج اجرا شدند.
نمایش «فطرس» نوشته عباس عبدالله‌زاده به کارگردانی تینو صالحی نیز در تالار اصلی مولوی اجرا شد.
در حاشیه این همایش، کتاب «عین، شین، قاف» نوشته سیروس همتی، «تعزیه و آیین‌های عاشورایی» به نویسندگی محمد میرشکرایی نمایشنامه «شیطان» با عنوان دوم «شاید شبی شوم» نوشته میلاد اکبرنژاد و کتابی نیز شامل نمایشنامه‌های «سال کبیسه عیسی» نوشته نادر ساعی‌ور و «شب تا به روز» نوشته مهدی ثانی در یک مجلد به چاپ رسیده است.

در کنار اجرای بخش صحنه‌ای در گرگان آیین‌های خاص این منطقه نیز شامل مراسم سنتی دسته چوبی، علم مشتی، لالایی‌های اقوام مختلف استان، ذکرها و نجواهای برادران ترکمن، سینه‌زنی سیستانی‌ها، آواها و نغمه‌های کتول اجرا شد.

برگزاری جلسات نقد و بررسی، کارگاه‌های آموزشی متناسب با اجرای تئاتر عاشورایی و نمایشگاه عکس آیین‌های عاشورایی از دیگر مراسم اجراشده در گرگان بود.

ششمین همایش آیین‌های عاشورایی شامل چند نکته جدید و حائز اهمیت بود:

اضافه شدن بخش «پژوهش» با دو گرایش نظری و كاربردی برای نخستین بار به این همایش بار علمی و تحقیقاتی این رخداد تئاتری در حوزه عاشورا را پررنگ و کمبود پژوهش در این حوزه حساس را تا حدودی پر کرد.

همچنین برای اولین بار در این دوره، بخش مسابقه صحنه به دو قسمت آثار تاریخی و تجربی تقسیم شد و بر اساس اعلام دبیر جشنواره این کار علاوه بر آنکه همایش را به سمت افزایش حضور ایده‌های نو برد، افزایش کمی و کیفی آثار را موجب شد.

شیوه‌ایی که در دوره‌های گذشته همایش آیین‌های عاشورایی برای اجرای تعزیه مرسوم بود، برپایی خیمه‌گاهی در محوطه تئاتر شهر بود که با توجه به آتش گرفتن آن در سال گذشته در این دوره، همایش آیین‌های عاشورایی در تالار اصلی تئاتر شهر انجام شد.

هر چند این اتفاق با توجه به وجود سرمای هوا موجب شد که نسبت به سال‌های گذشته عده بیشتری به تماشای تعزیه بنشینند؛ اما به طور قطع کمبود وجود تکیه‌گاهی برای این آیین کهن ایرانی را پنهان نمی‌کند؛ چه بسا عده‌ای از تعزیه‌خوانان با این روش که تعزیه روی سن اجرا شود، موافق نباشند زیرا به اعتقاد نگارنده، تعزیه برای آنکه به عنوان یک آیین نمایشی اصیل ایرانی باقی بماند، نیازمند اجرای آن به شکل سنتی و روی صحنه‌ای مدور است و قطعاً به مکانی احتیاج دارد که بتواند نه فقط در مناسبت‌ها بلکه حداقل به صورت هفتگی و با رعایت تمام فاکتورهای تعزیه اجرا شود.