آرمان هیأت - بازسازی حماسه در زندگی روزمره

بازنمایی حماسه کربلا و سوگ سیاوش در زندگی قهرمان داستان «سووشون»

سیمین دانشور یکی از نویسندگان برجستۀ معاصر ایران است که در داستان‌هایش نسبت به تحولات سیاسی، اجتماعی و انسان معاصر، نگاه ویژه‌ای دارد. در آثار دانشور نمودهای فراوانی از سنت، فرهنگ، هویت، اخلاق و مذهب که مطابق با سرشت این مرز و بوم است، بازتاب یافته‌است.

دانشور در رمان سووشون، میان عناصر اجتماعی، سیاسی و اسطورها، پیوند برقرار کرده‌است. او برای پروراندن رمان سووشون از داستان سوگ سیاوش الهام گرفته و در پایان رمان نیز با اشاره صریح به واقعه کربلا و شهادت امام حسین (ع) آن را غنی‌تر کرده‌است.

برخی محققان این حوزه می‌گویند، شباهت‌های زیاد بین منشأ عزاداری امام حسین (ع) و آیین سوگ سیاوش وجود دارد. سیاوش یک شاهزاده ایرانی و از خاندانی شریف و با اصل و نسب است که در اثر توطئه شوم مجبور به ترک دیار خود شده، در آنجا به شیوه‌های دردناک، غریبانه و مظلومانه، در حالی که با تعدادی اندک از یارانش در برابر خیل عظیم دشمن ایستاده‌است، کشته می‌شود. سر سیاوش از بدنش جدا شده و جسم او بی‌کفن و تابوتش در بیابان رها می‌شود. در حادثه عاشورا نیز امام حسین (ع)، دیار خود، مدینه و همجواری با حرم مطهر جدش پیامبر (ص) و قبیله و خاندانش را ترک کرد و با تعدادی اندک از یاران خویش به سوی دیار غربت رهسپار شد. کشته شدن جملگی یاران باوفای او در حماسه کربلا در افسانه مرگ سیاوش هم تکرار شده‌است.

در رمان سووشون نیز، یوسف- قهرمان اصلی داستان- که نماد مبارز حق‌طلب است، از همکاری با نیروهای اجنبی امتناع می‌ورزد و جان خود را بر سر مجاهدت‌هایش می‌بازد و مظلومانه کشته می‌شود. یوسف، همانند شخصیت سیاوش و امام حسین (ع)، انسانی اصیل است که در دفاع از سرزمین خود مقابل بیگانگان می‌ایستد. سفرهای یوسف به دهات و رسیدگی به کار و بار رعیت و یاری کردن آنان تاحدودی غربت و دوری از خانه را تداعی میکند. مانند دو شخصیت ذکر شده، یاران یوسف در شهر و در مقابل خیل عظیم بیگانه و افراد خودفروخته، اندکند.

اشاره به واقعه عاشورا و پیوند آن با اسطوره سیاوش، مفهوم مبارزه با ظلم را در داستان برجسته‌تر کرده و علاوه بر اینکه بر بعد حماسی اثر افزوده، پیامی رمزی برای خوانندگان فارسی‌زبان که با روح واقعی قیام امام حسین (ع) آشنا هستند، دارد. آن پیام این است که حتی به بهای از دست دادن جان و شکست ظاهری، باید در مقابل هرگونه ظلم و ستم ایستاد. بخشی از فضای رمان نیز سوگواری بر مظلومیت مبارز شهید و تمثیلی از ادامه مبارزه، شهادت‌طلبی و خون‌خواهی حق در همه زمان‌ها و مکان‌هاست.