آرمان هیأت - منبر اشک - نسخه قابل چاپ

نگاهی به آخرین کتاب در مردم‌شناسی مناسک سوگواری حسینی در هند

در این شماره به بررسی یکی از جدیدترین آثار دربارة مناسک سوگواری حسینی در شبه قارة هند می‌پردازیم. این کتاب ابعاد گوناگونی از این مسئله را مورد بررسی قرار می‌دهد و با اتکاء به منابع نظری متعدد و نیز تحقیق میدانی بر اساس روش تحقیق مردم‌شناختی فراهم آمده است.

شیعیان شبه قارة هند و مراسم سوگواری حسینی که توسط آنها هر ساله در ایام محرم برگزار می‌شود؛ تاکنون موضوع تحقیق و پژوهش شمار زیادی از عالمان علوم اجتماعی بوده است. این عالمان و پژوهشگران که می‌توان آنها را عمدتاً مردم‌شناسانِ متخصص مناسک سوگواری حسینی در شبه قارة هند دانست، بررسی‌های متعددی را در این زمینه انجام داده و آثار فراوانی را در این حوزة تحقیقی عرضه کرده‌اند. این آثار دربارة بخش‌ها و سرزمین‌های گوناگون شبه قارة هند به نگارش درآمده است. یکی از مناطقی که بارها مورد تحقیق مردم‌شناختی با توجه به مناسک سوگواری حسینی قرار گرفته، شهر حیدرآباد در جنوب کشور هند است. این شهر به علت دربرداشتن شمار زیادی شیعه، برخورداری از تاریخ طولانی حکومت سلاطین شیعه و آیین‌های پرشور در سوگواری شهادت امام حسین (ع) موضوع تحقیقات مردم‌شناختی قابل توجهی قرار گرفته است.۱

یکی از جدیدترین آثار در این حوزه، کتابی است با عنوان «شیعیان دوازده امامی به عنوان اقلیتی مسلمان در هند: منبر اشک»۲. این کتاب در سال ۲۰۰۵ م. توسط انتشارات معتبر راتلج در ۲۳۶ صفحه منتشر شده است. این کتاب در سلسله آثار انتشارات راتلج در مطالعات ایرانی و شیعی منتشر شده است. ریاست این سلسله آثار را دکتر آندرو ج. نیومن۳، استاد دانشگاه ادینبورگ بر عهده دارد. از ایران حجت‌السلام رسول جعفریان، مورخ و رئیس کتابخانة مجلس شورای اسلامی در هیئت مدیرة این سلسله آثار عضویت دارد.

دربارة مؤلف

مؤلف کتاب آقای تابی م. هوارث۴، فارغ‌التحصیل دانشگاه ییل/آمریکا، بیرمینگهام/انگلستان و دانشگاه آزاد آمستردام/هلند است. وی تاکنون در اوگاندا، مصر، بیت‌المقدس هند، هلند و شهر آکسفورد انگلستان به تحصیل و نیز فعالیت پرداخته است. آقای هوارث یک کشیش وابسته به کلیسای انگلیکن انگلستان و طرفدار گفت‌وگوی میان مسلمانان و مسیحیان است و دربارة این موضوع مقالات بسیار و سخنرانی‌های فراوان دارد. کتاب حاضر، حاصل پایان‌نامة تحصیلی او برای دریافت درجة دکترا است.

متن کتاب

دکتر هوارث در سال‌های ۲۰۰۰-۱۹۹۶م. در شهر حیدرآباد هند زندگی کرده‌است. او در این مدت در آداب و رسوم زندگی مسلمان این شهر دقیق شده و مراسم سوگواری حسینی (ع) در این شهر، بیش از همه توجهش را به خود جلب کرده‌است. وی در این مدت دریافته که شیعیان بیش از همه با تشکیل «مجالس» وعظ و خطابه این مجالس را برگزار می‌کنند و این «مجالس» نقش محوری در برگزاری مناسک سوگواری حسینی بر عهده دارند. وی از میان ۲۰۰ نوار از مجالس عزاداری شامل سخنرانی وعاظ محلی، ۲۰ نوار را برای تحلیل انتخاب کرده و پایان‌نامة خود را بر اساس آنها آماده کرده‌است. وی با برخی از وعاظ هندی و وعاظی که از خارج از هند به حیدرآباد آمده بودند مصاحبة مردم‌شناختی کرده‌است. مجالس سخنرانی و عزاداری که توسط مؤلف در این کتاب نقل شده، عمدتاً به زبان اردو بوده‌است.

کتاب حاضر از سه بخش اصلی تشکیل شده‌است. مؤلف در بخش اول با عنوان زمینه به عرضة تاریخی از شکل‌گیری مجالس وعظ و خطابة حسینی می‌پردازد و آنگاه تاریخ برگزاری مجالس سوگواری حسینی در شهر حیدرآباد را توضیح می‌دهد. بخش دوم کتاب، متن پیاده شدة چند مجلس وعظ و عزاداری برای امام حسین (ع) در حیدرآباد است.

مؤلف، این مجالس را از حیث سخنران به مجالسی که سخنرانانشان زن، مرد غیرعالم و عالم دینی است، تقسیم کرده و شرح مطالب مطرح شده در آنها را می‌آورد. بخش سوم این کتاب، تحلیل موضوع مورد مطالعه است. وی با طرح این سؤال که این مجالس و خطبه‌ها چه تأثیری در جامعة مورد مطالعه خود دارد و نیز اینکه این تأثیر را چگونه بر آن می‌نهد در پی جواب برمی‌آید و دفاع از عقاید شیعی در جهان متکثر، متحد کردن جماعت شیعیان حیدرآباد با ستایش قهرمانان آن و متعهد ساختن آنان با ذکر مصایب امام حسین (ع) را سه تأثیر این مجالس بر شیعیان حیدرآباد هند برمی‌شمارد. وی در قسمت آخر این بخش به این خطبه‌ها و مراسم عزاداری به عنوان عاملی هویت‌بخش به جماعت شیعیان حیدرآباد نظر می‌کند و آن را باعث ایجاد نوعی هویت برای شیعیان به عنوان اقلیتی در کشور هند می‌داند.

کتاب «منبر اشک: ...» را باید یکی از جدیدترین تحقیقات دربارة شیعیان شهر حیدرآباد به طور خاص و شیعیان هند به طور عام به حساب آورد. امتیاز این کتاب علاوه بر استفاده از روش ژرفانگر مردم‌شناسی، ثبت کامل محتوای برخی مجالس سوگواری است؛ امری که تاکنون کمتر اتفاق افتاده‌است.

پی‌نوشت:

۱- به عنوان نمونه نگاه کنید به:
"Preparation for the Muharram season: rehearsal seasons and the training of of the Chorus in a Shiite men`s guild", By David Pinault, The Shi`ites: Ritual and Popular Piety in a Muslim Community, New York, St. Martin`s Press, ۱۹۹۲, ۱۲۵-۱۳۰ p.
«آمادگی برای هنگام محرم: زمانه‌های تکرارشونده و تعلیم همسرایی در یک انجمن مردانه». این مقاله و برخی دیگر از مقاله‌های این کتاب دربارة مناسک سوگواری حسینی در شهر حیدرآباد است. در زبان فارسی مقالة «حلقه‌حلقه حسین‌حسین‌گویان: نگاهی به ابعاد مردم‌شناختی گزارش خواجه غلامحسین‌خان (م ۱۲۶۰م.) از سوگواری حسینی در شهر حیدرآباد هندوستان»، نوشتة پیمان اسحاقی، ماهنامة «خیمه»، شمارة ۵۲، اردیبهشت ۱۳۸۸، ۶۸-۶۳ می‌تواند گزارش جالب توجهی از مناسک سوگواری حسینی در این شهر عرضه کند.
۲- مشخصات این کتاب به زبان اصلی چنین است:
The Twelwer Shia as a Muslim Minority in India: Pulpit of Tears, New York, Routledge, ۲۰۰۵, ۲۳۶ p.
۳- Andrew J. Newman
۴- Toby M. Howarth

تابی هوارث، مؤلف کتاب، یک کشیش وابسته به کلیسای انگلیکن انگلستان و طرفدار گفت‌وگوی میان مسلمانان و مسیحیان است و دربارة این موضوع مقالات بسیار و سخنرانی‌های فراوان دارد.

کتاب «منبر اشک: ...» را باید یکی از جدیدترین تحقیقات دربارة شیعیان شهر حیدرآباد به طور خاص و شیعیان هند به طور عام به حساب آورد.