آرمان هیأت - نگاهی به زندگی و آثار دکتر مری هگلند

سرویس مردم‌شناسی: خانم دکتر مری الین هلگند۱ دانشیار گروه و برنامه زنان و هویت جنسی در دانشگاه سانتاکلارا۲،‌ در شهر سانتاکلارا واقع در ایالت کالیفرنیا امریکا یکی از متخصصان و پژوهشگران مناسک آیینی شیعه در ایران و پاکستان به شمار می‌رود.

وی تا به امروز پژوهش‌های میدانی زیادی در خاورمیانه و جنوب آسیا از جمله در ایران، پاکستان، تاجیکستان و افغانستان انجام داده است. او درباره امریکاییان ایرانی‌تبار و خاورمیانه‌ای‌تبار ساکن در منطقه سانتاکلارا نیز به تحقیق پرداخته است.

دکتر هلگند تحصیلات خود را در رشته جامعه‌شناسی و روان‌شناسی آغاز کرد و در سال ۱۹۶۶م. از کالج آگوستینا۳ واقع در داکوتای جنوبی/امریکا در مقطع کارشناسی فارغ‌التحصیل شد. او کارشناسی ارشد را در رشته مردم‌شناسی ادامه داد و در سال ۱۹۷۳م. از دانشگاه نیویورک فارغ التحصیل شد؛ سپس در مقطع دکترا در رشته مردم‌شناسی مشغول به تحصیل شد. او دوره دکترا را در دانشگاه ایالتی نیویورک واقع در بینگهمتون۴ گذراند و ژانویه سال ۱۹۸۶م. تحصیلات دانشگاهی خود را به پایان برد.

او که اولین بار در سال ۱۹۶۸-۱۹۶۷م. در قالب نیروهای داوطلب صلح به مهاباد ایران سفر کرده بود، به‌تدریج به ایران و فرهنگ جامعه ایران به‌ویژه زنان ایرانی علاقه‌مند شد. وی بار دیگر در سال ۱۹۷۰م. به ایران سفر کرد و با شرکت در دوره تابستانی آموزش زبان فارسی دانشگاه تهران، یادگیری زبان فارسی و نیز آشنایی با فرهنگ ایرانی را آغاز کرد. او سال‌های ۱۹۷۲-۱۹۷۱م. را در ایران گذراند و در تابستان ۱۹۷۷م. بار دیگر به ایران آمد و در ایران اقامت گزید.

دکتر هلگند پایان‌نامه دکترای خود را درباره مردم روستای علی‌آباد از توابع لارستان در استان فارس به نگارش درآورد. به این سبب از ژوئن ۱۹۷۸م. تا دسامبر ۱۹۷۹م. را در این روستا گذراند و با این پایان‌نامه برنده جایزه ملکولم کِر۵ برای تحقیق درباره خاورمیانه شد. وی در این تحقیق برای فهم سطح گرایشات مردم نسبت به انقلاب اسلامی ایران و میزان مشارکت آنها در انقلاب تلاش کرد. او در این پایان‌نامه سعی کرد تا تغییرات سیاسی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و ارتباط زنان با سیاست در سطح محلی را بررسی کند.

دکتر هگلند بعد از آن تاکنون درباره انقلاب اسلامی ایران و نقش هویت جنسی در دین و سیاست ایران، تغییر و تداوم در یکی از روستاهای ایران، زنان و هویت جنسی در مناسک آیینی شیعه در پاکستان تحقیق کرده است. او در سال‌های اخیر درباره سالمندان ایرانی ساکن منطقه سانفرانسیسکو واقع در ایالت کالیفرنیا تحقیق می‌کند.

این پژوهشگر سابقه تدریسی درخشانی در کارنامه خود دارد. در جایگاه استاد دانشگاه، دکتر هگلند موضوعات متعدد فرهنگی و مردم‌شناختی را در مقاطع تحصیلی گوناگون تدریس کرده است. واحدهای درسی «مبانی انسان‌شناسی اجتماعی و فرهنگی»، «مطالعه میان‌فرهنگی زنان و هویت جنسی»، «مردم‌شناسی سالمندی» و «مردم، فرهنگ و تغییر در خاورمیانه» نمونه‌هایی از مواد تدریسی وی در دانشگاه است. دکتر هگلند در سال ۱۹۹۱-۱۹۹۰م. در دانشگاه پیشاور پاکستان درس می‌داد.

دین و مناسک دینی در حوزه فرهنگی ایران و پاکستان همواره دغدغه پژوهشی دکتر هگلند بوده است؛ بدین‌صورت که او در تهران، شیراز و علی‌آباد درباره هویت جنسی و تغییر و هویت جنسی و سالمندی، در ترکیه، تاجیکستان، ایران و افغانستان درباره سالمندی، کهنسالی و پویایی‌های خانواده نیز درباره مناسک آیینی شیعی و برخی مفاهیم فرهنگی دیگر در میان مهاجران ایرانی و پاکستانی در امریکا و همچنین درباره مناسک آیینی زنان شیعه پاکستانی تحقیق کرده است.

برای آخرین بار دکتر هلگند برای شرکت در کنفرانس «خویشاوندی در ایران و کشورهای همسایه» که با مشارکت دایر›‌المعارف بزرگ اسلامی در ۳۱ خرداد تا ۲ تیر ۱۳۸۷ در تهران برگزار می‌شد، در ایران حضور یافت و سخنرانی خود با نام «تأثیر جریان نوسازی، همگانی شدن آموزش و دگرگونی شالوده‌های اقتصادی-اجتماعی بر ساختار خانواده و الگوهای خویشاوندی یک روستای ایرانی» را ارائه داد.

مأخذشناسی آثار درباره مناسک آیینی شیعه

در میان آثار و تألیفات فراوان دکتر هلگند، شماری از آثار درباره دین و مناسک آیینی دیده می‌شود. در اینجا شماری از این آثار را برای آشنایی با فضای فکری حاکم بر کارنامه علمی وی به ترتیب سال انتشار ذکر می‌کنیم:

“One Village in the Revolution”, MERIP Reports, Vol. ۱۰, No. ۴, May ۱۹۸۰, ۷-۱۲ p.
یک روستا در انقلاب
“Religious Ritual and Political Struggle in an Iranian Village”,MERIP Reports, Vol.۱۲, No. ۱,January ۱۹۸۲,۱۰-۱۷, ۲۳ p.
مناسک دینی و کشمکش سیاسی در یک روستای ایرانی
“Aliabad Women: Revolution as Religious Activity”, Women and Revolution in Iran, Edited by Guity Nashat, ۱۹۸۳, Boulder, Westview Press, ۱۹۴-۱۷۱ p.
زنان علی‌آباد: انقلاب به عنوان فعالیتی دینی
“Ritual and revolution in Iran”, Culture and Political Change, Edited by M. J. Aronoff, New Brunswick, NJ, Transaction Books, ۱۹۸۳, ۷۵-۱۰۰ p.
مناسک و انقلاب در ایران
“Political Roles of Iranian Village Women,” MERIP Middle East Report, Vol. ۱۶, No. ۱۰, January- February ۱۹۸۶,۱۴-۱۹ p.
نقش‌های سیاسی زنان روستایی ایرانی
“Popular piety during Muharram: Shî`ah muslim women and life cycle identity in Peshawar, Pakistan”, The Bulletin of the Henry Martyn Institute of Islamic Studies, Vol. ۱۷i, ۱۹۹۸, ۷۶-۸۸ p.
پارسایی عامیانه در ایام محرم: زنان مسلمان شیعه و هویت چرخه زندگی در پیشاور پاکستان
“Shi`a women of NW Pakistan and agency through practice: ritual, resistance, resilience”, PoLAR: Political and Legal Anthropology Review, Vol. ۱۸, No. ۲, ۱۹۹۵, ۱-۱۴ p.
زنان شیعه شمال غرب پاکستان و عاملیت از طریق عمل: مناسک، مقاومت و جهندگی
“A mixed blessing-Majles: Shi`a women`s rituals in N.W. Pakistan and the politics of religion, ethnicity and gender”, Mixed Blessings: Religious fundamentalism and Gender Cross-Culturally, Edited by Judy Brink and Joan Mencher, New Work, Routledge, ۱۹۹۵
مجلسی دارای موهبتی مختلط: مناسک زنان شیعی در شمال غربی پاکستان و سیاست، قومیت و هویت جنسی دینی
“The Power Paradox in Muslim Women’s Majales: North-West Pakistani Mourning Rituals as Sites of Contestation over Religious Politics, Ethnicity, and Gender,” SIGNS, Vol. ۲۳, No ۲, Winter ۱۹۹۸, ۳۹۱-۴۲۸ p.
تناقض قدرت در مجالس زنان مسلمان: ‌مناسک عزاداری شمال غرب پاکستان به عنوان پایگاه‌های رقابت درباره سیاست دینی، قومیت و هویت جنسی
“Flagellation and Fundamentalism: (Trans)forming Meaning, Identity, and Gender through Pakistani Women’s Rituals of Mourning”, American Ethnologist, Vol. ۲۵, No. ۲, ۱۹۹۸, ۲۴۰-۲۶۶ p.
قمه زنی و بنیادگرایی: معنای شکل‌گیری (دگرگون شدن) معنا، هویت‌ و هویت جنسی از طریق مناسک عزاداری زنان
“Shi’a Women’s Rituals in Northwest Pakistan: The Shortcomings and Significance of Resistance”, Anthropological Quarterly, Vol. ۷۶, No. ۳ Summer ۲۰۰۳
مناسک زنان شیعه در شمال‌غرب پاکستان: کاستی‌ها و اهمیت مقاومت
“Women of Karbala moving to America: Shi`i rituals in Iran, Pakistan and California”, The women of Karbala: ritual performance and symbolic discourses in modern Shi’i islam, edited by Kamran Scot Aghaie, ‏Austin, University of Texas press, ۲۰۰۵, ۱۹۹-۲۲۷ p.
زنان کربلا در حرکت به سوی امریکا: مناسک شیعی در ایران، پاکستان و کالیفرنیا
“Esmat Khanum and a Life of Travail: ‘God, Help Me; Son of Musa Ibn-e Jaafar, You Yourself Help Me’”, Muslims Around the World, Edited by Francis Trix and John Walbridge, McGraw Hill, New York, ۲۰۰۵
عصمت خانم و یک زندگی همراه با مشقت: «خدایا به دادم برس،‌ پسر موسی بن جعفر [ع] خودت به دادم برس»

پی‌نوشت:

۱- Mary Elaine Hegland
۲- Santa Clara University
۳- Augustana College
۴- SUNY, Binghamton
۵- Malcolm Kerr