آرمان هیأت - رمضان آن‌لاین

دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا که قرار است بزرگترین دایره المعارف آزاد آنلاین جهانی باشد، متأسفانه مدخل رمضان آن تنها برای زبان فارسی و با عنوان «رمضان در اسلام» که زیر مجموعه مناسبت‌های اسلامی این دانشنامه است، توضیحات دارد. حتی زبان عربی که قاعدتاً به عنوان نماد اسلام و زبان رسمی مفاهیم اسلامی در جهان شناخته شده‌است، برای «رمضان» هیچ مدخل و توضیحی ندارد؛ چه رسد به دیگر زبان‌ها. توضیحات فارسی آن نیز آنقدر ضعیف و کوتاه است که نمی‌توان روی آن چندان حساب کرد.

برهان محمودی: از جمله توضیحاتی که برای این مدخل در ویکی‌پدیا آمده، این چند مورد است:
رمضان از جمله مناسبت‌های مذهبی است که تمام طول نهمین ماه قمری را در بر می‌گیرد؛ احکام وارده در این ماه (روزه گرفتن و امساک از محرمات) از جمله احکامی هستند که مستقیماً در قرآن آمده‌اند؛ این ماه بهترین، خجسته‌ترین و برترین ماه در اسلام است که از آن به ماه میهمانی خدا یاد می‌شود (برای اثبات این سخن، در ادامه توضیح مقاله، حدیث معروف پیامبر(ص) که رجب را ماه خدا، شعبان را ماه خود و رمضان را ماه امتش نامیده، آورده شده ‌است)؛ قرآن در این ماه و در شب قدر که یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم یا بیست و سوم رمضان است، بر رسول گرامی اسلام(ص) نازل شده‌است. همچنین در این ماه خودداری از خوردن و آشامیدن و سایر اموری که موجب بطلان روزه می‌شود، واجب است؛ روزه شرعی و اسلامی از اذان صبح تا هنگام اذان مغربطول می‌کشد؛ معمولاً مسلمانان سعی می‌کنند در این ماه به ختم قرآن بپردازند.

این، تمام آن چیزی است که در ذیل مدخل «رمضان در اسلام» در ویکی‌پدیای فارسی آمده‌ است.

نگاهی به مدخل شب قدر

از دیگر مفاهیم وابسته به رمضان، شب قدر است که در ویکی‌پدیا برای آن توضیحات مناسب و خوبی در چندین زبان از جمله فارسی، عربی و انگلیسی آمده است.

در ویکی‌پدیای فارسی، چند مطلب در توضیح «شب قدر» آمده که تقریبا همگی مستند به قرآن و چند کتاب دیگر بسیار معتبر (مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی، حصن التوحید نوشته عبدالرحمن بن ناصر السعدی، اسرار الصیام امام محمد غزالی، تفسیر مجمع البیان طبرسی و اصول کافی مرحوم کلینی) هستند.

در این مقاله درباره معنی لغوی واژه قدر، از سه معنی آن که از بقیه مشهورتر است (قدر و منزلت؛ تنگی و گرفتاری؛ اندازه‌گیری و تقدیر امور) صحبت کوتاهی شده است. همچنین نظر اهل سنت در ذیل مقاله جداگانه‌ای آورده شده است: اهل سنت عمدتاً شب بیست و هفتم رمضان را شب قدر می‌دانند؛ سلفی‌ها هم شب قدر را همان یک باری که قرآن درآن بر پیامبر(ص) نازل شد می‌دانند و معتقدند که دیگر تکرار نمی‌شود؛ حداقل اینکه تنها در طول سال‌های عمر پیامبر تکرار شدنی بود و با پایان زندگی ایشان، امکان تکرار شب قدر هم به انتها رسیده است؛ برخی از اهل سنت نیز بر این نظرند که درآن سالی که قرآن بر پیامبر نازل شد، شب قدر در رمضان بود؛ ممکن است در سال‌های دیگر شب‌های دیگری باشد و در‌کل، تاریخ آن نامعلوم است. به نوشته ویکی‌پدیا، این در حالی است که از نظر شیعه همان طور که در روایات آمده، شب قدر هر سال و تا انتهای تاریخ تکرار می‌شود. زمان آن نیز در ماه رمضان است. در اصول کافی(یکی از چهار کتاب مرجع حدیثی شیعه) احتمال شب بیست و سوم از بقیه شب‌ها بیشتر دانسته شده است. با کمی دقت نظر به این مهم دست می‌یابیم که زبان فارسی، به عنوان زبان شیعه شناخته شده است؛ به گونه‌ای که در دانشنامه ویکی‌پدیا و در مدخل رمضان و در ذیل توضیحات فارسی آن، مقاله جداگانه‌ای برای بیان نظرات اهل سنت گنجانده شده و در سایر توضیحات فرض بر این است که خواننده آن شیعی است. در ادامه نیز چند آیه از قرآن کریم که در شأن و منزلت شب قدر نازل شده و چند بیت از اشعار فارسی که درباره جایگاه شب قدر است، به عنوان شاهد مثال ذکر شده‌اند.

نگاهی به مدخل لیلـه القدر

همانطور که اشاره شد، رسماً در دانشنامه ویکیپدیا، زبان فارسی، زبان شیعه و زبان عربی، زبان اهل سنت شناخته شده است؛ چراکه در توضیح مدخل لیلـ‹ القدر در ویکی‌پدیای عربی، اساس مبانی و مفاهیم مذکور، آنهایی است که در اهل سنت پذیرفته شده‌اند. بیشتر احادیث از کتب صحاح اربعه و منابع اهل تسنن انتخاب شده و از روایات ائمه شیعیان و کتب منبع روایی شیعی در آن خبری نیست. بنابراین جای تعجب نیست که در این مدخل، شب قدر، شب‌های بیست و هفتم یا بیست و نهم ماه مبارک رمضان ذکر شده‌باشد. البته این مدخل مقاله‌ای دارد با عنوان «تعظیم لیلـ‹ القدر(بزرگ‌داشت شب قدر)». مطالب و توضیحاتی که در این مقاله بیان شده است، چندان سنخیتی با باورهای شیعی ندارد. اگرچه بیشتر آنها تفسیر و شرح آیات سوره قدر است، اما براساس روایاتی هستند که در کتب شیعه وارد نشده‌اند. مثلاً برای شب قدر علائمی ذکر شده است مانند: «شبی است معتدل نه چندان سرد و نه چندان گرم(در تفسیر «سلام هی حتی مطلع الفجر»)» یا «خورشید صبح روز قدر شعاع نور ندارد و سرخ رنگ است (این مطلب در حدیثی که از پیامبر(ص) روایت شده، آمده‌است)»؛ به نظر این علائم حتی اگر در روایات موثق و مستندی هم ذکر شده باشند، برای زمان و مکان‌های خاصی باشند، نه همیشه و همه جا. ولی برخی دیگر از روایات آن که در شأن شب قدر از رسول‌الله(ص) ذکر شده، در احادیث ما نیز یافت می‌شوند. مطالبی نیز در این مقاله درباره ابرام و امضای مقدرات یک سال ابناء بشر به دست ذات مقدس اله شرح و بسط داده شده است.

نگاهی به مدخل Laylat al-Qadr

در این مدخل بررسی نسبتاً جامعی درباره چند ترجمه معتبر انگلیسی از سوره «قدر» قرآن انجام شده است. بنابر گفته ویکی‌پدیای انگلیسی، بهترین ترجمه از لیلـ‹ القدر، Night of Decree و Night of Measures بوده‌است. یعنی شب صدور مقدرات و احکام انسان‌ها یا شب اندازه و پیمانه ومیزان گنجایش هر فرد. اگرچه در میان قرآن پژوهان انگلیسی زبان، واژه Night of Power(شب قدرت) بیشتر جا افتاده‌است؛ اما مسلمانان از این ترجمه چندان راضی نیستند. Night of Power را نخستین بار «عبدالله یوسف علی»(متوفی ۱۹۵۳) در ترجمه‌ای که از قرآن به انگلیسی انجام داده، استعمال کرده است. همچنین در ادامه به بررسی چند واژه دیگر انگلیسی که در ترجمه‌های مختلف گفته شده، پرداخته است.

این مدخل درمورد تاریخ شب قدر، راه میانه و وسطی را برگزیده تا هر دو مذهب تشیع و تسنن را نرنجانده باشد. ویکی‌پدیای انگلیسی شب قدر را یکی از ده شب فرد آخر رمضان(از بیست و یکم تا بیست و نهم) عنوان کرده است. نویسندگان این مقاله در باب استحباب مؤکد شب قدر(شب‌زنده‌داری و تلاوت زیاد قرآن و انجام فراوان عبادات) نیز به‌طور مفصل سخن رانده‌اند. سپس بعد از بیان استحباب اعتکاف در دهه انتهایی رمضان، به شرح کامل کیفیت و چگونگی انجام آن و شرایط، احکام و اعمال اعتکاف پرداخته است. نکته جالب اینکه یکی از منابع این مدخل، مقاله و گزارش مفصلی است از BBC که در رمضان سال گذشته در این پایگاه منتشر شده است.