خیلی دور خیلی نزدیک
1 فروردين 1389 ساعت 0:03
تقریباً یک سال گذشته حوالی همین احوال بود که درد دل درباره «فرهنگ مظلوم، مظلومیت‌های فرهنگی»۱ را با شما در میان گذاشتیم و آرزو کردیم، ان‌شاءالله «به جای آنکه از دور بایستیم و حال و قال مردم را نظاره‌گر باشیم و گاه در سبک و شیوه رفتارهای مذهبی‌شان از جمله دعا و نیایش، نماز و عبادت، توسل و عرض ارادت، دست بر دست بکوبیم و آه از نهادمان برکشیم! به این بیندیشیم که تا یک سال دیگر چه باید کرد؟ تا سال ۸۹ را با معرفتی والاتر، حالی نیکوتر و قلبی زلال‌تر در فکر و گفتار و رفتار درک کنیم.»۲
در شماره ۵۱، گروه هیئت به ضرورت توجه به نقش آموزشی و پرورشی هیئت‌های مذهبی و مختصات آن در دستگاه مهندسی فرهنگی کلان جامعه پرداخت. این موضوع در همین گروه در شماره ۵۳ نیز پی‌گیری شد.
گروه جامعه، ضرورت جمع‌آوری آثار عاشورایی در مکانی مشخص را طرح کرد که در شماره ۵۲ نیز به آن پرداخت. این موضوع را گروه مردم‌شناسی در شماره ۶۱-۶۰ از منظر دانش مردم‌شناسی بررسی کرد.
بحث درباره قابلیت‌های هنر و ادبیات اصیل و نو در عرصه‌های گوناگون اجتماعی موضوع گروه هنر و ادبیات آیینی در این شماره بود؛ در این شماره موضوع «شاعران عقیده» و «ادبیات سیاسی تشیع» برای بررسی‌های اولیه آغاز و در شماره‌های ۵۹-۵۸، ۶۱-۶۰ و ۶۲ پی‌گیری شد.
در شماره ۵۲ از دغدغه‌های الگوسازی در عرصه فرهنگ گفتیم «جای تأسف است که نامگذاری سال اصلاح الگوی مصرف، اذهان را فقط به سمت آب، برق، گاز و... برده و ما را از وضعیت اسفبار عرصه فرهنگ در ریخت و پاش‌های برنامه‌ای و از هم گسیختگی‌های موجود در اجرا غافل می‌سازد!»۳
در گروه هیئت با نگاهی از منظر جامعه‌شناختی اوضاع زمانی به هویت و کارکرد هیئت‌های مذهبی، سعی کردیم، تأثیر این دو بر یکدیگر را بررسی کنیم. گروه تاریخ و اندیشه، پرونده‌ای شامل مصاحبه با «محسن حسام مظاهری» و سه یادداشت‌گونه درباره کتاب «رسانه شیعه» و گزارشی اجمالی از رونمایی کتاب داشت. در این شماره گروه رسانه سعی کرد با طرح پرسش‌های زیر، دغدغه‌های رسیدن به راهکارهای مناسب برای عرضه پیام دینی رسانه‌های مختلف را یادآوری کند.
۱. جایگاه رسانه‌های دینی در جامعه امروزی ما در تعامل با نهاد خانواده و دولت کجاست؟
۲. چه راهکارهایی برای عرضه پیام دینی تلویزیونی باید در نظر گرفت؟
۳. تصویر چه رسالتی در انتقال پیام دینی ایفا می‌کند؟
در همین شماره نوشتن درباره «ویکی‌پدیا»، دانشنامه معروف در محیط آزاد و مجازی وب را آغاز کردیم: «... در بخش انگلیسی دانشنامه، در توضیح شخصیت اباعبدالله(ع) آورده که ایشان چهارمین معصوم از ۱۲ معصوم است که قطعاً باید ۱۲ به ۱۴ تغییر کند.»۴
گروه هیئت در شماره ۵۳ موضع عقیدتی خود درباره هیئت‌های مذهبی را مشخص کرد: «تردیدی نداریم که مهم‌ترین رسالت هیئات که به آنها هویتی مستقل و مجزا از سایر اجتماعات می‌دهد، تأکید بر «آموزش و پرورش» و «معرفت‌بخشی» در این اجتماعات است.»۵ در این شماره توجه به جوانان و جوان‌گرایی را در ساختار اجرایی هیئت و تلاش برای فهم «فاصله بین آنچه هستیم تا آنچه باید باشیم» یادآور شدیم. موضوع گروه جامعه، روند نوظهور ستاره‌شدن مداحان و «دستمزدهای بالای برخی از مداحان» بود که در شماره ۵۴ نیز ابعاد دیگر آن به همراه بازخوردهای مطالب شماره قبلی بررسی شد.
گروه رسانه نیز شناخت و به کارگیری رسانه‌های نوین و تکنولوژی‌های جدید را در حوزه انتقال مفاهیم دینی و ارزشی ضروری دانست و نیم‌نگاهی به وبلاگ‌ها، وب‌سایت‌های عاشورایی، مراجع عظام و واتیکان داشت که این بحث در شماره ۵۴ با موضوع بررسی امکانات تلفن همراه در فرهنگی دینی و حسینی ادامه یافت.
در شماره ۵۴ گفت‌وگو درباره «اصول هیئت‌داری» و «مدیریت در هیئات» را آغاز کردیم. گروه هنر و ادبیات پرونده‌ای درباره تولید انیمیشن‌های دینی عرضه کرد که یکی از بخش‌های آن گفت‌وگو با «حسن احمدی»، مدیر طرح و برنامه مرکز پویانمایی صبا بود. شعر آیینی با موضوع و موضع دینی از موضوعات دنباله‌دار این گروه است که در این شماره نیز به آن پرداخت. گروه تاریخ و اندیشه در گفت‌وگویی با دکتر «عماد افروغ» موضوع محوری این گروه، «امام حسین(ع) در عصر حاضر» را ادامه داد.
به این شماره ویژه‌نامه «داوِ طلب» به مناسبت ایام‌البیض ماه رجب و مراسم اعتکاف ضمیمه شد که در آن به ظرفیت شگفت‌انگیز «خلوت عبد و اله» در بین جماعت برای تبتل و پرواز در اوج بی‌کرانه‌ها اشاره شده است.
در شماره ۵۵ ظرفیت مفهوم انتظار را در ساختن جامعه ایمانی و توجه به باید و نبایدهای این روش در امر آموزش و پرورش برای رسیدن به عروج معنوی و تعالی فکری بررسی کردیم. گروه هیئت نیم‌نگاهی نیز به زندگی، آثار و فعالیت‌های مرحوم شیخ «احمد کافی» داشت. گروه جامعه، گزارشی تحلیلی از دلایل رشد پدیده‌ای به نام «خانم جلسه‌ای‌ها» تهیه کرد که ادامه منطقی پژوهش‌های مرتبط با پرونده ویژه این گروه درباره هیئت‌های بانوان در آبان ۸۷ در شماره ۴۶ بود.
از موضوعات گروه هنر و ادبیات «مهدویت در سینمای ایران» و بررسی کارنامه سینما در آثار تولیدشده با محوریت امام زمانEبود. گروه تاریخ و اندیشه «عریضه‌نویسی» و مفهوم‌شناسی عریضه را بررسی کرد.
گروه رسانه در این شماره به مناسبت صدمین شماره «ماهنامه موعود» به این نشریه که قدیمی‌ترین رسانه مکتوب با موضوع مهدویت است، نیم‌نگاهی داشت.
پرهیز از افراط و تفریط در مقوله نیایش، دوری از انزواطلبی و کارکرد نیایش‌های جمعی در هدایت نسل‌ها از موضوعات شماره ۵۶ در گروه هیئت و جامعه بود. گروه جامعه، پیش‌درآمد نقد و بررسی طرح مسائل جناحی در نیایش‌های جمعی و تبیین آرمان‌های متعالی و فراجناحی در نیایش‌های جمعی را در این شماره زد که در شماره ۵۷ موضوع محوری پرونده «سیاست ما، عین دیانت ما» شد. گروه هنر و ادبیات در ادامه پرونده ادبیات دینی با موضوع و موضع دینی گفت‌وگویی با استاد «سیدمهدی شجاعی» درباره کتاب «کرشمه خسروانی یا مخالف بیداد به سبک همایون» داشت.
مفهوم گریستن و باید و نبایدها، گریستن در آیات قرآن و گریستن در سیره انسان کامل از موضوعات گروه تاریخ و اندیشه در این شماره است. در گروه مردم‌شناسی، «مناسک آیینی و فضای شهری از دیدگاه مردم‌شناسی شهری» در گفت‌وگویی با دکتر «ناصر فکوهی» آمده است که بخش تکمیلی این گفت‌وگو در شماره ۵۷ است.
در شماره ۵۷، نقش هیئت‌های مذهبی در شکوفایی روحیه حقیقت‌طلبی و تحریف‌ستیزی، همچنین افزایش توانمندی‌های تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در هیئت‌های مذهبی از موضوعاتی است که گروه هیئت به آنها پرداخته است.
تحریریه خیمه در این شماره ضمن پرونده ویژه استخاره سعی کرد «خیرخواهی خلق از خدای خالق خوبی‌ها» را از وجوه گوناگون بررسی کند. گروه جامعه به چرایی و چگونگی روی‌آوردن انسان‌ها به دعانویسی، رمالی، فال و سایر خرافات و بررسی وزن و میزان اثرگذاری این قبیل امور در فرایند تصمیم‌گیری و آسیب‌شناسی این پدیده در جامعه، پرداخت. گروه مردم‌شناسی، معنویت‌های جدید در ایران را از منظر مردم‌شناختی بررسی کرد و در بخش هنر و ادبیات، تعزیه در چهاردهمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی-سنتی بررسی شد. گروه تاریخ و اندیشه با نگاه دیگری به کیفیت کتب آموزشی و بررسی راهکارهای ممکن برای ارتقای سطح کیفی آنها، موضوع عاشورا در کلاس‌های درس را که قبلاً در مرداد ۸۷، شماره ۴۳، به آن پرداخته بود بازنگری کرد.
گروه رسانه نیز بررسی و معرفی شبکه‌های ماهواره‌ای با تولیدات مذهبی را آغاز کرد و با طرح این پرسش که «آیا تشیع همان است که از دریچه رسانه‌ای «سلام تی‌وی» بازنمایی می‌شود؟» به آسیب‌شناسی این شبکه ماهواره‌ای که از منظر بسیاری به مثابه تریبون پذیرفته‌شده تشیع شناخته شده است، پرداخت.
«باید و نباید رویکرد سیاسی در هیئت‌های مذهبی» و اینکه در اصل، باید و نباید گفتن به هیئت‌های مذهبی تا چه اندازه با حکمت وجودی آنها و فلسفه فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی در تناقض است یا نیست، نیم‌نگاهی به نقش‌آفرینی سیاسی هیئت‌های مذهبی و تشبیه شخصیت‌های تاریخ اسلام به رجال سیاسی معاصر از عمده مطالب بخش هیئت و تاریخ و اندیشه در شماره ۵۹-۵۸ است. پرونده «سیاست ما، عین دیانت ما» در این شماره بازتاب‌های ویژه‌ای داشت که به گزیده‌ای از آن در شماره ۶۲ اشاره شد.
تلاش گروه هیئت در سال ۸۸ برای پاسخ‌دادن به «چرایی حضور در هیئت» و تأکید بر ضرورت «مهندسی مجدد هیئت‌های مذهبی» در شماره ۶۱-۶۰ ادامه یافت و مهم‌ترین مجموعه‌های عاشورایی معرفی شدند. کارنامه عاشورانگاری، معرفی برخی عاشوراپژوهان، همچنین کتاب‌شناسی گزینشی و توصیفی امام حسین(ع) و عاشورا از موضوعات گروه تاریخ و اندیشه بود که به‌شدت از آنها استقبال شد. «توجیه علمی شفا» نیز از موضوعات دیگر گروه تاریخ و اندیشه در ادامه پرداخت به مفاهیم بود.
در شماره ۶۲ گزارشی از اختتامیه چهارمین دوره بسیج مداحان و نیم‌نگاهی به محتوای حزن‌انگیز و شادی‌آفرین در هیئت‌های مذهبی داشتیم. گروه جامعه ضمن کند‌و‌کاو درباره تاریخچه دینداری عوامانه، سعی کرد به این پرسش پاسخ دهد که چرا با وجود برخورداری از آموزه‌های صحیح دینی، پیشرفت علوم بشری، افزایش چشمگیر سطح سواد و سیطره ابزارهای اطلاع‌رسانی بر جهان معاصر، برخی انسان‌ها همچنان به خرافه و باورهای عوامانه دینی در برابر دینداری حقیقی و چشمه زلال آموزه‌های اهل بیت(ع) گرایش دارند.
گروه ادبیات در ادامه موضوع ادبیات سیاسی تشیع و شاعران عقیده در شماره‌های ۵۱ و ۶۱-۶۰ یادداشتی از استاد «محمدرضا حکیمی» آورد و پرونده ویژه ادبیات داستانی عاشورایی با یادداشتی از دکتر «رسول جعفریان» و «سیدمهدی شجاعی» از دیگر موضوعات این گروه بود. «بازتاب دین در سینما» و گزارشی از نشست گروه هنر با استاد «کیخسرو خروش» از موضوعات بخش هنر بود. در این شماره یادداشتی اختصاصی از دکتر «جابر عناصری» درباره طرح جلد شماره ۶۱-۶۰ ماهنامه داشتیم که قبلاً بازتاب‌های متفاوت و جالبی داشت و درباره آن اظهارنظرهای گوناگونی شده بود.
محمدرضا سنگری: محور و مرکز کار شما هم پرداختن به این مسئله (و البته پیوستارهای حادثه کربلا که من به‌موقع به آنها هم اشاره می‌کنم)، است؛ پس کار شما بسیار بزرگ است؛ چون شما درباره بزرگ‌ترین حوادث آینده جهان کار می‌کنید؛ به همین دلیل هم رها از هر تعارف، من خیمه را ۶۳امین خیمه کربلا می‌بینم؛ زیرا در کربلا امام حسین(ع) ۶۲ خیمه داشت؛ ۶۲ خیمه که مجموعه یارانش زیر آنها جمع شده بودند. آن خیمه‌ها به پنج‌شکل بودند. یک خیمه دیگری که کنار آن خیمه‌ها قرار می‌گیرد، خیمه شماست و شما خیمه‌نشینان عاشورا هستید. ارزش خودتان را بدانید...
آبان‌ماه سال ۱۳۸۷ در شماره ۴۶ ذیل گفت‌وگویی با دکتر «محمدرضا سنگری» این باور خود را گفتیم: «عاشورا به مثابه رودخانه‌ای که سالیان سال از میان جغرافیای باورهای اسلامی گذشته و همچون جریانی جامعه‌ساز، حرکت‌آفرین و زاینده، آبشخور نسل‌های آتی است، امروز بیش از پیش دغدغه پژوهشگرانی است که باور دارند، با نگاهی محققانه، فرآیندی و عمیق به این حماسه پرشور، می‌توان آینده روشن‌تری برای جوامع اسلامی رقم زد.» و از جانب استاد نقل کردیم: «برای بسیاری مسائلِ درجه چندم، رشته و دانشکده داریم؛ در حالی که می‌دانیم، این موضوع، موضوعی است که این‌همه گسترده است و همه سال ذاکران و مداحان فعال هستند، جایی که مدیریت کند و آموزش مداحان و ذاکران را جهت دهد و در آنجا کارهای مطالعاتی شود، نداریم.»
پیش‌تر و پس از آن هم در بیشتر یادداشت‌ها، مقاله‌ها، گفت‌وگوها، میزگردها مترصد موقعیت مناسبی برای طرح وجوه گوناگون این پرسش و رسیدن به جواب‌های منطقی آن بودیم که ملزومات فهم راهبردی و هدایتگر حکمت ادامه سنت و آیین عزاداری و سوگواری چیست؟ و هر جا که از قلممان برمی‌آمد، دنبال راهی برای صیرفی و عیارسنجی هنجارهای این حوزه بودیم. بارها و بارها از باید و نبایدهای نقد نجیب و حساسیت‌های مضاعف این حوزه عقیدتی یاد کردیم؛ اگرچه از بیان ضرورت «مهندسی مجدد هیئت‌های مذهبی»۶ نیز ابایی نداشتیم.
امسال محور اصلی مباحث و فعالیت‌های خیمه، دانشگاه امام حسین(ع) و رشته عاشوراپژوهشی است که تحریریه خیمه اولین بار از دکترمحمدرضا سنگری درباره آن شنیده و گفته است.
پی‌نوشت:
۱. نام هشت سرمقاله در ماهنامه‌های سال ۸۸
۲. «فرهنگ مظلوم، مظلومیت فرهنگی(۱)»، مرتضی وافی، ماهنامه شماره ۵۱ خیمه، ص ۲
۳. «فرهنگ مظلوم، مظلومیت‌های فرهنگی (۲)»، مرتضی وافی، ماهنامه شماره ۵۲ خیمه، ص ۲
۴. «امام حسین(ع) و عاشورا در ویکی‌پدیا»، برهان محمودی، ماهنامه شماره ۵۲، ص ۷۰
۵. شناسنامه گروه هیئت، شماره ۵۳، ص ۳
۶. تیترِ مصاحبه با دکتر قاسم واثقی، مؤلف کتاب «مهندسی مجدد هیئت‌های مذهبی»
کد مطلب: 13467
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/issue/13467/خیلی-دور-نزدیک