آرمان هیأت - مجاس عزاداری بانوان در نگاه کارشناسان دینی

گروه جامعه: حتماً برای شما هم تا به حال پیش آمده که به مراسم مذهبی‌ای دعوت شوید که در نهایت تجمل‌گرایی و تشریفات برگزار شده باشد. همین چند وقت پیش بود که به چنین مجلسی دعوت شدم. باور کنید که به هیچ‌ وجه شباهتی به مجلس عزاداری نداشت؛ بلکه بیشتر عرصه نمایش لباس، زیورآلات و ... بود. جالب است بدانید، خانم سخنران مدام آیات قرآن و احادیثی را مبنی بر زندگی ساده و به دور از تجملات تکرار می‌کرد؛ اما دریغ از اینکه بر خانم‌های مجلس از بانی گرفته تا شنوندگان اثری داشته باشد. برای بررسی پدیده تجمل‌گرایی در مجالس مذهبی بانوان طی گزارشی نظر کارشناسان را در حوزه‌های مختلف جویا شده‌ام که در ادامه می‌خوانید:

تجمل‌گرایی آسیب فرهنگی است

دکتر حسین ایزدی کارشناس مردم‌شناسی و امور فرهنگی

ایزدی با اشاره به سفارش ائمه(ع)به برگزاری مراسم عزاداری و یاد اهل بیت(ع)گفت: «نکته‌ای که مورد سفارش دین و کلام ائمه معصومین(ع)است، اصل انکارناپذیری است که از گذشته‌های دور به جا مانده است؛ یعنی با مرور گذشته می‌بینیم، آنچه از اولین عزاداری‌ها در مورد حمزه سیدالشهدا (ع)، شهدای احد یا بعدها شهدای کربلا به یادگار مانده، مراسمی ساده و معمولی است که در عین سادگی شادی‌ها و غم‌ها را بیان می‌کند. متأسفانه آنچه امروز رایج شده، تجمل‌گرایی و تشریفات است که احکام دین، آن را به‌شدت نهی می‌کنند.»

این استاد دانشگاه ادامه داد: «تجمل‌گرایی، آسیب فرهنگی است و ما را از پیام اصلی این مراسم که درس‌گرفتن ‌از جنبه‌های مختلف اخلاقی، روش و منش زندگی بزرگان دین است، دور می‌کند.»
وی با ابراز تأسف از وضعیت کنونی این جلسات که توجه به تجملات است، گفت: «مثلاً در سفره‌ای که برای امام حسن مجتبی(ع)پهن می‌شود، همه چیز باید سبز باشد که بسیار تجملی است! از سفره گرفته تا بشقاب، شمع و حتی هندوانه و چند قلم غذاهای مختلف، همه باید سبز باشند.

متأسفانه امروز این سنت‌های غلط رایج شده و به جای برخی ارزش‌ها و اصول اساسی قرار گرفته است. وقتی این‌همه وقت و هزینه برای سفره نذری با این همه تشریفات و تجملات صرف می‌شود، این مجلس به‌یقین از آن پیام واقعی دور می‌شود؛ پیامی که باید ترویج خوی حسنی و منشی که این امام(ع)در برخورد و هم‌نشینی با مردم داشت، باشد.»

ایزدی همچنین معتقد است که فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی مناسبِ رسانه‌ها، از جمله صدا و سیما پیام اصلی اهل بیت(ع)را به جامعه منتقل می‌کند.

تجمل‌گرایی، بدعت در دین است

حجت‌الاسلام علی‌اکبر مظاهری کارشناس دینی و امور خانواده

مظاهری در مورد جایگاه تجمل‌گرایی در اسلام گفت: «تجمل‌گرایی آفتی است که به زندگی لطمه وارد می‌کند؛ ضمن اینکه بهره‌گیری از مواهب دنیا بد نیست؛ اما نباید اجازه دهیم، برخورداری از نعمت‌های الهی به تجمل‌گرایی و تشریفات‌زدگی تبدیل شود. زندگی امامان معصوم(ع)هم به تأسی از رسول گرامی اسلام (ص)، مبتنی بر ساده‌زیستی، اما در نهایت زیبایی بوده است.»

این پژوهشگرِ مسائل دینی از خسارتِ جبران‌ناپذیرِ ناشی از آمیختگی تجمل‌گرایی با دین سخن گفت و علت آن را چنین شرح داد: «دین اگر با تجمل همراه شود، کمرنگ می‌شود یا از بین می‌رود.

تجمل‌گرایی بدعت در دین است؛ چراکه در دین نیامده که مثلاً برای فلان مجلس مذهبی خرج‌های کلان انجام شود. بدعت مثل آفتی که درخت را از بین می‌برد، دین را از درون می‌خورد.»

وی همچنین تصریح کرد: «دین ظواهری دارد و بخشی از آن برگزاری همین مجالس مذهبی چه در عزا و چه در میلاد اهل بیت(ع)است. این لباس [ظواهر دین] باید بیان‌کننده معارف غنی حق باشند. به قول امام (ره) محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه می‌دارد. منظور امام (ره) همین مجالس عزاست. حالا اگر این مجالس به آسیب تشریفات دچار شوند، آن وقت محرم و صفر است که از بین می‌رود.»
مظاهری با مقایسه مجالس دوران خود با مجالس امروز گفت: «مجالسی که در دوران کودکی من، دوران جوانی، دوران انقلاب، جنگ و ... برگزار می‌شد، با امروز بسیار تفاوت داشت. گویا روح معنویت را همین تشریفات از بین برده است. مجالس عزاداری که با تشریفات برگزار می‌شوند، نه فقط روح و محتوایی ندارند؛ بلکه خسران را موجب می‌شوند. مولای متقیان، حضرت علی(ع)در نهج‌البلاغه فرمود: «اگر خداوند می‌خواست، خانه کعبه را در مکانی خوش آب و هوا، سرشار از جواهرات و جلوه‌های زیبا قرار دهد، نمی‌توانست؟ چرا این سنگ‌های سیاه را روی هم قرار داده؛ آن هم در مکانی لم‌یزرع؟ از این‌رو که اصل دین بر پایه سادگی استوار است.» وی تأکید کرد: «اگر تشریفات به مجالس دینی وارد شود، اسلام است که آسیب می‌بیند.»

عوامل مؤثر بر تجمل‌گرایی

دکتر امید مسعودی جامعه‌شناس

مسعودی با اشاره به آیین‌های سوگواری جامعه ایرانی از گذشته تا امروز گفت: «اگر به آیین‌های سوگواری در ایران نگاه کنیم، خواهیم دید که از ابتدا حتی در زمان امامان شیعه(ع)همواره دستخوش تحولات بوده است. سنت عزاداری اهل بیت(ع)از دوران آل‌ بویه آغاز شد و در دوره سلجوقیان، مغولان، تیموریان، صفویان، زندیه، قاجار و پهلوی ادامه پیدا کرد تا به دوره پس از انقلاب رسید. به نظر می‌رسد، هم‌گام با تحولات جامعه، شکل عزاداری، نوع لباس‌پوشیدن، سازماندهی عزاداران، ادبیات مداحی و حتی خود بانیان به تغییر و تحول دچار شده‌اند.»

این جامعه‌شناس افزود: «جنسیت مخاطبان و اینکه مخاطب در چه گروه اجتماعی‌ای قرار می‌گیرد، پدیده‌ای است که در دسته‌بندی اثر دارد؛ بنابراین پیرایه بستن لباس خانم‌ها در مجالس عزاداری طبیعی است و در همه دوران‌ها وجود داشته است. زینت‌آلات و ابزارهایی که متأسفانه در مجالس عزاداری دیده می‌شوند، نوعی پیام‌دادن و بیان مطلب است. ممکن است، آن‌کس از نظر شخصیتی مشکل داشته باشد. نه اینکه دیوانه باشد، بلکه انسانی است معتقد و امام حسین(ع)و ائمه(ع)را دوست دارد؛ ولی به آرایش و پیرایش خود توجه می‌کند و دوست دارد در چنین مجالسی همه ببینند که چه نوع لباسی پوشیده است. این کار باعث می‌شود، مجلس عزاداری را مجلس عرضه مد ببینیم که با نفس عزاداری نمی‌خواند. گاهی خانم‌ها دوست دارند، در لباس مشکی که لباس ساده‌ای است، نوآوری کنند و به قولی توجه دیگران را جلب کنند. بخشی از این تحولات به جامعه برمی‌گردد. اگر بریز و بپاش و مدگرایی در سطح جامعه زیاد شود، بر مجالس عزاداری هم تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین عوامل متعددی بر پیرایه بستن، آلایش‌ها و نمایش عرصه مد تأثیر دارد که یکی از این عوامل جنسیت افراد و گروه اجتماعی آنهاست.»

وی در پاسخ به این سؤال که چطور می‌توان در این زمینه فرهنگ‌سازی کرد، گفت: «صدا و سیما تحریف‌ها را بررسی کند و تذکر بدهد. صدا و سیما مانند دانشگاه است. حضرت امام (ره) فرمودند: «صدا و سیما باید یک دانشگاه عمومی باشد.» رسانه ملی می‌تواند، تحریفات و آسیب‌ها را شناسایی و در حوزه مدگرایی و آرایش و پیرایش برنامه‌ای برای آگاهی خواهران تنظیم کند.»

این استاد دانشگاه اضافه کرد: «مدنظر امام حسین(ع)سادگی، بی‌پیرایگی و توجه به متن اصلی بود که متأسفانه ما بیشتر به حاشیه‌ها توجه می‌کنیم. اگر فرهنگ را پرسشی به پاسخ‌هایمان برای زندگی‌کردن، تعریف کنیم، باید نوع پرسش‌ها را هم مشخص کنیم؛ اینکه چرا به مجالس عزاداری می‌رویم و در عزاداری و پس از عزاداری چه کار کنیم؟ در این صورت است که این مجالس به جای توجه به فخرفروشی و تجملات، پرمحتوا و زندگی‌بخش خواهند شد؛ ضمن اینکه دین آمده تا به ما آرامش دهد؛ نه اینکه ما را تا آنجا که امور زندگیمان مختل شود، به تشریفات حاشیه‌ای دچار کند. به عقیده من دستورهای دین در همه امور راهنما و راهگشا هستند.»