آرمان هیأت - دخیل بستن به درخت خرافه است

دکترعبدالله متقی‌زاده مدیر پژوهش‌های برنامه‌ای و فیلمنامه‌ای مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما معتقد است، برخی درختان به علت رویدادی که زمان خاصی برایشان اتفاق افتاده، تقدس خاصی پیدا کرده‌اند؛ اما اینکه درخت، مورد پرستش باشد، غلط است و به جز خدای متعال هیچ‌کس پرستیدنی نیست.

ملیحه پژمان: آیا برای تقدس درخت پیشینه تاریخی وجود دارد؟

درخت مقدس عبارتی مضاف است؛ یعنی درخت به کلمه مقدس اضافه شده، به معنای درختی که مقدس است.

برخی درختان به علت رویدادی که زمان خاصی برایشان اتفاق افتاده، تقدس خاصی پیدا کرده‌اند؛ مانند نخلی که حضرت مریم(س)به امر الهی به آن نزدیک شد، از خرمای آن خورد و حامله شد؛ در نتیجه این درخت قداست خاصی پیدا می‌کند و در روایات داریم: «فاوحی الی النخل»؛ «وحی کردیم بر درخت» یا برخی انبیای الهی به واسطه درختان با خداوند متعال صحبت می‌کردند؛ اما اینکه درخت مورد پرستش باشد، غلط است و به جز خدای متعال هیچ‌کس پرستیدنی نیست.

مفیدبودن درخت در آیات و روایات عنوان شده است. آن‌قدر درخت، زیبا و مفید است که در قرآن از آن به امر، کلمه، کار و بنیاد خوب، تعبیر شده است.

قرآن می‌فرماید: «كَلِمَـهً طَیبَـهً كَشَجَرهٍ طَیبَـهٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ ...» ائمه(ع)مانند درختی با ریشه و تنه ثابت هستند که مردم از سایه آن استفاده می‌کنند. این درخت (كَلِمَـ‹ً طَیبَـ‹) به امر خدایی و برای هدایت بشر آفریده شده، درخت ویژه‌ای است و خلاف درختانی که در فصل خاصی میوه می‌دهند، در هر زمانی می‌توان از میوه آن استفاده کرد؛ یعنی هر زمانی که انسان به ائمه(ع)نزدیک شود، از هدایت آنها برخوردار خواهد شد.

به عنوان مثالی دیگر در روایات داریم که امر بد، مثل درخت بد است که میوه بد می‌دهد.

در مجموع درخت، یکی از آیات الهی است که باید در حفظ، نگهداری و کاشت آن دقت کنیم؛ زیرا در اثر درست استفاده‌نکردن از درخت بحران محیط زیست به وجود آمده است.

روایت شده، درختی مورد توجه رسول خدا(ص)بوده است. راجع به این موضوع توضیح می‌دهید.

بله؛ حضرت رسول(ص)از آن نظر که رسول خداست، ارتباطش با مجموعه مخلوقات خدا چه انسان‌ها و طبیعت، چه غیر انسان‌ها مثل جن و فرشته‌ها و ... بر اساس محبت و عشق است؛ بنابراین به مخلوقات خدا حتی به کفار محبت می‌ورزد. حضرت می‌فرماید: «من اینها [کفار] را از ته چاه بیرون می‌آورم. وقتی از چاه بیرون می‌آیند، کنار چاه می‌ایستند و دوباره خودشان را به چاه می‌اندازند.»

حضرت رسول(ص)نسبت به انسان‌ها و هدایتشان علاقه‌مند بود که قرآن از طرف خدای متعال می‌فرماید که خودت را به زحمت می‌اندازی که اینها ایمان بیاورند؛ چراکه اینها ایمان نخواهند آورد. پیامبر(ص)به علت اخلاق الهی‌اش به همه موجودات نگاه محبت‌آمیز داشت و دوست نداشت، صاحب حیاتی بی‌علت حیاتش گرفته شود. ایشان دستور می‌داد، حیوانات را درست نگه‌داری کنند و از غذایشان کم نگذارند؛ حتی نسبت به رودخانه، درختان، گل‌آلودنکردن آب و حفظ محیط زیست دستورهای بسیاری داده است. برای کاشت درخت ثواب بسیاری ذکر شده و این نشان‌دهنده توجه و محبت حضرت رسول(ص)به مجموعه جهان هستی که خالق آن خداست، می‌باشد؛ یعنی پیامبر(ص)همان‌طور که خدا را دوست دارد، باید مخلوق خدا را دوست بدارد.

درخت سدر مورد توجه حضرت رسول بوده است. چرا؟

به علت انعقاد قرارداد صلح حُدیبیه در سایه درخت سدر، این درخت جایگاه تاریخی خاصی در اسلام دارد و نکته دیگری در آن نیست؛ هرچند آن را زمان بنی‌امیه قطع کردند؛ ضمن اینکه درختان سدر فایده زیادی داشته و دارند؛ ولی قداست خاصی ندارند.

در عصر حاضر عده‌ای برای بعضی درختان احترام خاصی قائل هستند؛ مثلاً در یزد درخت کهنسال یا چناری در شهر دیگری وجود دارد که مردم به آنها احترام می‌گذارند و سبز به آنها گره می‌زنند یا نمونه‌های دیگری مثل انجیر معابد یا درخت سدر و ... نظر شما چیست؟

بله؛ دیده‌ام. بعضی درختان به علت نزدیکی و مجاورت با امامزاده و اینکه یگانه سایه‌بان آنجا بوده‌اند، مورد توجه هستند؛ ولی به درخت دخیل‌بستن خرافه است. همه این‌گونه درختان در ایران همین مسئله را دارند.

فکر می‌کنید، چقدر خرافه در این مورد وارد شده باشد؟

آنچه هست، اینکه می‌توانیم به اهل بیت(ع)که مقرب درگاه الهی هستند، توسل جوییم؛ اما توسل به موجودات دیگر منبع و سندی ندارد و بیشتر دارای جنبه‌ خرافی است.

اگر کسی با این‌گونه مسائل روبه‌رو شود و به مکانی که درختی مورد توجه و پرستش مردم است، برسد، باید چه کند؟

همان‌طور که قبلاً هم گفتم، این پرستش باطل و غلط است. باعث می‌شود، دشمنانمان سوءاستفاده کنند و شیعیان را خرافه‌پرست معرفی کنند. بعضی‌ها به این مسائل دامن می‌زنند و غلط است. هرچند ما به شفاعت و کرامت معصومین(ع)معتقدیم، به جز ایشان از کس دیگری توسل نمی‌جوییم.