تا استانبول در جست‌وجوی تشیع
1 تير 1389 ساعت 0:09
گفت‌وگو با سیدحسین موسوی شربیانی مداح اهل بیت(ع)که سال‌هاست به ترکیه و به‌ویژه استانبول می‌رود و دل شیعیان آن دیار را مملو از عشق حسینی می‌کند، نقطه آغازی شد تا پابه‌پای او تا استانبول در جست‌وجوی تشیع برویم. تشیع که نه، اسلام، تشیع، امام حسین(ع)و عاشورا.
داوود بهلولی:خودش پیشنهاد داد و گفت، جایی است که هیچ‌کس آن‌طور که باید و شاید وضعیت عاشقان اهل بیت(ع)و شیعیانش را منعکس نکرده و تا دلت بخواهد سوژه برای کار هست.
با هم قرار و مدار گذاشتیم که در سفری یک هفته‌ای که سه روز آن نیز صرف طی‌کردن مسیر می‌شد، به ثبت همه آن چیزی که درباره تشیع و اهل بیت(ع)در استانبول می‌توان یافت، بپردازیم. همراه‌شدن با آقای شربیانی، گفت‌وگو با سرکنسول ایران در استانبول، گفت‌وگو با وابسته فرهنگی ایران در استانبول، گپ‌و‌گفت با شیعیان مخلص آنجا، دیدار و گفت‌وگو با روحانیان مستقر، بازدید از کتابخانه سلیمانیه با هزاران نسخه خطی‌اش، دیدار از دفتر بخش ترکی شبکه ماهواره‌ای زهرا‌تی‌وی، بازدید از مؤسسه انتشارات عصر، دیدار از مسجد ایرانیان (والده خان)، شرکت در جشن میلاد حضرت فاطمهh، بازدید از ۲ مزار منسوب به دختران امام حسین(ع)و ... همه آن چیزی بود که در فرصت اندک چهار روز توانستم به دست آورم؛ البته بازدید از بسیاری نقاط و مصاحبه با بسیاری فعالان هم به دلیل کمی فرصت از دست رفت. فرصتی دیگر لازم است تا حق مطلب ادا شود.
آنچه در پی می‌آید، فقط بخشی از رهاوردمان از استانبول است. تشکر از کنسولگری و رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در استانبول، روحانیان مبلغ مستقر و شیعیان و دل‌باختگان مکتب سیدالشهداء(ع)در استانبول، دینی به گردن من است؛ نیز تشکر ویژه از مداح اهل بیت(ع)سیدحسین موسوی شربیانی که گام‌به‌گام مرا در تهیه این گزارش یاری و همراهی کرد، وظیفه خود می‌دانم.
استانبول شهری استثنایی است و برای ما بکر و ناشناخته. از ۶۶۰ سال پیش از میلاد که با نام بیزانس بنا نهاده شد، تا زمانی که پایتخت امپراتوری روم شد و دورانی که بارها مسلمانان برای فتح آن تلاش کردند؛ چنانچه ۱۷ صحابه پیامبر(س)از جمله ابوایوب انصاری در یکی از همین جنگ‌ها به شهادت رسیدند و اکنون مزارشان به زیارتگاهی برای مردمان این شهر تبدیل شده است.
از آن جالب‌تر اینکه استانبول زادگاه ملیکا دختر اگناتوس مادر دوازدهمین امام شیعیان(ع)است و همان داستان معروف به اسارت درآمدن ایشان و ازدواجشان با امام حسن عسکری(ع)بخشی از آن چیزی است که بسیاری از ما درباره استانبول نمی‌دانیم.
این شهر باستانی در سال ۸۷۵ برای آخرین بار با فرماندهی محمد ۲۱ ساله، پادشاه سلجوقیان ترک -که بعدها به دلیل همین فتح بزرگش سلطان‌محمد فاتح نامیده شد- فتح شد. مصداق این بیت عربی که چندین سال پیش در کتابی خوانده بودم:
الله اکبر ذلّت دوله الصلیب
و غزّ بالتُرک دین المصطفی العربی ۱
از همان زمان استانبول بخشی از جهان اسلام است و اکنون نیز اسلامی است. این را می‌توان از کوچه و خیابان‌های شهر، از پانصد مسجد۲ تاریخی، بزرگ و باشکوهش، از کتابخانه‌های بزرگ و نسخه‌های خطی۳ اسلامی بی‌شمارش دانست. درهای مساجد استانبول از اذان صبح تا اذان عشاء که تقریباً ساعت ۱۰ شب گفته می‌شود، به روی مردم باز است. هر روز پنج بار ندای اذان را در شهر می‌شنوی و مردم به مساجد می‌روند و نماز می‌گزارند.
اگرچه اکثر مردم ترکیه اهل سنت و پیرو فرقه‌های حنفی و شافعی هستند، همان مردم، به اهل بیت پیامبر)ص)هم عشق می‌ورزند. هیچ مسجدی در استانبول نمی‌توان یافت که به در و دیوار آن نام امام حسن(ع)و امام حسین(ع)نقش نشده باشد. الله، محمد(س)، ابوبکر، عمر، عثمان، علی(ع)، حسن(ع)، حسین(ع).
از یکی از امامان جماعت مساجد سنیان درباره محبت اهل بیت(ع)سؤال کردم. گفت: «سؤال شما برای من شگفت‌آور است. حسن(ع)و حسین(ع)نوادگان پیامبر(س)هستند. ما عاشق اهل بیت(ع)و دوازده امام(ع)هستیم.» از دیگری که او نیز دوره‌های امام خطیب (معادل حوزه علمیه خودمان در میان اهل سنت ترکیه) را گذرانده بود، درباره اهل بیت(ع)سؤال کردم. گفت: «امام حسین(ع)جان و جگر ماست؛ او که این‌گونه در خون خود غلتید. ما عاشق اهل بیت(ع)هستیم. اصلاً مذهب ما منسوب به ابوحنیفه است. ابوحنیفه شاگرد امام صادق(ع)بوده است. فرقی بین ما و شما نیست. اسم من علی عثمان است. هم علی و هم عثمان.»
مردم ترکیه و استانبول نسبت به مسائل جهان اسلام هم بسیار حساس‌اند. نمونه آن برگزاری سالیانه روز جهانی قدس و واکنش‌های مردمی به مظلومیت شیعیان قره‌باغ آذربایجان است.
از دیگر نمادهایی که نشانگر فرهنگ و تمدن اسلامی و آموزه‌های دینی است، وجود سقاخانه‌ها و چاه‌های وقفی بی‌شماری است که به ترکی بدان «چشمه» می‌گویند. شاید اکنون از بسیاری از آنها آبی جاری نباشد؛ اما به عنوان نمونه‌ای از تأثیرات آموزه‌های اسلامی با معماری خاصی در گوشه و کنار شهر به چشم می‌خورد. بر سردر هر مسجد، سقاخانه، آرامگاه و هر مرکز دینی و اسلامی کهن، اشعاری به ترکی با الفبای عربی با خطی خوش به چشم می‌خورد که پس از مقدمه کوتاهی درباره علت ساخت بنا به حساب ابجد، تاریخ احداث آن بنا آورده شده است. اینجاست که ارتباط پیچیده میان دین، زبان، سنت و هنر به ظهور می‌رسد؛ برای نمونه بر سردر مدرسه چورلولو علی پاشا، این شعر درباره تاریخ بنای مدرسه حک شده است:
...هنگام ختامنده بیر کامل روشن‌دل
تاریخی ایچون گؤرموش بیر واقعه غرّا
ابن عم پیغمبر یعنی علی حیدر
ائتمیش اولا رؤیاده بو قولی آنا انها
کیم غایته یئتدیکده بو مدرسه عالی
تاریخینی ائتسونلر بو مصرع ایله انشا
زیرا عددی آنین بو ساله موافق‌دور
واقعده گؤزل دوشدی یکباره و مستثنا
گویا که کرامت‌دیر درّی آنا بو تاریخ
من علّمنی حرفاً قد صیرنی عبدا
که با حساب ابجد، تاریخ ساخت بنا ۱۱۲۰ برابر با حدیث معروف مولا علی(ع)«من علمنی حرفا قد صیرنی عبدا» است. گویا عارفی روشن‌دل در خواب مولا علی(ع)را می‌بیند که به وی امر می‌کند که تاریخ اتمام بنا را بر اساس حدیث فوق انشا کند.
از همه اینها که بگذریم، تشیع در ترکیه حکایت دیگری دارد. سه میلیون نفر از جمعیت ۷۵ میلیونی ترکیه را شیعیان دوازده امامی تشکیل می‌دهند که با نام «جعفری» مشهور هستند. قریب به ۲ میلیون نفر از آنان در شهرهای غربی ترکیه، نقطه تلاقی چهار کشور ایران، آذربایجان، ارمنستان و ترکیه زندگی می‌کنند. ایغدیر و قارص جزو مهم‌ترین شهرهای شیعه‌نشین ترکیه محسوب می‌شوند. مابقی نیز در شهرهای دیگر ترکیه همچون آنکارا، بورسا و ازمیر زندگی می‌کنند.
از میان جمعیت ۱۰ میلیونی استانبول، سهم شیعیان بالغ بر یک میلیون نفر است. این جمعیت در نقاط مختلف استانبول، اما به صورت مجتمع زندگی می‌کنند. از محلات معروف شیعیان می‌توان به محله زینبیه واقع در منطقه هالکالی اشاره کرد. باغچه‌لی‌ائولر و گونشلی نیز از دیگر مناطق شیعه‌نشین استانبول هستند. هم‌اکنون ۳۳ تا ۳۷ مسجد از مساجد استانبول متعلق به شیعیان است. بیشتر شیعیان استانبول را همان شیعیان آذری مهاجر از مناطق شیعه‌نشین نزدیک مرز ایران تشکیل می‌دهند. مابقی هم مستبصرین اهل سنت و علویانی هستند که به اصل خود بازگشته‌اند.
شاید بعضی همین سه میلیون شیعه را هم غنیمت بدانند. بعضی هم بگویند از میان ۷۵ میلیون نفر جمعیت ترکیه، سه میلیون بسیار کم است و ناچیز؛ اما این‌گونه نیست. در ترکیه جمعیتی بیست میلیونی از مسلمانان زندگی می‌کنند که با نام «علوی» مشهور شده‌اند.
علویان همان شیعیانی هستند که در طول تاریخ و به دلایل مختلف از جمله فعالیت فرقه‌های منسوب به تصوف از معارف شیعی به دور مانده‌اند. عقاید علویان هیچ فرقی با شیعیان جعفری ندارد. یگانه مشکل آنان که خود نیز از آن بی‌خبرند، دورافتادن از فقه شیعی است. آنان معتقدند چون امام علی(ع)در مسجد به شهادت رسیده، پس دیگر نیازی به مسجد نداریم؛ بنابراین قرن‌هاست، مراکزی به نام جمع‌خانه یا «cemevi» راه‌اندازی کرده‌اند و در آن، عبادات خاصی که جایگاهی در اسلام اصیل ندارد، به جای می‌آورند. علویان همچنین معتقدند که چون امام علی(ع)در حال نماز به شهادت رسیده، پس دیگر نیازی به نماز‌گزاردن نداریم.
بعد از انقلاب اسلامی و در پی آشنایی علویان با معارف شیعی، هم‌اکنون گرایش به تشیع در میان علویان افزایش یافته و جمعیت درخور توجهی از علویان، حتی اهل سنت به تشیع گرویده‌اند.
شیعیان هم‌اکنون نسبت به حکومت احساس رضایت دارند و این چیزی است که خود به زبان می‌آورند. آنان آزادانه به فعالیت می‌پردازند و مراکز علمی، تحقیقاتی بسیاری برای خود راه‌اندازی کرده‌اند. ناشرانی همچون کوثر و عصر هم فعال هستند که کتاب‌های شیعی را از فارسی و عربی به ترکی استانبولی ترجمه می‌کنند. نمایندگان برخی مراجع و نهادهای علمی همچون مراکز تحقیقاتی وابسته به دفتر آیت‌الله سیستانی نیز فعال‌اند و بدون واردشدن به مسائل سیاسی به کار رسیدگی به مسائل فقهی و دینی شیعیان می‌پردازند.
مشهورترین گروه شیعی فعال در استانبول متعلق به مسجد زینبیه در منطقه هالکالی استانبول است و رهبری آنان را صلاح‌الدین اؤزگوندوز به عهده دارد. مراسم مشهور و معروف هالکالی را همه ساله روز عاشورا، همین گروه برگزار می‌کند. این مراسم جایگاهی جهانی پیدا کرده و خبرنگاران بسیاری هر ساله از سراسر جهان برای پوشش آن به استانبول می‌آیند.
پی‌نوشت:
۱. الله اکبر که دین محمد عربی به وسیله ترکان جنگید و دولت صلیبی خوار شد.
۲. در زبان ترکی استانبولی به مسجد، جامع (cami) گفته می‌شود. لفظ مسجد نیز معادل واژه نمازخانه در زبان فارسی به کار می‌رود.
۳. ترکیه هم‌اکنون به عنوان نخستین کشور در دارابودن نسخ خطی در جهان معروف است.
کد مطلب: 13837
آدرس مطلب: https://www.armaneheyat.ir/issue/13837/استانبول-جست-وجوی-تشیع
آرمان هیأت
https://www.armaneheyat.ir