کد مطلب : ۱۳۸۹۵
زائر کربلا باید ذاکر و واعظ خود باشد
به سراغ دکتر علی ذوعلم، مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتب درسی وزارت آموزش و پروزش رفتیم تا معرفت زیارت را از نگاه این کارشناس مذهبی بازخوانی کنیم. به این امید که خلائی که در حال حاضر در مقوله معرفت زیارت وجود دارد، به شکلی جبران شود.
برای زیارت عتبات عالیات ثواب فراوانی ذکر شده است؛ اما به نظر شما به چه کسی می‌توان گفت که زائر عتبات عالیات است؟
کسی که برای زیارت کربلا و حرم شریف امام حسینaاراده بکند. در روایات آمده که کسی که نیت سفر به کربلا می‌کند، از همان زمان که قصد سفر می‌کند، زائر شمرده می‌شود.
این زائر چه چیزی را می‌خواهد زیارت کند؟ در واقع می‌خواهم بپرسم زائران عتبات عالیات بیشتر با چه رویکرد و هدفی راهی این سفر زیارتی می‌شوند؟
من زائران را می‌توانم به سه سطح تقسیم کنم. اگر توجه کنیم معنای لغوی زیارت یعنی دیدن و مشاهده کردن. گروهی فکر می‌کنند می‌خواهند به زیارت بروند تا مرقد آقا را مشاهده کنند و حاجات دنیایی‌شان را از آقا طلب کنند. این اولین سطح زیارت و نگاه حداقلی به زیارت است؛ اما در سطح دوم زائر می‌رود که سیدالشهداaو شاهد شهیدان را زیارت کند. این گروه نگرشی عمیق‌تر و عرفانی‌تر به زیارت دارند؛ اما نگاه گروه سوم که به سفر عتبات مشرف می‌شوند، این است که امام حسینaهمچنان در عرصه پیکار حق علیه باطل حضور دارند. این گروه به زیارت می‌روند تا در پیکار کربلا حضور داشته باشند. در واقع این گروه پرونده عاشوراییان را باز می‌بینند و ندای هل من ناصر را در دل خود میشنوند و زمزمه کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا را مدام میشنوند. این گروه زائران در واقع خودشان را در گروه یاران امام حسینaمی‌داند. این نگاه نه فقط در رفتار و جنبه‌های شخصی انسان مؤثر است، بلکه برای او جهت‌گیری سیاسی و اجتماعی هم ایجاد می‌کند.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ثواب کسانی که برای زیارت کربلا در نظر گرفته می‌شود، برای این گروه زائران است؟
ثواب زیارت به هر سه گروه می‌رسد؛ اما خوب واضح است که در روایاتی که زیارت کربلا را از زیارت خانه خدا ارجح دانسته‌اند، این نگاه سوم وجود داشته است؛ نگاهی که در آن روحیه مجاهدت و تلاش و ایثار و حضور موج می‌زند.
یعنی شما نگاه اول را هم که نوعی حاجت‌خواهی دنیوی است؛ مشمول ثواب زیارت و مثبت می‌دانید؟
نفس حرکت از شهر و دیار به عشق امام حسینaمی‌تواند سازنده باشد؛ چراکه ممکن است زائر در طول مسیر به نگاه دوم و سوم برسد؛ بنابراین نگاه اول هم به عنوان نقطه آغاز خوب است.
به نظرتان زائری که به سفر عتبات می‌رود، خودش می‌داند با چه نگاهی به زیارت می‌رود؟
زائر نباید دغدغه داشته باشد که نگاه چندم را دارد. باید حتی اگر شده با نگاه اول، اما با دلی پر از خلوص به سمت کربلا راه بیفتد؛ چراکه احتمال اینکه در این سفر به نگاه عمیق‌تر برسد، بسیار محتمل است.
به نظر شما زیارت‌های مرتبط با امام حسینaچه نقشی در بالابردن معرفت زیارت می‌تواند داشته باشد؟
در زیارت‌هایی که مربوط به امام حسینaاست؛ مانند زیارت عاشورا، وارث، زیارت ویژه روز عرفه و... مضامین خوبی وجود دارد که زائران خوب است آن مفاهیم را درک کنند. این زیارت‌ها را اگر با نگاه معرفتی و غیر شعاری بخوانیم، بسیار آموزنده است. در واقع مضامین این زیارت‌ها ممکن است، زمینه را برای عروج به نگاه سوم باز کند.
بنابراین می‌توان فکر کرد که زیارت‌نامه خواندن هم می‌تواند نوعی زیارت محسوب شود؟
باید به یاد داشته باشیم که زیارت امام حسینaبه زیارت از نزدیک خلاصه نمی‌شود، بلکه وقتی ما در خانه هم نشستیم و به تأمل درباره قیام عاشورا می‌پردازیم و زیارت عاشورا می‌خوانیم، به نوعی زیارت را به جا آورده‌ایم؛ البته که باید توجه داشته باشیم که این نگاه ما را به سهل‌انگاری دچار نکند و با این نگاه از توفیق قرب فیزیکی و زیارت حرم ابا عبداللهaمحروم نشویم.
نقش روحانی و مداح کاروان‌های زیارتی را در این سفر چقدر می‌دانید؟
در واقع ذاکر نقش راهنمایی و یاد آوری را به عهده دارد و البته نباید این نقش را فقط بر محمل سوگواری و مرثیه‌سرایی بداند. روحانی هم باید بتواند معنویت سفر را به زائر گوشزد کند؛ اما این ۲ گروه نمی‌توانند زائران را به سمت معنویت هل بدهند. به نظر من در زیارت کربلا انسان باید خودش ذاکر و واعظ و مرثیه‌سرای خودش باشد. روحانی و مداح فقط نقش زمینه‌سازی معنوی را به عهده دارند و خود زائر است که با تأمل خود می‌تواند از آن فضای معنوی استفاده کند و به معرفت عمیق دست می‌یابد.
اما روحانیان و مداحان کاروان‌ها با آموزش‌هایی که می‌بینند، می‌توانند نقش یادآوری‌کننده خود را بهتر ایفا کنند. این‌طور نیست؟
البته که باید به آنها آموزش داد؛ اما درباره مداحان و راویان و روحانیان هم مهم‌تر این است که آنان با انگیزه‌های معنوی به این کار وارد شوند. روحانیان و مداحان باید عمیقاً بدانند که راهنمایی کاروان زائران امام حسینaچه رسالت سخت و مهمی است؛ در هر حال باید زحمت این روحانیان را هم مد نظر داشت و قدردان آنها بود.
چه موانعی در کسب معرفت زیارت می‌تواند دخیل باشد؟
ممکن است موانع دنیوی بسیاری مانند سختی راه و محل اسکان و... وجود داشته باشد. باید در طول سفر کربلا موانع و حجاب‌ها را برداشت. زائر باید حواسش باشد که به انگیزه سیاحت و جهانگردی و تجارت به کربلا نرفته است؛ به هر حال هیچ‌چیز نباید او را از توجه صرف به کسب معرفت حسینی غافل کند.
مهم‌ترین شرط کسب معرفت زیارت و ایجاد ارتباط عمیق با سیدالشهداء(ع)چیست؟
هر زائری باید قبل از اینکه راهی سفر عتبات شود و کلاً در طول زندگیش، آگاهی نسبت به ابا‌عبدالله(ع)را بالا ببرد و از سویی حسینی زیستن را تجربه کرده باشد. آیا زائر این معرفت به دست آورده را می‌تواند با دیگر زائران طرح کند؟
کربلای حسین(ع)مجمع بزرگ شیعیان و عاشقان حسین است و زائر حسینی اگر با نگاه سوم به این سفر زیارتی وارد شود، می‌تواند محور‌های اصلی حرکت امام حسین(ع)را به دیگر زائران منتقل کند. در واقع تعامل و گفت‌وگو در این زیارت بعد اجتماعی زیارت را پوشش می‌دهد.
به نظرتان مسئولان امر زیارت عتبات برای بالابردن معرفت زیارت در زائران چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
باید برای سفر عتبات عالیات نیازسنجی، آسیب‌سنجی و امکان‌سنجی شود و با برنامه‌ریزی متعادلی هم برنامه‌های آموزشی و فرهنگی در کاروان‌های زیارتی قرار داده شود و هم اینکه مراقب باشند، زائر را از خلوت خود خارج نکنند.
برای زیارت عتبات عالیات ثواب فراوانی ذکر شده است؛ اما به نظر شما به چه کسی می‌توان گفت که زائر عتبات عالیات است؟
کسی که برای زیارت کربلا و حرم شریف امام حسینaاراده بکند. در روایات آمده که کسی که نیت سفر به کربلا می‌کند، از همان زمان که قصد سفر می‌کند، زائر شمرده می‌شود.
این زائر چه چیزی را می‌خواهد زیارت کند؟ در واقع می‌خواهم بپرسم زائران عتبات عالیات بیشتر با چه رویکرد و هدفی راهی این سفر زیارتی می‌شوند؟
من زائران را می‌توانم به سه سطح تقسیم کنم. اگر توجه کنیم معنای لغوی زیارت یعنی دیدن و مشاهده کردن. گروهی فکر می‌کنند می‌خواهند به زیارت بروند تا مرقد آقا را مشاهده کنند و حاجات دنیایی‌شان را از آقا طلب کنند. این اولین سطح زیارت و نگاه حداقلی به زیارت است؛ اما در سطح دوم زائر می‌رود که سیدالشهداaو شاهد شهیدان را زیارت کند. این گروه نگرشی عمیق‌تر و عرفانی‌تر به زیارت دارند؛ اما نگاه گروه سوم که به سفر عتبات مشرف می‌شوند، این است که امام حسینaهمچنان در عرصه پیکار حق علیه باطل حضور دارند. این گروه به زیارت می‌روند تا در پیکار کربلا حضور داشته باشند. در واقع این گروه پرونده عاشوراییان را باز می‌بینند و ندای هل من ناصر را در دل خود میشنوند و زمزمه کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا را مدام میشنوند. این گروه زائران در واقع خودشان را در گروه یاران امام حسینaمی‌داند. این نگاه نه فقط در رفتار و جنبه‌های شخصی انسان مؤثر است، بلکه برای او جهت‌گیری سیاسی و اجتماعی هم ایجاد می‌کند.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ثواب کسانی که برای زیارت کربلا در نظر گرفته می‌شود، برای این گروه زائران است؟
ثواب زیارت به هر سه گروه می‌رسد؛ اما خوب واضح است که در روایاتی که زیارت کربلا را از زیارت خانه خدا ارجح دانسته‌اند، این نگاه سوم وجود داشته است؛ نگاهی که در آن روحیه مجاهدت و تلاش و ایثار و حضور موج می‌زند.
یعنی شما نگاه اول را هم که نوعی حاجت‌خواهی دنیوی است؛ مشمول ثواب زیارت و مثبت می‌دانید؟
نفس حرکت از شهر و دیار به عشق امام حسینaمی‌تواند سازنده باشد؛ چراکه ممکن است زائر در طول مسیر به نگاه دوم و سوم برسد؛ بنابراین نگاه اول هم به عنوان نقطه آغاز خوب است.
به نظرتان زائری که به سفر عتبات می‌رود، خودش می‌داند با چه نگاهی به زیارت می‌رود؟
زائر نباید دغدغه داشته باشد که نگاه چندم را دارد. باید حتی اگر شده با نگاه اول، اما با دلی پر از خلوص به سمت کربلا راه بیفتد؛ چراکه احتمال اینکه در این سفر به نگاه عمیق‌تر برسد، بسیار محتمل است.
به نظر شما زیارت‌های مرتبط با امام حسینaچه نقشی در بالابردن معرفت زیارت می‌تواند داشته باشد؟
در زیارت‌هایی که مربوط به امام حسینaاست؛ مانند زیارت عاشورا، وارث، زیارت ویژه روز عرفه و... مضامین خوبی وجود دارد که زائران خوب است آن مفاهیم را درک کنند. این زیارت‌ها را اگر با نگاه معرفتی و غیر شعاری بخوانیم، بسیار آموزنده است. در واقع مضامین این زیارت‌ها ممکن است، زمینه را برای عروج به نگاه سوم باز کند.
بنابراین می‌توان فکر کرد که زیارت‌نامه خواندن هم می‌تواند نوعی زیارت محسوب شود؟
باید به یاد داشته باشیم که زیارت امام حسینaبه زیارت از نزدیک خلاصه نمی‌شود، بلکه وقتی ما در خانه هم نشستیم و به تأمل درباره قیام عاشورا می‌پردازیم و زیارت عاشورا می‌خوانیم، به نوعی زیارت را به جا آورده‌ایم؛ البته که باید توجه داشته باشیم که این نگاه ما را به سهل‌انگاری دچار نکند و با این نگاه از توفیق قرب فیزیکی و زیارت حرم ابا عبداللهaمحروم نشویم.
نقش روحانی و مداح کاروان‌های زیارتی را در این سفر چقدر می‌دانید؟
در واقع ذاکر نقش راهنمایی و یاد آوری را به عهده دارد و البته نباید این نقش را فقط بر محمل سوگواری و مرثیه‌سرایی بداند. روحانی هم باید بتواند معنویت سفر را به زائر گوشزد کند؛ اما این ۲ گروه نمی‌توانند زائران را به سمت معنویت هل بدهند. به نظر من در زیارت کربلا انسان باید خودش ذاکر و واعظ و مرثیه‌سرای خودش باشد. روحانی و مداح فقط نقش زمینه‌سازی معنوی را به عهده دارند و خود زائر است که با تأمل خود می‌تواند از آن فضای معنوی استفاده کند و به معرفت عمیق دست می‌یابد.
اما روحانیان و مداحان کاروان‌ها با آموزش‌هایی که می‌بینند، می‌توانند نقش یادآوری‌کننده خود را بهتر ایفا کنند. این‌طور نیست؟
البته که باید به آنها آموزش داد؛ اما درباره مداحان و راویان و روحانیان هم مهم‌تر این است که آنان با انگیزه‌های معنوی به این کار وارد شوند. روحانیان و مداحان باید عمیقاً بدانند که راهنمایی کاروان زائران امام حسینaچه رسالت سخت و مهمی است؛ در هر حال باید زحمت این روحانیان را هم مد نظر داشت و قدردان آنها بود.
چه موانعی در کسب معرفت زیارت می‌تواند دخیل باشد؟
ممکن است موانع دنیوی بسیاری مانند سختی راه و محل اسکان و... وجود داشته باشد. باید در طول سفر کربلا موانع و حجاب‌ها را برداشت. زائر باید حواسش باشد که به انگیزه سیاحت و جهانگردی و تجارت به کربلا نرفته است؛ به هر حال هیچ‌چیز نباید او را از توجه صرف به کسب معرفت حسینی غافل کند.
مهم‌ترین شرط کسب معرفت زیارت و ایجاد ارتباط عمیق با سیدالشهداء(ع)چیست؟
هر زائری باید قبل از اینکه راهی سفر عتبات شود و کلاً در طول زندگیش، آگاهی نسبت به ابا‌عبدالله(ع)را بالا ببرد و از سویی حسینی زیستن را تجربه کرده باشد. آیا زائر این معرفت به دست آورده را می‌تواند با دیگر زائران طرح کند؟
کربلای حسین(ع)مجمع بزرگ شیعیان و عاشقان حسین است و زائر حسینی اگر با نگاه سوم به این سفر زیارتی وارد شود، می‌تواند محور‌های اصلی حرکت امام حسین(ع)را به دیگر زائران منتقل کند. در واقع تعامل و گفت‌وگو در این زیارت بعد اجتماعی زیارت را پوشش می‌دهد.
به نظرتان مسئولان امر زیارت عتبات برای بالابردن معرفت زیارت در زائران چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
باید برای سفر عتبات عالیات نیازسنجی، آسیب‌سنجی و امکان‌سنجی شود و با برنامه‌ریزی متعادلی هم برنامه‌های آموزشی و فرهنگی در کاروان‌های زیارتی قرار داده شود و هم اینکه مراقب باشند، زائر را از خلوت خود خارج نکنند.
