کد مطلب : ۱۴۱۳۹
گزارش تحلیلی خیمه از دلایل رشد پدیده‌ای به نام «خانم‌جلسه‌ای‌ها»؛
تكیه بر جای بزرگان زده‌اند به گزاف
محمد‌صادق امینی: من هم این‌قدر اینجا می‌نشینم تا ۱۰۰ هزار تومنم را بگیرم و اگر ندهد، نمی‌روم!» بانی مجلس كه این وضعیت را دید، ۲۰ هزار تومان دیگر داد؛ ولی خانم‌جلسه‌ای قبل از رفتنش خواست که شرکت‌کنندگان بسته به توانایی مالی‌شان پولی جمع کنند و به او بدهند؛ چون می‌گفت كه انسان‌های بی‌بضاعت را هم زیر نظر دارد و به آنها کمک می‌کند. پول که جمع شد و شمرد، اعتراض کرد که چرا این‌قدر کم کمک کردید؟! پیش خودم گفتم: «این خانم كه تا چند لحظه پیش دائماً ما را به كم‌توجهی به مادیات تشویق می‌كرد، حالا خودش چرا...!»
پرده دوم: خانم‌جلسه‌ای گفت: «نیازی نیست كه خودتان زحمت برگزاری مجالس روضه و سفره انداختن‌ها را بكشید.» كارت ویزیتش را داد و گفت: «ما مؤسسه‌ای داریم كه چنین جلساتی را به آسانی برگزار میكند. فقط كافی كه شما مبلغی را كه می‌خواهید برای سفره یا روضه هزینه كنید به ما بدهید و خودتان راحت در مجلس شركت كنید و صواب ببرید.» من هم قبول كردم، پول را دادم و تاریخی را مشخص كردیم كه سفرۀ حضرت ابوالفضل (ع) در آن روز انداخته شود.
روز موعود، خوشحال از اینكه بدون دردسر توانسته‌ام هم سفره بیندازم و هم به سایر كارهایم برسم، به سمت حسینیه‌ای كه قرار بود، مجلس در آن برگزار شود، رفتم. داخل حسینیه كه شدم و جمعیت را دیدم، متوجه شدم، این خانم از ۵۰ نفر از ۲۰ هزار تومان تا ۲۰۰ هزار تومان پول سفره انداختن گرفته و همه آنها را در یک روز برگزار کرده است!
پرده سوم: در یک مجلس مولودی شرکت کرده بودم. در انتهای مجلس خانمی كه مولودی می‌خواند، شروع کرد، به حركت در میان مردم و پول جمع کردن. به من که رسید، به او گفتم: «حاج خانم! بچه مریض در خانه دارم، لطفاً چند مرتبه آیۀ مباركۀ «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء» را تا مردم نرفتند، برای رفع مشكل من بخوانید.» ولی او با لحن تندی گفت: «الآن که وقت دعا کردن نیست!»
پرده چهارم: وقتی شروع به خواندن ملودی کرد، ناخودآگاه به دلیل نحوه و سبک خواندنش به یاد خواننده‌های زن خارج از کشور افتادم. بعد از پایان جلسه از خانم‌جلسه‌ای پرسیدم: «چرا طوری می‌خوانید که تداعی‌کننده خوانندگان زن خارج از كشور است؟» او هم در جواب گفت: «این کار ایراد ندارد؛ چون باعث جذب جوانان به مجالس مذهبی می‌شود.» من هم گفتم: «فقط جذب که مهم نیست، اگر کسی را جذب کنی؛ ولی نتوانی تأثیر مثبتی روی او بگذاری كه ارزشی ندارد.» ایشان هم در جواب گفت: «جذب كه شوند، تأثیر هم می‌گیرند!»
پرده پنجم: خانم جلسه‌ای روضه‌اش را که خواند، گفتم: «حاج خانم! یک روضه هم برای من بخوان.» گفت: «روضۀ چه قدری می‌خواهی؟» گفتم: «روضۀ چقدری، یعنی چی؟» گفت: «یعنی روضۀ ۵ هزار تومانی، ۱۰ هزار تومانی یا ۲۰ هزار تومانی؟»
پرده ششم: من به تازگی به همراه یكی از دوستانم در یک سفره شركت كردیم که یکی از خانم‌جلسه‌ای‌های سرشناس تهران كه تعداد زیادی پامنبری هم دارد، در آن حضور داشت. در آنجا دیدم که همه چیز از رنگ سفره گرفته تا میوه و بشقاب سبز رنگ است. تعجب كردم و علت را پرسیدم كه فهمیدم، به اسم مبارک امام حسن مجتبی (ع) رنگ همه چیز سبز انتخاب شده است. با تعجب به دوستم گفتم: «چرا در جلسه‌ای كه حاج خانم حضور دارند، مسائلی که در دین ما سندیت ندارد، انجام شده است؟» دوستم گفت: «ایشان خود، مروج این‌گونه اقدامات است!»
پرده هفتم: داماد یکی از دوستانم به رحمت خدا رفته بود و از من خواسته شد، برای ایشان برگزاری جلسۀ ختمی را به عهده بگیرم. به یک خانم‌جلسه‌ای زنگ زدم که بیاید در مجلس عزا مداحی کند. ایشان ۱۰۰ هزار تومان برای یک ساعت مداحی قیمت دادند. از این خانم پرسیدم: «مگر شما چه کار می‌خواهید بکنید که ۱۰۰ هزار تومان می‌خواهید؟» گفت: «یک زیارت عاشورا یا سورۀ یاسین می‌خوانم و نیم ساعت مداحی.» من هم گفتم: «مگر شما برای این کار چقدر وقت می‌گذارید؟ این کار كه نیاز به علم خاصی ندارد. فقط یك روخوانی ساده است.» ایشان در جواب من گفتند: «من شربت ۲۵ هزار تومانی برای حنجره‌ام می‌خرم!»
پرده هشتم: من چند وقت پیش مطب یک پزشک بودم که منشی آن پزشک به من گفت: «یك بار با زبان روزه در بهشت زهرا (س) در جلسه ختمی شرکت کردم؛ ولی خانم جلسه‌ای به من گفت که روزه‌ام باطل است و باید غسل کنم!» من از او پرسیدم: «مگر شما دست به میت زدی که غسل میت به گردنت باشد؟»
پرده نهم: خانم‌جلسه‌ای بعد از اینکه مدتی از زمان برگزاری جلسه گذشت، خواست که برق‌ها را خاموش کنیم. تقریباً صدای گریه همه خانم‌ها بلند شده بود. بعد از چند دقیقه احساس کردم که نور سبز ملایمی بر در و دیوار افتاده است و خود خانم‌جلسه‌ای گفت که این نور ائمه اطهار (ع) است که در جلسه حاضر شده‌اند.
بعدها از طریق یكی از دوستانم متوجه شدم که این خانم‌جلسه‌ای به طرز ماهرانه‌ای چراغ قوۀ سبزی را بدون اینکه مخاطبان متوجه شوند، زیر چادرش روشن می‌کرده و نور آن را روی در و دیوار می‌انداخته است!
پرده دهم: در مجلس روضه نشسته بودیم که خانم‌جلسه‌ای گفت: «همه سرهایتان را پایین بیندازید. الآن امام رضا (ع) می‌خواهند، وارد مجلس شوند و فقط من به ایشان محرم هستم!» همه سرهایمان را پایین انداختیم و بعد این خانم آمد و به سَرِ ما زد و گفت: «این به سر زدن‌ها چون در کنار آقا ایستاده‌ام، تبرک است!» جمعیت خیلی زیادی آمده بود و خانم‌جلسه‌ای فقط بر سر تعداد کمی از شرکت‌کنندگان می‌زد و آنها نیز برای اینکه در میان آن همه جمعیت، تبرک شدند، خیلی خوشحال بودند!
پرده یازدهم: «این نبات‌ها را بگیرید و به زنانی که بچه‌دار نمی‌شوند یا جوانان تحصیل‌كرده، ولی بیكار دارند، بدهید. آنها را امام زمان (عج) به من داده است.» مردم هجوم آوردند و هركدام تکه نباتی درخواست می‌کرد. شنیده بودم كه او مدعی ارتباط است؛ ولی واقعاً روانشناس خوبی بود و می‌دانست كه دست روی چه چیزی بگذارد؛ چون این روزها همه یا جوان بیكار دارند یا دختر دم‌بخت و زنانی كه بچه‌دار نمی‌شوند، كم نیستند. من خودم از مریدان یکی از همین زنان که ادعای ارتباط با امام زمان (عج) را داشت، پرسیدم: «چه چیزی باعث جذب شما به سوی او می‌شود؟» او در پاسخ گفت: «این خانم قدرت بیان بسیار بالایی دارد و طوری صحبت میكند که انگار جادویت كرده است و دائماً اشک از چشمانت جاری می‌شود.»
این خانم هرچند به دلیل برخوردهای قانونی‌ای كه با او شد، توبه كرد؛ ولی بعد از مدتی دوباره سر از شهرهای دیگر مثل اصفهان و مشهد درآورد و فعالیت‌های خود را از سرگرفت.
***
خانم‌جلسه‌ای؛ از دیروز تا امروز
برپایی مجالس روضه‌خوانی و عزاداری برای ائمه اطهار (ع) یكی از موضوعاتی است كه از دیرباز تأثیرات شگرفی روی فرهنگ عمومی زنان كشور ما داشته است. در دوره‌های تاریخی پیشین كه زنان از اولین امکانات آموزشی بیبهره بودند، حضور در این مجالس فرصت خوبی برای آموختن و فراگیری ضروریات اجتماعی و دینی محسوب می‌شد؛ چون زن در خانه زندگی می‌کرد و تقریباً هیچ‌گونه ارتباطی با خارج از محیط خانواده نداشت. در واقع باید گفت، در عصر گذشته، منبر و مجالس روضه، نقشی تقریباً همانند وسایل ارتباط‌جمعی امروزی برعهده داشتند و در شكل‌دهی رفتار اجتماعی عامل تعیینکنندهای بودند. با وجود این، نگاهی به شرایط امروز هیئت‌های زنانه نشان می‌دهد كه با رونق گرفتن هر چه بیشتر این جلسات، در گذر زمان و به‌ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی كه زنان نقش پررنگ‌تری در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی یافتند، زمینۀ خوبی برای حضور و فعالیت کسانی تحت عنوان «خانم‌جلسه‌ای»ها فراهم شده كه فعالیت آنها تبعات بسیاری داشته است؛ یك نمونه آن، ایجاد شبهه در خصوص چگونگی برگزاری محافل مذهبی زنانه است. هرچند موفقیت آنها در جذب مخاطبان در گذشته‌ای نه چندان دور را می‌توان ناشی از كمبود زنان تحصیل‌كرده در حوزه‌های علمیه دانست، در عصر حاضر كه حوزه‌های علمیه بسیاری در سراسر كشور مشغول فعالیت هستند و زنان تحصیل‌كرده بسیاری نیز از این مراكز فارغ‌التحصیل شده‌اند، چرا هنوز مخاطبان، استقبال بیشتری به شركت در مجالس خانم‌جلسه‌ای‌ها نشان می‌دهند؟
دلایل اقبال به خانم‌جلسه‌ای‌ها
كارشناسان مسائل دینی و مذهبی در پاسخ به این پرسش كه چرا مخاطبان استقبال بیشتری به شركت در مجالس خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی نشان می‌دهند كه تحصیلات حوزوی ندارند، به دلایل مختلفی اشاره می‌كنند. عده‌ای به قدرت بیان بالا و توانایی آنها در جذب مخاطبان اشاره می‌كنند و عده‌ای دیگر، اقبال به آنان را ناشی از كم‌كاری نهادهایی همچون سازمان تبلیغات اسلامی در تقویت جایگاه زنان تحصیل‌كرده در حوزه می‌دانند. در همین حال دیدگاه‌های دیگری مبنی بر این، وجود دارد كه جذب مخاطب از طریق بیان خرافات، استفاده از ابزارآلات موسیقی، وجود كاستی‌هایی در تربیت مبلغان رسمی در خصوص شیوه‌های جذب مخاطب و ... از جمله دلایلی هستند كه اقبال مردم از خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی -کسانی كه تحصیلات حوزوی ندارند- را باعث شده است.
با وجود این، دیدگاه دیگری در میان كارشناسان مذهبی مبنی بر این وجود دارد كه نباید نقش مستعمان را در پرورش این خانم‌جلسه‌ای‌ها نادیده انگاشت. در همین خصوص خانم مرضیه بیگی‌ابحری، مدرس حوزۀ علمیه چیذر، با اشاره به اینكه نقش مخاطبان در بازارگرمی این خانم‌ها بی‌تأثیر نیست، میگوید: «به نظر من، این مستمعان حاضر در این جلسات بوده‌اند که باعث پرورش آنها شده‌اند؛ چون هر گوینده‌ای، شنونده‌ای می‌خواهد.
در واقع باید گفت كه این شنونده است که گوینده را بر سر ذوق می‌آورد.» خانم بیگی ابحری كه ۲۰ سال در حوزه‌های مختلف علمیه خواهران مانند حوزه فاطمه الزهرا (س)، حوزه چیذر، بنت‌الهدی، حوزۀ حضرت شاه عبدالعظیم الحسنی و ... سابقه تدریس دارد، می‌افزاید: «خانم‌جلسه‌ای‌ها روان‌شناسان قدرتمندی هستند. اگر غم در چهره مخاطبان خود ببینند، آنها را به گریه می‌اندازند و اگر شادی در چهره آنها ببینند، کاری می‌کنند، خوشحال شوند. از طرفی یک عده از خانم‌جلسه‌ای‌ها نیز بودند که دوست نداشتند، مجالس آنها فقط گریه و عزاداری باشد و رقص و ارگ را نیز وارد این جلسات کردند. البته نوعی چشم و هم‌چشمی هم در خصوص اینکه مثلاً صدای خانم‌جلسه‌ای ما شبیه فلان خواننده است نیز در ترویج کار آنها بی‌تأثیر نبوده است.» خانم بیگی‌ابحری با اشاره به اینكه گذشته از نقش مردم، عملكرد سازمان تبلیغات اسلامی نیز در این خصوص بی‌تأثیر نبوده است، تصریح میكند: «متأسفانه هم مردم در این مسئله نقش داشتند و هم سازمان تبلیغات اسلامی در خصوص مبلغانی كه به جلسات اعزام می‌كرد، روان‌شناسی انجام نداد؛ برای مثال جهت انتخاب یک سخنران برای مجلسی كه قسمت اعظم آنها را زنان و دختران جوان تشكیل می‌داد، به مسائلی مانند سن مبلغ یا توانایی او در بیان گرایش‌های روز در جامعه توجه نکرد و گاه شاهد بودیم كه مُبلغی كه دیگر سن و سالی از او گذشته است، برای سخنرانی در جمع جوانان فرستاده می‌شد.» این مدرس حوزه در توضیح بیشتر اظهارات خود می‌افزاید: «به اعتقاد من این خانم‌جلسه‌ای‌ها توانستند، خودشان را به این مجالس روضه بچسبانند؛ ولی متأسفانه سازمان تبلیغات اسلامی کار چندانی برای پرورش مبلغان زن توانمند برای مقابله با این قشر انجام نداد. در همین حال نه تنها با این عده برخورد اصولی نشد، بلكه گاه کسانی نیز که از حضور و سخنرانی در جلسات منع شدند، شاهد پررونق‌تر شدن جلسات خود در چند كوچه یا خیابان آن طرف‌تر شدند.»
خانم بیگی‌ابحری در خصوص عملكرد مبلغان رسمی در حوزه‌های علمیه خواهران نیز میگوید: «متأسفانه در بعضی موارد ناچاریم این مثل قدیمی را بپذیریم كه میگوید، عقل مردم به چشم آنهاست. وقتی زنان تحصیل‌كرده که از حوزه‌ها فارغ‌التحصیل شده‌اند، می‌گویند که پول نمی‌گیرند و برای رضای خدا کار می‌کنند، در نزد برخی این طرز فکر به وجود می‌آید که آنها مبلغان ناتوانی هستند؛ ولی وقتی بانیان مجالس با خانم‌جلسه‌ای‌ها تماس می‌گیرند، آنها قبل از هر چیز می‌گویند كه چقدر می‌گیرند و حتی خواستار تهیه آژانس رفت و برگشت برای خودشان هستند. متأسفانه این طور به نظر می‌رسد، آن کسی که خودش را دست بالا می‌گیرد و میگوید باید برایم آژانس رفت و برگشت بگیرید، در نزد مردم عزیزتر به نظر می‌رسد تا آن کسی كه صحبتی از مادیات نمی‌كند و بیشتر رضای خدا برای او مهم است.»
این مدرس حوزه در خصوص میزان بیان خرافات در هیئت‌های زنانه میگوید: «اگر سخنران یا جلسه‌گردان بیشتر به مسائل خرافی و حاشیه‌ای تمایل داشته باشد، در جلسه‌ای که شرکت می‌کند، بحث چیره هم همین موضوعات است و پامنبری‌های خود را بیشتر به این سمت سوق می‌دهد. در همین حال میزان بیان خرافات در جلسات به واكنش مستعمان بستگی دارد. اگر آنها هر چه را که می‌شنوند، بَه‌بَه و چَه‌چَه کردند، باعث تشویق سخنران به بیان بیشتر این موضوعات می‌شوند؛ اما اگر مستمعان هوشیار باشند و به مطالبی که بیان می‌شود، حساس باشند و برای احادیث و روایات از گوینده سند بخواهند، خانم‌جلسه‌ای متوجه می‌شود که نمی‌تواند هر چیزی را به مخاطبان خود القا كند.»
كمبود زنان حوزوی توانمند
به باور تعدادی از كارشناسان مسائل مذهبی هرچند استقبال مخاطبان و مستمعان از خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی باعث تقویت حضور آنها در برخی از جلسات مذهبی زنانه شده است، در همین حال مخاطبان بسیاری در هیئت‌ها و مجالس زنانه نیز به دلیل عدم بیان صحیح مسائل و رویكردهای در پیش گرفته شده خانم‌جلسه‌ای‌ها خواستار دعوت از روحانیان مرد برای سخنرانی در جلسات خود شوند. در همین خصوص «زهرا بادی»، مدیر اجرایی کانون فرهنگی و علمی شهیدان غیاثوند میگوید: «خواهران از این جهت که آقایان در جلسات، مسائل روز را مطرح می‌کنند و قدرت تحلیل بیشتری دارند، از حضور روحانیان در جلسات استقبال بیشتری می‌كنند.»
خانم بادی كه ۲۴ سال سابقۀ فعالیت در زمینه‌های مذهبی دارد، با اشاره به اینكه حضور سخنرانان در مجالس مذهبی زنانه نباید محدود به سخنرانان زن شود، می‌افزاید: «روحانیان نیز می‌توانند در این جلسات شرکت كنند.
این در حالی است که خود مخاطبان هم معمولاً تمایل دارند که ترکیبی از سخنرانان زن و مرد در مجالس استفاده شود؛ ولی بیشتر اوقات مخاطبان ما، به استفاده از سخنران آقا متمایل هستند.» این كارشناس مسائل مذهبی در پاسخ به این پرسش که آیا مبلغان زن به اندازه مبلغان مرد، قدرت تأثیرگذاری ندارند که تمایل به استفاده از روحانیان در مجالس بیشتر شده است، میگوید: «اگر سخنران زن واقعاً حق مطلب را ادا کند، از نظر تأثیرگذاری چیزی كمتر از روحانیان ندارند؛ ولی بسیاری از خانم‌جلسه‌ای‌های رسمی كه از حوزه‌های علمیه فارغ‌التحصیل شده‌اند، با وجود آنکه علم زیادی دارند، متأسفانه قدرت بیان خوبی ندارند. در واقع باید بگویم فقط علم کافی نیست، قدرت بیان هم مهم است، چون خیلی از خانم‌جلسه‌ای‌های رسمی با وجود علم زیاد از آنجایی كه قدرت بیان خوبی ندارند، اگر کسی پرسشی خارج از محتوای سخنرانی از آنها بپرسد، نمی‌توانند به خوبی به آن پاسخ دهند.»
مدیر اجرایی کانون فرهنگی و علمی شهیدان غیاثوند در خصوص دلایل دیگر استقبال مخاطبان زن از حضور مردان روحانی میگوید: «متأسفانه باید این حقیقت را بیان كرد كه ما در جامعه به‌رغم اینكه زنان توانمند و تحصیل‌كرده بسیاری داریم، در خصوص زنانی كه هم از نظر علمی غنی باشند و هم بتوانند تأثیرگذاری بالایی بر مخاطبان خود داشته باشند، با كمبود مواجه هستیم.» خانم بادی هر چند منكر وجود زنان تحصیل‌كرده با فن بیان بالا نیست، ولی تصریح میكند: «بیشتر زنانی كه هم از نظر علمی غنی هستند و هم فن بیان بالایی دارند، استادان حوزه و دانشگاه هستند و وقت زیادی برای شرکت در جلسات خانگی ندارند. همین مسئله یكی از دلایلی است كه باعث شده است، فضا برای حضور و فعالیت این گروه از خانم‌جلسه‌ای‌ها كه دارای صدای زیبا و فن بیان قوی‌ای هستند، فراهم شود.»
فاجعه، چند سال دیگر خودش را نشان می‌دهد
«بعضی از این خانم‌جلسه‌ای‌ها حتی نیم ترم هم در حوزه‌های علمیۀ خواهران درس نخوانده‌اند؛ ولی وقتی از آنها می‌پرسی که در کجا درس خوانده‌ای، خودشان را گاه به حوزه‌های علمیه منتسب می‌کنند.» این جملات بخشی از اظهارات «فرحناز صالحی‌فرد»، مدرس و معاونت سابق حوزۀ بنت‌الهدی است كه معتقد است اگر اقداماتی برای مقابله با معضلات ناشی از عملکرد و فعالیت خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی اندیشیده نشود، فضای معنوی و مذهبی هیئت‌های زنانه به شدت آلوده می‌شود.
وی میگوید: «جمع‌آوری چهره‌های منتسب به ائمه اطهار (ع) وقتی آغاز شد که مشکل، بسیار حاد و بزرگ شده بود؛ ولی به‌رغم داشتن چنین تجربیاتی، در خصوص عملکرد خانم‌جلسه‌ای‌ها نیز نباید آن قدر صبر کنیم که مشکل به یک مسئله لاینحل تبدیل شود و آن وقت تازه به فکر چاره بیافتیم.» خانم صالحی‌فرد كه در حال حاضر معاونت پرورشی یک دبیرستان دخترانه را برعهده دارد، در پاسخ به این پرسش كه آیا برخورد با خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی، می‌تواند مؤثر واقع شود، میگوید: «اگر فعالیت این عده آسیب جمعی زیادی داشته باشد، باید برخورد کرد؛ ولی در خصوص نوع برخورد باید خیلی مراقب بود.»
بنابر اظهارات این كارشناس مسائل مذهبی كه ۱۵ سال سابقه تدریس در حوزه علمیه دارد، اول باید این خانم‌جلسه‌ای‌ها شناسایی شوند؛ چون بعضی از آنها ناآگاه هستند و بدون اطلاع کافی صحبت می‌کنند که با كمی بحث و صحبت، می‌توان آنها را ارشاد كرد؛ ولی گاهی اوقات خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی، افراد مغرضی هستند که در شکل خانم‌جلسه‌ای وارد این جلسات شده‌اند و به دنبال ضربه زدن به دین هستند. خانم صالحی‌فرد در توضیح بیشتر اظهارات خود می‌افزاید: «ما در خصوص تداوم این روند به حوزه‌های علمیه هشدار داده و پیشنهاد كرده‌ایم فکری برای خانم‌های مبلغ بشود؛ چون در چند سال آینده شاهد بیرون آمدن جوانان خرافاتی بدون بصیرتی از این جلسات خواهیم بود که فکر و ذهن آنها با بصیرت دینی همراه نیست. در همین حال سایر گرایش‌های اجتماعی باعث می‌شود که این عده در ذهن خود با پرسش‌های متعددی مواجه شوند و در صورتی که موفق به یافتن پرسش‌های مناسب برای دغدغه‌های خود نشوند، در نهایت منجر به ضربه خوردن به فضای معنوی جامعه یا بی‌رونق شدن آنها خواهیم بود.»
خانم صالحی‌فرد در انتهای اظهارات خود با اشاره به اینكه این ضرورت در جامعه ایجاد شده تا فقها چاره‌ای برای حل معضلات ناشی از فعالیت خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی بیندیشند، می‌افزاید: «متأسفانه فقها نظارت بسیاری کمی بر این مسائل دارند و به نظر می‌رسد این مسئله هنوز جدی گرفته نشود؛ در حالی که رشد بالای مجالس مذهبی زنانه نظارت فقها را نیز می‌طلبد.»
زنان توانمند باید احساس تكلیف كنند
هر چند كارشناسان مسائل دینی و مذهبی در اظهارات خود از زوایای گوناگونی به بیان دیدگاه‌هایشان در خصوص خانم‌جلسه‌ای‌ها و دلایل رشد فعالیت‌های آنها پرداختند، موضوع دیگری كه در این مرحله باید بررسی شود، نتیجه اقدامات نسنجیده‌ای است كه می‌تواند باعث شیوع هر چه بیشتر این مشكل در سطح هیئت‌های مذهبی زنان باشد. در همین خصوص حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسین مؤمنی میگوید: «در اینکه این جلسات آفت‌هایی دارد، بحثی نیست؛ ولی هر جایی که ما می‌بینیم، آفتی به وجود آمده است، قبل از اینکه به دنبال آفت‌زدایی باشیم، باید ببینیم زمینۀ آفت چیست؟ چرا این آفت به وجود آمده است؟ چرا بعضی از زنان ما امروزه به سمت خانم‌جلسه‌ای‌ها یا جلساتی گرایش دارند که واقعاً از نظر محتوایی پوچ و تهی است و بیشتر از اینکه به دنبال مطالب ارزشمند باشند، به دنبال مطالب صوری و ظاهری هستند؟»
حجت‌الاسلام‌والمسلمین مؤمنی كه در حال حاضر مدرس حوزه علمیه است، در ادامه اظهارات خود می‌افزاید: «من خودم شاهد بودم که در گذشته در یکی از مراکز مهم مذهبی تهران از خانمی دعوت می‌شد که مطالب صحیحی بیان نمی‌کرد و در نهایت کار به جایی رسید که عذر آن خانم را خواستند و ایشان نیز جلسات خود را به منطقه دیگری در تهران منتقل كرد. مسئله این است که چرا بدون تفکر قبلی از چنین کسی برای سخنرانی در مقابل عده زیادی دعوت شد؟ وقتی که متولیان بستری را برای مطرح شدن چنین کسانی فراهم می‌کنند، شرایط هم برای بیان مطالب ناصحیح ایجاد می‌شود.»
این روحانی كه در گذشته مدیریت سازماندهی و تحقیقات در معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه خواهران را نیز عهده‌دار بوده است، در خصوص نحوۀ مقابله با مشكلات ناشی از خانم‌جلسه‌ای‌ها میگوید: «ما زنانی را داریم که بااستعداد، خوش‌بیان و بسیار توانا هستند و می‌توانند جلسات مذهبی را در کلان‌شهرهایی مثل تهران، مشهد، اصفهان یا شیراز برگزار و اداره بکنند؛ اما متأسفانه این مجال به آنها داده نشده است. در همین حال این زنان باید احساس تکلیف کنند. متأسفانه بعضی از زنانی که مدارج علمی را طی می‌کنند، دیگر روضه‌خوانی را در شأن و شخصیت خودشان نمی‌بینند.این کار را کسر شأن می‌بینند و آن را کم‌اهمیت تلقی می‌کنند.»
حجت‌الاسلام مؤمنی در نقد این دیدگاه كه زنان تحصیل‌كرده و توانمندِ كمی در جامعه برای مقابله با خانم‌جلسه‌ای‌ها وجود دارند، میگوید: «درست است که بیان خانم‌جلسه‌ای‌هایی که کارشان گرفته، خوب است؛ ولی ما زنان فرهیخته‌ای نیز داریم که هم مدارج علمی و مذهبی را طی کرده‌اند و هم فن بیان بالایی دارند. با وجود این، من فكر می‌كنم، مسئله‌ای كه باید بررسی کرد، این است که چرا استادان زن فرهیخته سكوت كرده‌اند و وارد این میادین نمی‌شوند تا جلسه‌داری بکنند؟ به نظر من بخشی از دلیل این مسئله، به جهت محدودیت‌ها و معذوریت‌هایی است که خود آنها دارند.»
بنابر اظهارات این مدرس حوزه علمیه، وقتی زنان مسلط به مسائل دینی و دارای نفوذ کلام بالا، برای زنان جوان ما که تشنه مسائل ناب اسلامی هستند، جلسه نمی‌گذارند و برای آنها سخنرانی نمی‌کنند، معلوم است که فضا برای دیگران مهیا می‌شود. به اعتقاد حجت‌الاسلام مؤمنی، هرچند این‌گونه از خانم‌جلسه‌ای‌ها در بین مخاطبان تحصیل‌کرده جایگاهی ندارند و بیشتر در میان انسان‌های معمولی و ناآگاه طرفدار پیدا می‌کنند، ضروری است كه از زنان فرهیخته و دارای فن بیان برای ورود به عرصه دعوت شود و کاری کنیم تا آنها ضرورت‌ها را درك و احساس تکلیف کنند. در همین حال نباید به خانم‌جلسه‌ای‌های غیر معتبر مجال فعالیت داد و باید آنها را محدود کرد.»
حجت‌الاسلام مؤمنی همچنین به استفاده نامناسب از امكانات قدرتمندی نظیر شبكه‌های رادیویی و تلویزیونی اشاره میكند و میگوید: «ما به جای اینکه بیاییم ریشه این مسائل را خشک کنیم و از طریق امکاناتی مانند رادیو معارف، شبکه قرآن و ... مصداق این مسائل را بیان کنیم «کلی‌گویی» می‌کنیم؛ برای مثال می‌گوییم کسانی كه کشف و کرامات از امام زمان (عج) بیان می‌کنند، دروغ می‌گویند و تشرفاتی كه نقل می‌شود، دروغ است! هر چند منظور گویندگان از این مسائل کسانی هستند که مدعی دروغین هستند؛ ولی با چنین اظهاراتی همه هدف گرفته می‌شوند. در همین حال رادیو و تلویزیون باید از کارشناسان قوی و دارای فن بیان استفاده کند تا مخاطبان را جذب کند. استفاده از کارشناسان مذهبی و دینی مطلع و دارای فن بیان بالاست که باعث می‌شود مخاطبان جذب این برنامه‌ها و موضوعات شوند؛ چون در غیر این صورت مخاطب ما، مخاطب فرهیخته نخواهد بود.»
حجت‌الاسلام مؤمنی خطاب به شركت‌كنندگان در این جلسات میگوید: «من از تمام مخاطبان و مستمعان این جلسات در هر مقطعی که هستند، خواهش می‌کنم با دیدگاه استفاده کردن وارد این جلسات شوند و در صورتی که مطالبی خلاف واقع و عرف می‌شنوند، از سخنران سند بخواهند که بر اساس کدام کتاب و حدیث و روایت این حرف را بیان می‌کنند.» این مدرس حوزه با اشاره به اینكه انسان باید بداند سند هر روضه‌ای که خوانده می‌شود یا کشف و کرامتی که نقل می‌شود، از کجاست، تصریح میكند: «اگر مخاطبان ما از گویندگان، مطلب مستند بخواهند و حتی به آنها تذکر بدهند، زمینه برای شیوع چنین مطالب غیر مستندی فراهم نخواهد شد.
خود مستعمان و مخاطبان بهترین کسانی هستند که می‌توانند با این مسئله برخورد کنند. در همین حال فقها نیز باید توجه خاصی به این مسائل نشان بدهند و در میدان وارد شوند تا سطح جلسات بالا برود. متأسفانه عدم حضور بعضی از این بزرگان می‌تواند فراهم شدن شرایط برای ورود نااهلان به صحنه را باعث شود.»
پرده دوم: خانم‌جلسه‌ای گفت: «نیازی نیست كه خودتان زحمت برگزاری مجالس روضه و سفره انداختن‌ها را بكشید.» كارت ویزیتش را داد و گفت: «ما مؤسسه‌ای داریم كه چنین جلساتی را به آسانی برگزار میكند. فقط كافی كه شما مبلغی را كه می‌خواهید برای سفره یا روضه هزینه كنید به ما بدهید و خودتان راحت در مجلس شركت كنید و صواب ببرید.» من هم قبول كردم، پول را دادم و تاریخی را مشخص كردیم كه سفرۀ حضرت ابوالفضل (ع) در آن روز انداخته شود.
روز موعود، خوشحال از اینكه بدون دردسر توانسته‌ام هم سفره بیندازم و هم به سایر كارهایم برسم، به سمت حسینیه‌ای كه قرار بود، مجلس در آن برگزار شود، رفتم. داخل حسینیه كه شدم و جمعیت را دیدم، متوجه شدم، این خانم از ۵۰ نفر از ۲۰ هزار تومان تا ۲۰۰ هزار تومان پول سفره انداختن گرفته و همه آنها را در یک روز برگزار کرده است!
پرده سوم: در یک مجلس مولودی شرکت کرده بودم. در انتهای مجلس خانمی كه مولودی می‌خواند، شروع کرد، به حركت در میان مردم و پول جمع کردن. به من که رسید، به او گفتم: «حاج خانم! بچه مریض در خانه دارم، لطفاً چند مرتبه آیۀ مباركۀ «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء» را تا مردم نرفتند، برای رفع مشكل من بخوانید.» ولی او با لحن تندی گفت: «الآن که وقت دعا کردن نیست!»
پرده چهارم: وقتی شروع به خواندن ملودی کرد، ناخودآگاه به دلیل نحوه و سبک خواندنش به یاد خواننده‌های زن خارج از کشور افتادم. بعد از پایان جلسه از خانم‌جلسه‌ای پرسیدم: «چرا طوری می‌خوانید که تداعی‌کننده خوانندگان زن خارج از كشور است؟» او هم در جواب گفت: «این کار ایراد ندارد؛ چون باعث جذب جوانان به مجالس مذهبی می‌شود.» من هم گفتم: «فقط جذب که مهم نیست، اگر کسی را جذب کنی؛ ولی نتوانی تأثیر مثبتی روی او بگذاری كه ارزشی ندارد.» ایشان هم در جواب گفت: «جذب كه شوند، تأثیر هم می‌گیرند!»
پرده پنجم: خانم جلسه‌ای روضه‌اش را که خواند، گفتم: «حاج خانم! یک روضه هم برای من بخوان.» گفت: «روضۀ چه قدری می‌خواهی؟» گفتم: «روضۀ چقدری، یعنی چی؟» گفت: «یعنی روضۀ ۵ هزار تومانی، ۱۰ هزار تومانی یا ۲۰ هزار تومانی؟»
پرده ششم: من به تازگی به همراه یكی از دوستانم در یک سفره شركت كردیم که یکی از خانم‌جلسه‌ای‌های سرشناس تهران كه تعداد زیادی پامنبری هم دارد، در آن حضور داشت. در آنجا دیدم که همه چیز از رنگ سفره گرفته تا میوه و بشقاب سبز رنگ است. تعجب كردم و علت را پرسیدم كه فهمیدم، به اسم مبارک امام حسن مجتبی (ع) رنگ همه چیز سبز انتخاب شده است. با تعجب به دوستم گفتم: «چرا در جلسه‌ای كه حاج خانم حضور دارند، مسائلی که در دین ما سندیت ندارد، انجام شده است؟» دوستم گفت: «ایشان خود، مروج این‌گونه اقدامات است!»
پرده هفتم: داماد یکی از دوستانم به رحمت خدا رفته بود و از من خواسته شد، برای ایشان برگزاری جلسۀ ختمی را به عهده بگیرم. به یک خانم‌جلسه‌ای زنگ زدم که بیاید در مجلس عزا مداحی کند. ایشان ۱۰۰ هزار تومان برای یک ساعت مداحی قیمت دادند. از این خانم پرسیدم: «مگر شما چه کار می‌خواهید بکنید که ۱۰۰ هزار تومان می‌خواهید؟» گفت: «یک زیارت عاشورا یا سورۀ یاسین می‌خوانم و نیم ساعت مداحی.» من هم گفتم: «مگر شما برای این کار چقدر وقت می‌گذارید؟ این کار كه نیاز به علم خاصی ندارد. فقط یك روخوانی ساده است.» ایشان در جواب من گفتند: «من شربت ۲۵ هزار تومانی برای حنجره‌ام می‌خرم!»
پرده هشتم: من چند وقت پیش مطب یک پزشک بودم که منشی آن پزشک به من گفت: «یك بار با زبان روزه در بهشت زهرا (س) در جلسه ختمی شرکت کردم؛ ولی خانم جلسه‌ای به من گفت که روزه‌ام باطل است و باید غسل کنم!» من از او پرسیدم: «مگر شما دست به میت زدی که غسل میت به گردنت باشد؟»
پرده نهم: خانم‌جلسه‌ای بعد از اینکه مدتی از زمان برگزاری جلسه گذشت، خواست که برق‌ها را خاموش کنیم. تقریباً صدای گریه همه خانم‌ها بلند شده بود. بعد از چند دقیقه احساس کردم که نور سبز ملایمی بر در و دیوار افتاده است و خود خانم‌جلسه‌ای گفت که این نور ائمه اطهار (ع) است که در جلسه حاضر شده‌اند.
بعدها از طریق یكی از دوستانم متوجه شدم که این خانم‌جلسه‌ای به طرز ماهرانه‌ای چراغ قوۀ سبزی را بدون اینکه مخاطبان متوجه شوند، زیر چادرش روشن می‌کرده و نور آن را روی در و دیوار می‌انداخته است!
پرده دهم: در مجلس روضه نشسته بودیم که خانم‌جلسه‌ای گفت: «همه سرهایتان را پایین بیندازید. الآن امام رضا (ع) می‌خواهند، وارد مجلس شوند و فقط من به ایشان محرم هستم!» همه سرهایمان را پایین انداختیم و بعد این خانم آمد و به سَرِ ما زد و گفت: «این به سر زدن‌ها چون در کنار آقا ایستاده‌ام، تبرک است!» جمعیت خیلی زیادی آمده بود و خانم‌جلسه‌ای فقط بر سر تعداد کمی از شرکت‌کنندگان می‌زد و آنها نیز برای اینکه در میان آن همه جمعیت، تبرک شدند، خیلی خوشحال بودند!
پرده یازدهم: «این نبات‌ها را بگیرید و به زنانی که بچه‌دار نمی‌شوند یا جوانان تحصیل‌كرده، ولی بیكار دارند، بدهید. آنها را امام زمان (عج) به من داده است.» مردم هجوم آوردند و هركدام تکه نباتی درخواست می‌کرد. شنیده بودم كه او مدعی ارتباط است؛ ولی واقعاً روانشناس خوبی بود و می‌دانست كه دست روی چه چیزی بگذارد؛ چون این روزها همه یا جوان بیكار دارند یا دختر دم‌بخت و زنانی كه بچه‌دار نمی‌شوند، كم نیستند. من خودم از مریدان یکی از همین زنان که ادعای ارتباط با امام زمان (عج) را داشت، پرسیدم: «چه چیزی باعث جذب شما به سوی او می‌شود؟» او در پاسخ گفت: «این خانم قدرت بیان بسیار بالایی دارد و طوری صحبت میكند که انگار جادویت كرده است و دائماً اشک از چشمانت جاری می‌شود.»
این خانم هرچند به دلیل برخوردهای قانونی‌ای كه با او شد، توبه كرد؛ ولی بعد از مدتی دوباره سر از شهرهای دیگر مثل اصفهان و مشهد درآورد و فعالیت‌های خود را از سرگرفت.
***
خانم‌جلسه‌ای؛ از دیروز تا امروز
برپایی مجالس روضه‌خوانی و عزاداری برای ائمه اطهار (ع) یكی از موضوعاتی است كه از دیرباز تأثیرات شگرفی روی فرهنگ عمومی زنان كشور ما داشته است. در دوره‌های تاریخی پیشین كه زنان از اولین امکانات آموزشی بیبهره بودند، حضور در این مجالس فرصت خوبی برای آموختن و فراگیری ضروریات اجتماعی و دینی محسوب می‌شد؛ چون زن در خانه زندگی می‌کرد و تقریباً هیچ‌گونه ارتباطی با خارج از محیط خانواده نداشت. در واقع باید گفت، در عصر گذشته، منبر و مجالس روضه، نقشی تقریباً همانند وسایل ارتباط‌جمعی امروزی برعهده داشتند و در شكل‌دهی رفتار اجتماعی عامل تعیینکنندهای بودند. با وجود این، نگاهی به شرایط امروز هیئت‌های زنانه نشان می‌دهد كه با رونق گرفتن هر چه بیشتر این جلسات، در گذر زمان و به‌ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی كه زنان نقش پررنگ‌تری در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی یافتند، زمینۀ خوبی برای حضور و فعالیت کسانی تحت عنوان «خانم‌جلسه‌ای»ها فراهم شده كه فعالیت آنها تبعات بسیاری داشته است؛ یك نمونه آن، ایجاد شبهه در خصوص چگونگی برگزاری محافل مذهبی زنانه است. هرچند موفقیت آنها در جذب مخاطبان در گذشته‌ای نه چندان دور را می‌توان ناشی از كمبود زنان تحصیل‌كرده در حوزه‌های علمیه دانست، در عصر حاضر كه حوزه‌های علمیه بسیاری در سراسر كشور مشغول فعالیت هستند و زنان تحصیل‌كرده بسیاری نیز از این مراكز فارغ‌التحصیل شده‌اند، چرا هنوز مخاطبان، استقبال بیشتری به شركت در مجالس خانم‌جلسه‌ای‌ها نشان می‌دهند؟
دلایل اقبال به خانم‌جلسه‌ای‌ها
كارشناسان مسائل دینی و مذهبی در پاسخ به این پرسش كه چرا مخاطبان استقبال بیشتری به شركت در مجالس خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی نشان می‌دهند كه تحصیلات حوزوی ندارند، به دلایل مختلفی اشاره می‌كنند. عده‌ای به قدرت بیان بالا و توانایی آنها در جذب مخاطبان اشاره می‌كنند و عده‌ای دیگر، اقبال به آنان را ناشی از كم‌كاری نهادهایی همچون سازمان تبلیغات اسلامی در تقویت جایگاه زنان تحصیل‌كرده در حوزه می‌دانند. در همین حال دیدگاه‌های دیگری مبنی بر این، وجود دارد كه جذب مخاطب از طریق بیان خرافات، استفاده از ابزارآلات موسیقی، وجود كاستی‌هایی در تربیت مبلغان رسمی در خصوص شیوه‌های جذب مخاطب و ... از جمله دلایلی هستند كه اقبال مردم از خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی -کسانی كه تحصیلات حوزوی ندارند- را باعث شده است.
با وجود این، دیدگاه دیگری در میان كارشناسان مذهبی مبنی بر این وجود دارد كه نباید نقش مستعمان را در پرورش این خانم‌جلسه‌ای‌ها نادیده انگاشت. در همین خصوص خانم مرضیه بیگی‌ابحری، مدرس حوزۀ علمیه چیذر، با اشاره به اینكه نقش مخاطبان در بازارگرمی این خانم‌ها بی‌تأثیر نیست، میگوید: «به نظر من، این مستمعان حاضر در این جلسات بوده‌اند که باعث پرورش آنها شده‌اند؛ چون هر گوینده‌ای، شنونده‌ای می‌خواهد.
در واقع باید گفت كه این شنونده است که گوینده را بر سر ذوق می‌آورد.» خانم بیگی ابحری كه ۲۰ سال در حوزه‌های مختلف علمیه خواهران مانند حوزه فاطمه الزهرا (س)، حوزه چیذر، بنت‌الهدی، حوزۀ حضرت شاه عبدالعظیم الحسنی و ... سابقه تدریس دارد، می‌افزاید: «خانم‌جلسه‌ای‌ها روان‌شناسان قدرتمندی هستند. اگر غم در چهره مخاطبان خود ببینند، آنها را به گریه می‌اندازند و اگر شادی در چهره آنها ببینند، کاری می‌کنند، خوشحال شوند. از طرفی یک عده از خانم‌جلسه‌ای‌ها نیز بودند که دوست نداشتند، مجالس آنها فقط گریه و عزاداری باشد و رقص و ارگ را نیز وارد این جلسات کردند. البته نوعی چشم و هم‌چشمی هم در خصوص اینکه مثلاً صدای خانم‌جلسه‌ای ما شبیه فلان خواننده است نیز در ترویج کار آنها بی‌تأثیر نبوده است.» خانم بیگی‌ابحری با اشاره به اینكه گذشته از نقش مردم، عملكرد سازمان تبلیغات اسلامی نیز در این خصوص بی‌تأثیر نبوده است، تصریح میكند: «متأسفانه هم مردم در این مسئله نقش داشتند و هم سازمان تبلیغات اسلامی در خصوص مبلغانی كه به جلسات اعزام می‌كرد، روان‌شناسی انجام نداد؛ برای مثال جهت انتخاب یک سخنران برای مجلسی كه قسمت اعظم آنها را زنان و دختران جوان تشكیل می‌داد، به مسائلی مانند سن مبلغ یا توانایی او در بیان گرایش‌های روز در جامعه توجه نکرد و گاه شاهد بودیم كه مُبلغی كه دیگر سن و سالی از او گذشته است، برای سخنرانی در جمع جوانان فرستاده می‌شد.» این مدرس حوزه در توضیح بیشتر اظهارات خود می‌افزاید: «به اعتقاد من این خانم‌جلسه‌ای‌ها توانستند، خودشان را به این مجالس روضه بچسبانند؛ ولی متأسفانه سازمان تبلیغات اسلامی کار چندانی برای پرورش مبلغان زن توانمند برای مقابله با این قشر انجام نداد. در همین حال نه تنها با این عده برخورد اصولی نشد، بلكه گاه کسانی نیز که از حضور و سخنرانی در جلسات منع شدند، شاهد پررونق‌تر شدن جلسات خود در چند كوچه یا خیابان آن طرف‌تر شدند.»
خانم بیگی‌ابحری در خصوص عملكرد مبلغان رسمی در حوزه‌های علمیه خواهران نیز میگوید: «متأسفانه در بعضی موارد ناچاریم این مثل قدیمی را بپذیریم كه میگوید، عقل مردم به چشم آنهاست. وقتی زنان تحصیل‌كرده که از حوزه‌ها فارغ‌التحصیل شده‌اند، می‌گویند که پول نمی‌گیرند و برای رضای خدا کار می‌کنند، در نزد برخی این طرز فکر به وجود می‌آید که آنها مبلغان ناتوانی هستند؛ ولی وقتی بانیان مجالس با خانم‌جلسه‌ای‌ها تماس می‌گیرند، آنها قبل از هر چیز می‌گویند كه چقدر می‌گیرند و حتی خواستار تهیه آژانس رفت و برگشت برای خودشان هستند. متأسفانه این طور به نظر می‌رسد، آن کسی که خودش را دست بالا می‌گیرد و میگوید باید برایم آژانس رفت و برگشت بگیرید، در نزد مردم عزیزتر به نظر می‌رسد تا آن کسی كه صحبتی از مادیات نمی‌كند و بیشتر رضای خدا برای او مهم است.»
این مدرس حوزه در خصوص میزان بیان خرافات در هیئت‌های زنانه میگوید: «اگر سخنران یا جلسه‌گردان بیشتر به مسائل خرافی و حاشیه‌ای تمایل داشته باشد، در جلسه‌ای که شرکت می‌کند، بحث چیره هم همین موضوعات است و پامنبری‌های خود را بیشتر به این سمت سوق می‌دهد. در همین حال میزان بیان خرافات در جلسات به واكنش مستعمان بستگی دارد. اگر آنها هر چه را که می‌شنوند، بَه‌بَه و چَه‌چَه کردند، باعث تشویق سخنران به بیان بیشتر این موضوعات می‌شوند؛ اما اگر مستمعان هوشیار باشند و به مطالبی که بیان می‌شود، حساس باشند و برای احادیث و روایات از گوینده سند بخواهند، خانم‌جلسه‌ای متوجه می‌شود که نمی‌تواند هر چیزی را به مخاطبان خود القا كند.»
كمبود زنان حوزوی توانمند
به باور تعدادی از كارشناسان مسائل مذهبی هرچند استقبال مخاطبان و مستمعان از خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی باعث تقویت حضور آنها در برخی از جلسات مذهبی زنانه شده است، در همین حال مخاطبان بسیاری در هیئت‌ها و مجالس زنانه نیز به دلیل عدم بیان صحیح مسائل و رویكردهای در پیش گرفته شده خانم‌جلسه‌ای‌ها خواستار دعوت از روحانیان مرد برای سخنرانی در جلسات خود شوند. در همین خصوص «زهرا بادی»، مدیر اجرایی کانون فرهنگی و علمی شهیدان غیاثوند میگوید: «خواهران از این جهت که آقایان در جلسات، مسائل روز را مطرح می‌کنند و قدرت تحلیل بیشتری دارند، از حضور روحانیان در جلسات استقبال بیشتری می‌كنند.»
خانم بادی كه ۲۴ سال سابقۀ فعالیت در زمینه‌های مذهبی دارد، با اشاره به اینكه حضور سخنرانان در مجالس مذهبی زنانه نباید محدود به سخنرانان زن شود، می‌افزاید: «روحانیان نیز می‌توانند در این جلسات شرکت كنند.
این در حالی است که خود مخاطبان هم معمولاً تمایل دارند که ترکیبی از سخنرانان زن و مرد در مجالس استفاده شود؛ ولی بیشتر اوقات مخاطبان ما، به استفاده از سخنران آقا متمایل هستند.» این كارشناس مسائل مذهبی در پاسخ به این پرسش که آیا مبلغان زن به اندازه مبلغان مرد، قدرت تأثیرگذاری ندارند که تمایل به استفاده از روحانیان در مجالس بیشتر شده است، میگوید: «اگر سخنران زن واقعاً حق مطلب را ادا کند، از نظر تأثیرگذاری چیزی كمتر از روحانیان ندارند؛ ولی بسیاری از خانم‌جلسه‌ای‌های رسمی كه از حوزه‌های علمیه فارغ‌التحصیل شده‌اند، با وجود آنکه علم زیادی دارند، متأسفانه قدرت بیان خوبی ندارند. در واقع باید بگویم فقط علم کافی نیست، قدرت بیان هم مهم است، چون خیلی از خانم‌جلسه‌ای‌های رسمی با وجود علم زیاد از آنجایی كه قدرت بیان خوبی ندارند، اگر کسی پرسشی خارج از محتوای سخنرانی از آنها بپرسد، نمی‌توانند به خوبی به آن پاسخ دهند.»
مدیر اجرایی کانون فرهنگی و علمی شهیدان غیاثوند در خصوص دلایل دیگر استقبال مخاطبان زن از حضور مردان روحانی میگوید: «متأسفانه باید این حقیقت را بیان كرد كه ما در جامعه به‌رغم اینكه زنان توانمند و تحصیل‌كرده بسیاری داریم، در خصوص زنانی كه هم از نظر علمی غنی باشند و هم بتوانند تأثیرگذاری بالایی بر مخاطبان خود داشته باشند، با كمبود مواجه هستیم.» خانم بادی هر چند منكر وجود زنان تحصیل‌كرده با فن بیان بالا نیست، ولی تصریح میكند: «بیشتر زنانی كه هم از نظر علمی غنی هستند و هم فن بیان بالایی دارند، استادان حوزه و دانشگاه هستند و وقت زیادی برای شرکت در جلسات خانگی ندارند. همین مسئله یكی از دلایلی است كه باعث شده است، فضا برای حضور و فعالیت این گروه از خانم‌جلسه‌ای‌ها كه دارای صدای زیبا و فن بیان قوی‌ای هستند، فراهم شود.»
فاجعه، چند سال دیگر خودش را نشان می‌دهد
«بعضی از این خانم‌جلسه‌ای‌ها حتی نیم ترم هم در حوزه‌های علمیۀ خواهران درس نخوانده‌اند؛ ولی وقتی از آنها می‌پرسی که در کجا درس خوانده‌ای، خودشان را گاه به حوزه‌های علمیه منتسب می‌کنند.» این جملات بخشی از اظهارات «فرحناز صالحی‌فرد»، مدرس و معاونت سابق حوزۀ بنت‌الهدی است كه معتقد است اگر اقداماتی برای مقابله با معضلات ناشی از عملکرد و فعالیت خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی اندیشیده نشود، فضای معنوی و مذهبی هیئت‌های زنانه به شدت آلوده می‌شود.
وی میگوید: «جمع‌آوری چهره‌های منتسب به ائمه اطهار (ع) وقتی آغاز شد که مشکل، بسیار حاد و بزرگ شده بود؛ ولی به‌رغم داشتن چنین تجربیاتی، در خصوص عملکرد خانم‌جلسه‌ای‌ها نیز نباید آن قدر صبر کنیم که مشکل به یک مسئله لاینحل تبدیل شود و آن وقت تازه به فکر چاره بیافتیم.» خانم صالحی‌فرد كه در حال حاضر معاونت پرورشی یک دبیرستان دخترانه را برعهده دارد، در پاسخ به این پرسش كه آیا برخورد با خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی، می‌تواند مؤثر واقع شود، میگوید: «اگر فعالیت این عده آسیب جمعی زیادی داشته باشد، باید برخورد کرد؛ ولی در خصوص نوع برخورد باید خیلی مراقب بود.»
بنابر اظهارات این كارشناس مسائل مذهبی كه ۱۵ سال سابقه تدریس در حوزه علمیه دارد، اول باید این خانم‌جلسه‌ای‌ها شناسایی شوند؛ چون بعضی از آنها ناآگاه هستند و بدون اطلاع کافی صحبت می‌کنند که با كمی بحث و صحبت، می‌توان آنها را ارشاد كرد؛ ولی گاهی اوقات خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی، افراد مغرضی هستند که در شکل خانم‌جلسه‌ای وارد این جلسات شده‌اند و به دنبال ضربه زدن به دین هستند. خانم صالحی‌فرد در توضیح بیشتر اظهارات خود می‌افزاید: «ما در خصوص تداوم این روند به حوزه‌های علمیه هشدار داده و پیشنهاد كرده‌ایم فکری برای خانم‌های مبلغ بشود؛ چون در چند سال آینده شاهد بیرون آمدن جوانان خرافاتی بدون بصیرتی از این جلسات خواهیم بود که فکر و ذهن آنها با بصیرت دینی همراه نیست. در همین حال سایر گرایش‌های اجتماعی باعث می‌شود که این عده در ذهن خود با پرسش‌های متعددی مواجه شوند و در صورتی که موفق به یافتن پرسش‌های مناسب برای دغدغه‌های خود نشوند، در نهایت منجر به ضربه خوردن به فضای معنوی جامعه یا بی‌رونق شدن آنها خواهیم بود.»
خانم صالحی‌فرد در انتهای اظهارات خود با اشاره به اینكه این ضرورت در جامعه ایجاد شده تا فقها چاره‌ای برای حل معضلات ناشی از فعالیت خانم‌جلسه‌ای‌های غیر رسمی بیندیشند، می‌افزاید: «متأسفانه فقها نظارت بسیاری کمی بر این مسائل دارند و به نظر می‌رسد این مسئله هنوز جدی گرفته نشود؛ در حالی که رشد بالای مجالس مذهبی زنانه نظارت فقها را نیز می‌طلبد.»
زنان توانمند باید احساس تكلیف كنند
هر چند كارشناسان مسائل دینی و مذهبی در اظهارات خود از زوایای گوناگونی به بیان دیدگاه‌هایشان در خصوص خانم‌جلسه‌ای‌ها و دلایل رشد فعالیت‌های آنها پرداختند، موضوع دیگری كه در این مرحله باید بررسی شود، نتیجه اقدامات نسنجیده‌ای است كه می‌تواند باعث شیوع هر چه بیشتر این مشكل در سطح هیئت‌های مذهبی زنان باشد. در همین خصوص حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسین مؤمنی میگوید: «در اینکه این جلسات آفت‌هایی دارد، بحثی نیست؛ ولی هر جایی که ما می‌بینیم، آفتی به وجود آمده است، قبل از اینکه به دنبال آفت‌زدایی باشیم، باید ببینیم زمینۀ آفت چیست؟ چرا این آفت به وجود آمده است؟ چرا بعضی از زنان ما امروزه به سمت خانم‌جلسه‌ای‌ها یا جلساتی گرایش دارند که واقعاً از نظر محتوایی پوچ و تهی است و بیشتر از اینکه به دنبال مطالب ارزشمند باشند، به دنبال مطالب صوری و ظاهری هستند؟»
حجت‌الاسلام‌والمسلمین مؤمنی كه در حال حاضر مدرس حوزه علمیه است، در ادامه اظهارات خود می‌افزاید: «من خودم شاهد بودم که در گذشته در یکی از مراکز مهم مذهبی تهران از خانمی دعوت می‌شد که مطالب صحیحی بیان نمی‌کرد و در نهایت کار به جایی رسید که عذر آن خانم را خواستند و ایشان نیز جلسات خود را به منطقه دیگری در تهران منتقل كرد. مسئله این است که چرا بدون تفکر قبلی از چنین کسی برای سخنرانی در مقابل عده زیادی دعوت شد؟ وقتی که متولیان بستری را برای مطرح شدن چنین کسانی فراهم می‌کنند، شرایط هم برای بیان مطالب ناصحیح ایجاد می‌شود.»
این روحانی كه در گذشته مدیریت سازماندهی و تحقیقات در معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه خواهران را نیز عهده‌دار بوده است، در خصوص نحوۀ مقابله با مشكلات ناشی از خانم‌جلسه‌ای‌ها میگوید: «ما زنانی را داریم که بااستعداد، خوش‌بیان و بسیار توانا هستند و می‌توانند جلسات مذهبی را در کلان‌شهرهایی مثل تهران، مشهد، اصفهان یا شیراز برگزار و اداره بکنند؛ اما متأسفانه این مجال به آنها داده نشده است. در همین حال این زنان باید احساس تکلیف کنند. متأسفانه بعضی از زنانی که مدارج علمی را طی می‌کنند، دیگر روضه‌خوانی را در شأن و شخصیت خودشان نمی‌بینند.این کار را کسر شأن می‌بینند و آن را کم‌اهمیت تلقی می‌کنند.»
حجت‌الاسلام مؤمنی در نقد این دیدگاه كه زنان تحصیل‌كرده و توانمندِ كمی در جامعه برای مقابله با خانم‌جلسه‌ای‌ها وجود دارند، میگوید: «درست است که بیان خانم‌جلسه‌ای‌هایی که کارشان گرفته، خوب است؛ ولی ما زنان فرهیخته‌ای نیز داریم که هم مدارج علمی و مذهبی را طی کرده‌اند و هم فن بیان بالایی دارند. با وجود این، من فكر می‌كنم، مسئله‌ای كه باید بررسی کرد، این است که چرا استادان زن فرهیخته سكوت كرده‌اند و وارد این میادین نمی‌شوند تا جلسه‌داری بکنند؟ به نظر من بخشی از دلیل این مسئله، به جهت محدودیت‌ها و معذوریت‌هایی است که خود آنها دارند.»
بنابر اظهارات این مدرس حوزه علمیه، وقتی زنان مسلط به مسائل دینی و دارای نفوذ کلام بالا، برای زنان جوان ما که تشنه مسائل ناب اسلامی هستند، جلسه نمی‌گذارند و برای آنها سخنرانی نمی‌کنند، معلوم است که فضا برای دیگران مهیا می‌شود. به اعتقاد حجت‌الاسلام مؤمنی، هرچند این‌گونه از خانم‌جلسه‌ای‌ها در بین مخاطبان تحصیل‌کرده جایگاهی ندارند و بیشتر در میان انسان‌های معمولی و ناآگاه طرفدار پیدا می‌کنند، ضروری است كه از زنان فرهیخته و دارای فن بیان برای ورود به عرصه دعوت شود و کاری کنیم تا آنها ضرورت‌ها را درك و احساس تکلیف کنند. در همین حال نباید به خانم‌جلسه‌ای‌های غیر معتبر مجال فعالیت داد و باید آنها را محدود کرد.»
حجت‌الاسلام مؤمنی همچنین به استفاده نامناسب از امكانات قدرتمندی نظیر شبكه‌های رادیویی و تلویزیونی اشاره میكند و میگوید: «ما به جای اینکه بیاییم ریشه این مسائل را خشک کنیم و از طریق امکاناتی مانند رادیو معارف، شبکه قرآن و ... مصداق این مسائل را بیان کنیم «کلی‌گویی» می‌کنیم؛ برای مثال می‌گوییم کسانی كه کشف و کرامات از امام زمان (عج) بیان می‌کنند، دروغ می‌گویند و تشرفاتی كه نقل می‌شود، دروغ است! هر چند منظور گویندگان از این مسائل کسانی هستند که مدعی دروغین هستند؛ ولی با چنین اظهاراتی همه هدف گرفته می‌شوند. در همین حال رادیو و تلویزیون باید از کارشناسان قوی و دارای فن بیان استفاده کند تا مخاطبان را جذب کند. استفاده از کارشناسان مذهبی و دینی مطلع و دارای فن بیان بالاست که باعث می‌شود مخاطبان جذب این برنامه‌ها و موضوعات شوند؛ چون در غیر این صورت مخاطب ما، مخاطب فرهیخته نخواهد بود.»
حجت‌الاسلام مؤمنی خطاب به شركت‌كنندگان در این جلسات میگوید: «من از تمام مخاطبان و مستمعان این جلسات در هر مقطعی که هستند، خواهش می‌کنم با دیدگاه استفاده کردن وارد این جلسات شوند و در صورتی که مطالبی خلاف واقع و عرف می‌شنوند، از سخنران سند بخواهند که بر اساس کدام کتاب و حدیث و روایت این حرف را بیان می‌کنند.» این مدرس حوزه با اشاره به اینكه انسان باید بداند سند هر روضه‌ای که خوانده می‌شود یا کشف و کرامتی که نقل می‌شود، از کجاست، تصریح میكند: «اگر مخاطبان ما از گویندگان، مطلب مستند بخواهند و حتی به آنها تذکر بدهند، زمینه برای شیوع چنین مطالب غیر مستندی فراهم نخواهد شد.
خود مستعمان و مخاطبان بهترین کسانی هستند که می‌توانند با این مسئله برخورد کنند. در همین حال فقها نیز باید توجه خاصی به این مسائل نشان بدهند و در میدان وارد شوند تا سطح جلسات بالا برود. متأسفانه عدم حضور بعضی از این بزرگان می‌تواند فراهم شدن شرایط برای ورود نااهلان به صحنه را باعث شود.»
