آرمان هیأت - موسیقی در تعزیه‌خوانی شهرستان تفرش

به مانند دیگر مناطق ایران، موسیقی موجود در تعزیه‌خوانی این شهرستان بر اساس موسیقی ردیف دستگاهی است که در ضبط‌های بازمانده از دهه‌هاي شصت و هفتاد، اجرای صحیح و اصیل تعزیه‌خوان‌ها را با رعایت همة اصول و قواعد خوانندگی و با قوت هرچه بيشتر شاهد هستيم.

مردم‌شناسی: تفرش یکی از شهرستان‌های استان مرکزی است که با شهرستان‌های آشتیان، ساوه، اراک و قم هم‌جوار است. تکلم مردم تفرش به زبان فارسی است که در برخی روستاهای اطراف، به زبان ترکی هم مکالمه مي‌شود.

جزئی جدانشدنی از زندگی مردم این شهر، تعزیه‌خوانی است که بیشترین هنرمندان این عرصه را در کشور به خود اختصاص داده و مکان اجرای تعزیه در این شهر (حسینيۀ چوبی) از قدمتی چند صدساله برخوردار است.

به مانند دیگر مناطق ایران، موسیقی موجود در تعزیه‌خوانی این شهرستان بر اساس موسیقی ردیف دستگاهی است که در ضبط‌های بازمانده از دهه‌هاي شصت و هفتاد، اجرای صحیح و اصیل تعزیه‌خوان‌ها را با رعایت همة اصول و قواعد خوانندگی و با قوت هرچه بيشتر شاهد هستيم.

الحان جدید و امروزی در سال‌های اخیر، جایگزین این نغمه‌ها و آواهای بکر و فاخر شده و راویان و مجریان با دانش و خوش الحان، شاهد جایگزینی جوانان ناآگاه و مادی‌گرا در این هنر شده‌اند.
استفاده از فرم‌های آوازی امروزی و الحانی مشابه نغمات اجرایی مداحان غرب‌زدۀ جوان و کشش‌هاي بیش از حد و احساس‌گرایی در اجرای الحان از مهم‌ترین تحریفات به وجود آمده توسط آنهاست.

ورود اشعار محاوره‌اي و کم‌مایه و روضه‌خوانی‌هاي متداول در سال‌های اخیر -که مبتنی بر تعریف داستان و فاقد اشعار وزین است- نیز باعث نوع دیگری از تحریف در تعزیه‌خوانی این شهرستان و پايین‌آمدن سطح کیفی آن شده است.

بیان گریه‌آمیز، مبالغه در مظلومیت و فقدان روحیۀ حماسی و شهادت‌طلبی از سوی شهدای کربلا از مهم‌ترین ويژگي‌هاي مجریان این هنر در دوران اخیر شهرستان تفرش شده است.

حضور نوحه‌هاي جدید الهام‌گرفته از آهنگ‌های غربی به‌ویژه استانبولی باعث کمرنگ‌شدن نوحه‌خوانی اصیل در این مجالس شده و رنگ و لعاب دیگری بدان بخشیده است.

از مجالس متعدد تعزیه‌خوانی این شهرستان در سال‌های گذشته -که یکی در سال ۱۳۶۹ و بقیه در دهۀ ۸۰ اجرا شده‌اند- براي آشنایی با اجرای الحان هنرمندان این شهر به کارشناسی و نقد چند مجلس تعزیه مي‌پردازیم.

مجلس شهادت حضرت علی‌اکبر (ع)
این مجلس در سال ۱۳۶۹ اجرا شده و با یک پیش‌خوانی در آواز دشتی آغاز می‌شود.
در ادامه با اجرای نغماتی در دستگاه‌ها و آوازهای چهارگاه، شور (گوشۀ شهناز)، ابوعطا، دشتی و افشاری روبه‌رو مي‌شویم. در قسمت‌های دیگری از این مجلس نیز سه نمونه مصرع‌خوانی در دستگاه سه‌گاه و دستگاه شور و گوشۀ بختیاری دستگاه همایون اجرا شده است. در بخشی دیگر، شاهد اجرای یک نمونه از طفل‌خوانی در دستگاه شور هستیم که در انتها با نوحه‌اي در آواز دشتی مجلس پایان مي‌یابد.

اجرای عالی و صحیح الحان و استفاده از اشعار با مسمی از ويژگي‌هاي تعزیه‌خوان‌های این مجلس است.

مجلس شهادت حر
این مجلس با یک پیش‌خوانی در دستگاه شور آغاز مي‌شود و در ادامه شاهد اجرای دستگاه‌ها و آوازهای نوا، ماهور، سه‌گاه، دشتی، ابوعطا، افشاری و گوشۀ عراق هستيم که با الحان و نغمات امروزی آمیخته است.

مجلس جعفر طیار
به‌کارگیری الحان مداحی به شیوۀ امروزی و فقدان اصالت از ويژگي‌هاي اجرای موسیقی این مجلس است.
پیش‌خوانی آن در آواز دشتی خوانده مي‌شود و در ادامه شاهد اجرای آوازهای افشاری و ابوعطا و گوشۀ عراق نیز هستيم.
در قسمت دیگری از این مجلس، نمونه‌اي از مصرع‌خوانی در گوشۀ شوشتریِ دستگاه همایون اجرا شده و در بخش دیگري با نمونه‌اي از طفل‌خوانی در آواز ابوعطا روبه‌رو مي‌شویم.

مجلس شهادت حضرت مسلم
ابتدای این مجلس، یک پیش‌خوانی در گوشۀ شکستۀ دستگاه ماهور دارد که به گوشۀ درآمد این دستگاه فرود آمده و به علت تشابهی که این گوشه (شکسته) با آواز افشاری دارد، تعزیه‌خوان‌ها آن را افشاری مي‌دانند و به‌اشتباه مقدمه‌اي قبل از آن در افشاری اجرا مي‌کنند.
در ادامه، شاهد اجرای آوازها و دستگاه‌های افشاری، بیات ترک، ابوعطا، ماهور، چهارگاه، شور و دشتی در این مجلس هستيم.
در قسمت دیگری از این مجلس، نمونه‌اي از مصرع‌خوانی به همراه نقش مخالف در گوشۀ شهناز دستگاه شور به اجرا درآمده است و با هم‌خوانی نوحه‌اي در آواز دشتی مجلس به پايان مي‌رسد.

مجلس بازار شام
این مجلس با یک پیش‌خوانی در آواز افشاری آغاز مي‌شود و در ادامه از دستگاه‌ها و آوازهای نوا، شور، سه‌گاه، همایون (گوشۀ شوشتری)، شور عرب -که در موسیقی عرب، صبا نام دارد- استفاده مي‌شود و در قسمتی از آن شاهد نمونه‌اي هم‌خوانی در دستگاه شور (گوشۀ شهناز) هستيم.

نوع اجرای تعزیه‌خوان‌های این مجلس، بيشتر برگرفته از الحان جدید و امروزی مداحان جوان است و از تحریف‌های دیگری که شاهد آن هستیم، ابتدا ورود نوحه‌اي جدید، به سبک و سیاق آهنگ‌های موسیقی پاپ در این مجلس است که به طور کلی از فضای اصیل تعزیه ‌وانی دور مي‌شود و دیگر ورود اشعار و واژگان محاوره‌اي پرکاربرد در مداحی‌هاي امروزی است که حضور خوانندگان فاقد صلاحیت را که آموزش‌هاي لازم را نداشته‌اند، در اجرای این مجالس نشان مي‌دهد.

مجلس شهادت حضرت امام حسین (ع)
شروع این مجلس با یک پیش‌خوانی در آواز افشاری است که از لحاظ ریتم، وزن و اجرا به مانند نوحه است و در ادامه، دستگاه‌ها و آوازهای ماهور، شور (گوشۀ شهناز)، همایون (گوشۀ شوشتری)، سه گاه، ابوعطا، بیات ترک، چهارگاه (گوشۀ حصار) و گوشۀ عراق به اجرا درآمده است.

در بخش‌هايي از این مجلس نیز شاهد اجرای دو نمونه از مصرع‌خوانی در دستگاه نوا و آواز بیات ترک هستيم که در بيشتر آنها نیز تأثیر الحان امروزی مشاهده مي‌شود.

امیدواریم با مساعدت و تدابیر مسئولان محترم و همت و کار مضاعف هنرمندان به‌ویژه اهالی تعزیه شاهد آموزش و اجرای صحیح کلیۀ الحان مذهبی به‌ویژه تعزیه‌خوانی در ایران باشیم.