آرمان هیأت - مروجان اسلامی برتر ( مــآب )

گفت‌و گو با مدیر عامل مرکز توسعة آموزش‌های نوین ایران

سياست ديگر وسيله نيست، بلکه به هدف تبدبل شده است. انسان‌ها، جماعت‌، احزاب و شخصيت‌ها بدان وسيله زندگي خود را مي‌گذرانند.

گفت‌وگوی ویژه: انتشار کتابی با نام «مدیریت عاشورایی» زمینه‌ای شد تا با دکتر حسین علیان‌عطاآبادی آشنا شویم. عطاآبادی، دکتری مدیریت سیستم و بهره‌وری، مؤلف ۳۲ جلد کتاب در زمینه‌های مدیریت (مدیریت اسلامی، مدیریت ارتباطات، مدیریت استعدادها و...) و مدیرعامل مرکز توسعة آموزش‌های نوین ایران است. ایشان دبیر اولین کنفرانس «مدیریت اسلامی» در دانشگاه علم و صنعت در آذرماه ۱۳۸۷ و عرضه‌کنندة دوره‌های آموزشی با نام‌های مدیریت قرآن، مدیریت نبوی، مدیریت عاشورایی، مدیریت علوی، مدیریت فاطمی و... است. عطاآبادی علت برخی سوءاستفاده‌ها زیر چتر هیئات را بیان‌نشدن باید و نبایدهای هیئت‌های مذهبی و وجود یک کمیتة انضباطی برای بررسی و اصلاح تخلفات را لازم می‌داند. در آینده با آثار مکتوب ایشان بیشتر آشنا مي‌شويم.

آيا برداشت عاميانه‌اي که هيئت را يگانه مکان براي عزاداري و توسل به ائمه (ع) مي‌داند، برداشت درستي است؟ تعريف شما از هيئت چيست؟
وقتی به حوادث صدر اسلام نیم‌نگاهی بیندازیم، مي‌بینیم مسجدها نه‌فقط محل عبادت، بلکه محل فراگیری علم، تصمیم‌گیری‌های کلان اجتماعی و فرهنگی و روشنگری‌ها به اقتضای مسائل روز بوده‌اند. فلسفة وجودی هيئت‌ها هم چیزی نیست، جز عبرت‌آموزی از دیروز دنیای اسلام، مسائل جاری جهان اسلام و آینده‌پژوهی اسلامی.
در واقع شهادت امام حسین (ع) و یارانش را جرقه‌اي مي‌دانیم که افروخته شده تا این مشعل آگاهی، دست‌به‌دست به نسل‌های بعد انتقال یابد و از این رو هيئت صرفاً گیرندة اشک نیست، بلکه در اصل دهندۀ فکر، پویايی و حرکت به جوانان اسلامی است. اینکه فقط فعالیت‌های هيئت را در فعالیت‌های ظاهری آن خلاصه کنیم، نگاه پوسته‌اي به سبد تعالی، رشد، معرفت و عشق و ایمان هيئت است.
همیشه محتویات یک ظرف از خود ظرف مهم‌تر است و نباید بگذاریم حاشیه بر متن بچربد. این وظیفة مدیران هيئت‌های ماست که مأموریت کلان خود را بدانند؛ معرفی اسلام ناب در همة جهات به همۀ آنهايي که گوش شنوايي برای شنیدن حقایق دارند.

در حال حاضر هيئت‌هاي مذهبي براي پرداختن به مسائل آموزشي و پرورشي ويژة مخاطبان خود صلاحيت‌هاي لازم را دارند؟ براي رسيدن به بهترين الگوي هيئت چه راهکارهايي را پيشنهاد مي‌کنيد؟
باید هيئت‌های ما بر اساس معیارهایی همچون تعداد جوانان فعال و میزان تحصیلات آنها، سوابق فرهنگی و اجتماعی، تولید محصولات مذهبی و... درجه‌بندی شوند و زمانی که رتبۀ آنها از تراز مشخصی بالاتر شد، بتوانند طرح‌های آموزشی و پرورشی را اجرا کنند.

به نظر من بهترین عنوان این طرح به صورت کلان «مآب» است که مخفف «مروّجان اسلامی برتر» مي‌باشد؛ ضمناً این کلمه، کلمه‌ای است قرآنی به معنی «محل بازگشت» و «رجوع به فطرت» و هدف هم در اینجا این است که مروّجان اسلامی که از همۀ هيئت‌ها برمی‌خیزند، جامعه را به اهداف گمشدۀ خود و فطرت اصیل انسانی بازگشت دهند و در این مسیر پرخطر، یار و یاور آنان باشند.

ارزيابي شما از نقش هيئت‌هاي مذهبي در افزايش توانمندي‌هاي حوزة تصميم‌سازي و تصميم‌گيري‌هاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي چيست؟ اساساً چنين نقشي را براي هيئت‌هاي مذهبي لازم مي‌دانيد؟
بله؛ صددرصد؛ منتها این کار باید بسيار دقیق و ظریف باشد و تصمیمات آن عالمانه و حکیمانه اتخاذ شود تا اشتباهات به کمترين ميزان برسد. سعی شود هر کسی در حوزة این مسائل نظر ندهد و کارگروه‌های تخصصی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی اقتصادی، علمی و... به اين منظور تشکیل شود؛ البته سایر اعضای هيئت هم نظر بدهند؛ اما نظر اصلی را يک کارگروه و به صورت تخصصی طرح کند.
اساساً با تخصصی نگاه‌کردن به موضوعات نباید بگذاریم گاهی ظاهربینان فکر کنند این تصمیمات یک‌شبه و احساسی گرفته شده، بلکه برعکس متوجه شوند که این تصمیمات حاصل خرد جمعی کانون‌های تفکر هيئت بوده و در بستر زمان شکل گرفته است؛ همچنين همة جوانب امر لحاظ شده و زیرساخت‌های لازم برای تحقق این اهداف نیز به‌درستی تبیین و تشریح شده است.

با توجه به تفکر شيعي مبتني بر «سياست ما عين ديانت ما»، چه بايد و نبايدهايي را در اتخاذ اين رويکرد بايد در نظر گرفت؟
تاریخ اسلام و به‌ويژه فعالیت‌های شیعیان همیشه با این رویکرد جلو رفته و همواره موفق بوده؛ هرچند گاه این پیروزی‌ها به‌ظاهر شکست جلوه کرده است. در مورد عاشورا گفته شده: «غالبّیه فی صورتِ المغلوبیه»؛ «یک پیروزی بزرگ در ظاهرِ شکست»

گذر زمان حقایق را بر ملا ساخت و امام حسین (ع) پیروز ابدی و یزیدیان شکست‌خوردگان همیشۀ تاریخ شدند. مهم این است که سمت و سوی حرکت ما بر مبنای این اصول خط‌دهی شود؛ اما آنچه در اینجا بسیار مهم است، پرهیز از افراطی‌گری‌هاست.

سیاست اصلی که در هيئت عین دیانت است، جناح بازی نیست، حبّ و بغض‌های شخصی نیست، ترور شخصیت نیست... بلکه سیاست اصلی سیاستی است که راهبردهای جامعة اسلام و چشم‌انداز زیبای اسلامی را فراروی ایران و سایر ملل اسلامی مي‌گشاید، سیاستی که جاذبه‌اش از دافعه‌اش بیشتر است و عقلانیتش بر جنبة احساسی‌اش چيره است، سیاستی که اساس آن را فرمایش حضرت علی (ع) تشکیل مي‌دهد که «مردم جامعه یا برادران دینی تواَند یا برادران هم‌نوع تو» و ما را به اتحاد و انسجام فرا مي‌خواند و از بدبینی و ظاهربینی باز مي‌دارد.

فضاي هيئت‌هاي مذهبي در کلان‌شهرها در حال حاضر سياسي است يا سياست‌زده؟ براي رسيدن به مطلوب‌ترين وضع ممکن چه راهکارهايي را پيشنهاد مي‌کنيد؟
در حال حاضر ما با سه نوع هيئت در فضای مذهبی‌مان روبه‌روييم:
۱. هيئت‌هایی که تفکر سیاسی ندارند، صرفاً به عزاداری و برپایی مراسم آیینی مي‌پردازند، تحولات موجود جامعه اسلام را مستقل از برنامه‌ها و اهداف خود مي‌دانند و غافل‌اند از اینکه «هر روز، عاشورایی‌ است و هر زمینی، کربلایی.»
۲. هيئت‌هایی که تفکر سیاسی با بینشی صحیح دارند، بر اساس آن گام برمی‌دارند، به تعبیر زیبای «انّی سلم لمن سالمکم و حربُ لمن حاربکم» جامة عمل مي‌پوشانند، تولی خود به اولیاء الله (ع) و تبرّای خود را از اعداء الله ابراز مي‌دارند.
۳. هيئت‌هایی که سیاست‌زده‌اند، با واکنش‌های احساسی و شتاب‌زده از هدف اصلی خود غافل مي‌شوند و به جای ندای وحدت، فریاد تکثر سر داده‌اند. اینان به تعبیر امام صادق (ع) چون بصیرت ندارند، سرعتشان جز دوری از مقصد حاصلی برایشان نخواهد داشت.

هيئت‌های نوع اول و سوم مصداق «افراط و تفریط» هستند؛ همان چیزی که ائمة ما، بارها خطر آن را به ما گوشزد کرده‌اند.

وضع موجود این چندگانگی در هيئت‌های ماست و وضع مطلوب یگانگی در کارکرد هيئت‌ها. به نظر من تشکیل سامانة نظارت بر هيئت‌ها همراه با بازرسی قوی و منظم و تعیین صلاحیت مسئولان هیئت‌ها و مداحان امری ضروری است.

چگونه است که برای هر فعالیتی اخذ گواهینامه آن ضروری است؛ اما در هيئت‌ها هر کسي بنا به صلاحدید رئیس هيئت و خوش‌صدابودن مي‌تواند به جرگۀ مداحان بپیوندد و بر گفتار ناصواب و رفتار غیر شرعی‌اش ایرادی وارد نباشد؟

براي مديريت محتوايي در هيئت‌هاي مذهبي کدام نهادهاي آموزشي و پرورشي و کدام سازمان‌هاي فرهنگي مي‌توانند نقش ايفاي کنند؟ پيشنهاد شما به اين نهادها چيست؟
ما در حال حاضر در کشور «مرکز رسیدگی به امور مساجد» را داریم که اتفاقاً در ساماندهی فعالیت‌های مساجد به‌خوبی ایفای نقش مي‌کند. اگر مرکزی به عنوان «مرکز رسیدگی به هيئت‌های مذهبی» نیز در کشور تأسیس شود، مي‌تواند با مدیریتي مستقل و البته همکاری دستگاه‌های مرتبط همچون سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، حوزه و دانشگاه و... بر اساس چشم‌اندازي هم‌سو با چشم‌انداز ۲۰ سالۀ نظام، اهداف بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت مجموعه را تبیین کند.

مرز بين سياست‌بازي‌هاي منفعت‌انديشانه و تفکر سياسي مبتني بر دين کجاست؟
من معتقدم در هر صورت استفادة ابزاري و منفعت‌جويانه از اين عقيدة صحيح شيعي که «سياست ما عين ديانت ماست» همواره وجود داشته و وجود خواهد داشت. پيشنهاد شما براي جلوگيري از سوءاستفاده‌هاي اين چنيني و ممانعت از به بازيچه‌گرفتن عقايد ديني چيست؟
چطور مي‌توان سوءاستفاده‌کنندگان را ناکام گذاشت؟
دقیقاً همین‌طور است که مي‌گوييد؛ اما مرزبندی در اینجا بسيار سخت است و بین حقّ و باطل گاه مرز بسیار ظریفی است که درک آن شرط دارد و آن شرط هم فرمایش زیبای قرآن کریم است که: «اِن تتقو الله یجعل لکم فرقانا»؛ «اگر تقوای الهی پیشه کنيد، خداوند معیارهای حقّ و باطل را به شما نشان خواهد داد.» هيئت‌های ما امروز بیش از هر چیز به لحاظ تئوری به تقوای سیاسی نیاز دارند و به لحاظ عملی به نظم: «اوصیکم عباد الله و نفسی بتقوی الله و نظم امرکم».

امروز هيئت‌های ما وظیفه‌شان بسيار حساس است؛ همان‌گونه که مي‌توانند تفکر زیبای شیعه را به جهانیان منعکس سازند، به همان نسبت مي‌توانند با اشتباه‌های استراتژیک به دستِ عده‌اي فرصت‌طلب و مغرض بهانه بدهند که از کاهی، کوهی بسازند و فعالیت‌های مثبت و سازندة سایر هيئت‌ها را نیز متأثر سازند و
به تخریب بپردازند.

يکی از دلایلی که براي سوء‌استفاده به عده‌اي در زیر چتر هيئت اجازه داده، این است که بایدها و نبایدهای هيئت‌ها به‌درستی بیان نشده و دستورالعمل و چارچوب خاصی برای فعالیت‌ها معمولاً وجود ندارد؛ به اين منظور لازم است در هر هيئتی، نخبگان هيئت قوانینی را وضع کنند و راه را بر عناصر فرصت‌طلب درونی و بیرونی ببندند.

در کنار آن هر عضوی که به هيئت مي‌پیوندد دارای پروندۀ هيئتی، کد هيئتی و کارت شناسایی هيئت باشد و قبل از هر چیز تعهدنامة هيئت را امضاء و متن سوگندنامه را قرائت کند که جز در مسیر حقیقت و اهداف والای امام حسین (ع) در هيئت گام بر نخواهد برداشت.

این سوگندنامه مي‌تواند در اولین شب محرمِ هر سال به صورت جمعی قرائت شود و این تجدید پیمان با آرمان‌های متعالی حضرت سیدالشهداء (ع)صورت پذیرد.

هر هيئت باید کمیتۀ انظباطی داشته باشد تا تخلفات هيئت در آن بررسی شود و نسبت به اصلاح آن اقدامات مقتضی انجام گیرد؛ البته برای حرکت صحیح در جادۀ حقیقت کنترل بیرونی به ‌تنهايي کافی نیست و کنترل درونی هم لازم است.
کنترل درونی از خود ما شروع مي‌شود و در واقع همان جهاد اکبر ماست.