آرمان هیأت - مختار در هفتصد سکانس

مختارنامه ۶۰ هنرپیشة اصلی و بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هنرپیشة فرعی و بيش از ۲ هزار نفر سياهي‌لشكر دارد. برای آن ۲ هزار دقیقه کار نهایی شده که در ۴۰ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای تدوین شده است. این سریال دارای ۷۰۰ سکانس و ۲۰ هزار پلان است.

فرهنگ: «مختارنامه» عنوان سریال تلویزیونی‌اي است که ماجرای داستان زندگی و قیام مختار ابوعبید بن ثقفی را روایت مي‌كند.

این سریال به کارگردانی داوود میرباقری ساخته شده که در پروندة فعالیت‌های هنری خود ساخت آثار تاریخی-مذهبی دیگری از جمله «امام علی» «معصومیت از دست رفته» و «مسافر ری» را نیز دارد.

سریال مختارنامه قریب به بیست سال از زندگی مختار را به تصویر كشیده و در بستر تاریخی پرتلاطمي، مهم‌ترين وقایع تاریخی از زمان شهادت امام حسن مجتبی (ع)‌ تا مرگ معاویه ابن ابوسفیان، آغاز دوران خلافت یزید بن معاویه و شهادت حضرت امام حسین (ع)‌، نهضت توابین به زعامت سلیمان‌ بن صرد خزاعی، همچنین قیام مختار و تشكیل یك دولت شیعی را بررسی می‌كند.

زمانی كه مردم كوفه از امام حسین (ع) برای آمدن به كوفه دعوت می‌كنند، مختار و قبیله‌اش نیز به طرفداری از امام حسین (ع) حركت خود را آغاز می‌كنند؛ اما مختار توسط عبیدالله ‌بن ‌زیاد دستگیر و روانة زندان می‌شود. او روز عاشورا در زندان است. توطئة بنی‌امیه برای قتل او به نتیجه نمی‌رسد و در نهایت او بعد از آزادی از زندان، با شعار «یالثارات الحسین» قیام خود را علیه اشقیاي کربلا آغاز می‌كند؛ قیامی كه به قصاص همة قاتلان كربلا منجر می‌شود.

آغاز کار
میرباقری که قصد ساخت مجموعه‌ای دربارة سلمان فارسی را داشت، به پیشنهاد صدا و سيما به سراغ ساخت این سریال می‌رود و پس از پژوهش‌هایی که دربارة این شخصیت داشته، وی را شخصیتی توصیف می‌کند که «به دليل ظرافت‌ها و رمز و رازهايي که داشت، در دورة تاريخي پرتلاطم توانست شيعيان را که با نگاه‌هاي خاصي درگير بودند، رهبري و حکومتي را بنا کند.»

مختار کسي است که شخصيت چهار امام (ع) را درک مي‌کند و وقايع بزرگي از جمله وقايع کربلا در آن دوران اتفاق مي‌افتد. دولت مختار اولين دولت شيعي است که زمام امور را به دست مي‌گيرد و بررسي پرونده و تشکيل حکومت اين نهضت و آسيب‌هايي که بعد از آن به شکست منجر مي‌شود، از مواردی است که در این سریال به آن پرداخته شده است. هرچند محور این داستان قیام مختار است، سریال از پنجرة خاطرات و روایت‌های برخی شخصیت‌های خود به نمایش برخی صحنه‌های قیام كربلا می‌پردازد. اگرچه پرداختن به عاشورا به عنوان موضوعي مستقل کار بسيار سختي است، به گفتة میرباقری شايد به عنوان حاشيه در کاري که قبل و بعد آن را دربرمي‌گيرد، مفيد باشد.

میرباقری مي‌گويد، مختارنامه بررسی دیدگاه‌ها و بافت فرهنگی و اجتماعی و عقیدتی آن زمان است. او در بیان اهداف خود از ساخت این سریال بيان مي‌کند: «یکی از اهداف من در این مجموعه پرداختن به تقابل دین با دین بود؛ چراکه هر کس برای خود تفسیر و تأویل متفاوتی از دین قائل است؛ البته ما باوری از دین داریم که باور اهل بیتی است.»

فیلمنامة اولیة این كار تاریخی را محمدابراهیم سلطانی‌فر نوشته و حسن میرباقری، محمد بیرانوند و داوود میرباقری نیز در سه نوبت آن را بازنویسی كرده‌اند. این کار از سال ۸۰ آغاز شد، از سال ۸۱ و ۸۲ در مرحلة پیش‌تولید بود و در تاریخ ۲۳ فروردین ۸۳ فیلمبرداری از شهر کاشان آغاز شد.

این سریال به شیوة ۳۵ میلیمتری در کاشان، آبادان، ورامین، شاهرود و شوشتر فیلمبرداری ‌شد؛ ضمن آنكه بخش‌های جنگی نیز در شهرك دفاع مقدس و احمدآباد مستوفی تهران فیلمبرداری شده است.

لوکیشن‌های مستند
ساخت این مجموعه به جز دكورهای این لوكیشن (احمدآباد مستوفی، شهرك سینمایی مختارنامه)‌ در ورامین، آبادان، شاهرود، اخترآباد و شهرك سینمایی دفاع مقدس با به تصویر كشیدن نزدیك به ۲۰۰ لوكیشن مختلف داخلی و خارجی انجام شده و دکورهاي اصلي سريال شامل کوفه، مکه، مدينه، دمشق و مدائن در محدودة ۲۵۰ هزار مترمربع ساخته شد. به گفتة مدیر روابط عمومی این مجموعه، دكورهاي ساخته‌شده در سريال مختارنامه همه بر اساس اسناد و مدارك تاريخي صورت گرفته و ارتباط چنداني به بناهاي تاريخي و ميراث فرهنگي ندارد.

در این مجموعه فریبرز عرب‌نیا نقش مختار را ایفا می‌كند و بسیاری بازیگران عرصة تئاتر و سینما نیز در آن ایفای نقش می‌کنند. نقش اول سريال را که مختار است، ابتدا قرار بود جمشيد هاشم‌پور بازي کند که در نهايت به فربيز عرب‌نيا رسيد.

برای نقش مختار ۱۳۰ تست بر چهرة عرب‌نیا برای سة مرحله جوانی، بزرگسالی و میانسالی او انجام شد. ترکیب سنی بازیگران مختارنامه بیشتر شامل بازیگران میانسال است و مهم‌ترین معیار انتخاب آنها توانایی بدنی‌شان بود؛ زیرا باید اغلب بازیگران اسب‌سواری و شمشیربازی می‌کردند. فرهاد اصلاني نقش عبيدالله بن زياد را دارد؛ حاکم کوفه در زمان عاشورا که فرماندة کل واقعة عاشورا بود.

مهدي فخيم‌زاده در اين سريال عمربن سعد است. شمر، منفورترين چهرة کربلاست و محمد فيلي شمر مختارنامه شده است. فريبا کوثري و نسرين مقانلو دو همسر مختار هستند و ژاله علو هم مادر مختار است. رضا رويگري يک ايراني به اسم کيان و رفيق مختار است. ويشکا آسايش در نقش جعده همسر امام حسن (ع) بازي مي‌کند که به ايشان زهر خوراند. قاتل مختار را جعفر دهقان بازي کرده که نقشش مصعب بن زبير است. رضا کيانيان عبدالله بن زبير حاکم مکه است که سپاهش را براي نابودي مختار روانة کوفه مي‌کند. بهنوش طباطبايي هم نقش عروس اين خانواده را دارد.

محمدرضا شريفي‌نيا نقش محمد بن حنفيه برادر امام حسين (ع) را دارد. احمد ايراندوست (غول برره) با گريمي ترسناک هم‌بند عمر بن سعد است. جواد هاشمي، يار امام حسن (ع) است. اکبر زنجانپور حاکم مدائن و عموي مختار است. حامد حدادي، بازيکن تيم ملي بسکتبال با گريمی سنگين نقش يکي از سپاهيان ابن زبير را دارد.
مختارنامه ۶۰ هنرپیشة اصلی و بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هنرپیشة فرعی و بيشتر از ۲ هزار نفر سياهي‌لشكر دارد. برای آن ۲ هزار دقیقه کار نهایی شده که در ۴۰ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای تدوین شده است. این سریال دارای ۷۰۰ سکانس و ۲۰ هزار پلان است.

۱۵۰۰ نفر عوامل پشت دوربين، بيشتر از ۱۴۰ لوکيشن، ۹ کارگاه ساخت وسايل مثل نجاري، سفال‌گري، لباس، زيورآلات، ادوات جنگي و کهنه‌کاري، ۱۱۰ رأس اسب، ۴۰ نفر شتر بخش‌های دیگر این پروژه عظیم هستند.

مختارنامه پنج جنگ بزرگ دارد که اکثرصحنه‌هاي آنها هم در شاهرود گرفته شده، ۱۰۰ سکانس فیلمبرداری‌شده برای این سریال، مربوط به پنج جنگ بزرگ این فیلم هستند.

کربلا در مختارنامه
در این مجموعه، ۵۰ دقیقه به موضوع حادثة کربلا پرداخته شده که شامل پنج صحنه است؛ شهادت حضرت عباس (ع)، تيراندازي به نماز ظهر عاشورا و پيوستن زهير بن قين به امام (ع)، ماجراي اسلام‌آوردن وهب نصراني و شهادتش و ماجراي شهادت ابن وهب. اين ۵۰ دقيقه در کل سريال پخش است و لابه‌لاي خاطرات مختار و اشقيا به تصوير درمي‌آيد. صحنه‌هاي کربلا در ارديبهشت پارسال در منطقة طرود شاهرود گرفته شد.

فیلمبرداری این سریال عظیم تاریخی در لوكیشنی در كویر طرود در شهرستان شاهرود، تیرماه ۸۸ به پایان رسید.

این سریال از پروژه‌های تاریخی و محصولات ردة «الف» مركز سیمافیلم است كه تهیه‌كنندگی آن را محمود فلاح بر عهده دارد.
سه قسمت اول این سریال به معرفی شخصیت مختار می‌پردازد. در قسمت اول، داستان این سریال از سال ۴۱ هجری شروع می‌شود که امام حسن (ع)برای جنگ در برابر سپاه معاویه قرار گرفته است.
معرفی زنان مختار و خانواده او و‌ ارتباط مختار با عمر بن سعد در قسمت دوم و ماجراي شهادت امام حسن (ع) به دست جعده -همسرش- در قسمت سوم اتفاق می‌افتد.

از قسمت چهارم، داستان این سریال از سال ۴۱ هجري به سال ۶۰ مي‌رود؛ همان سالي كه معاويه مي‌ميرد و با روي كار آمدن يزيد، مقدمات فاجعة كربلا آماده مي‌شود. عرب‌نيا از اين قسمت گريم ميانسالي دارد و ۲۰ سالي مسن‌تر شده است.

در قسمت پنجم امام حسين (ع) با نامه‌هاي كوفيان كه يكي از آنها را هم مختار نوشته، مسلم را به كوفه مي‌فرستد. سكانس ورود مسلم به كوفه اولين سكانسي بود كه از اين سريال فيلمبرداري شد.
در قسمت ششم، عبيدالله ‌بن زياد -حاكم كوفه- و شمر معرفی می‌شوند و داستان سریال به ماجرای مسلم و پناه‌دادن او توسط یاران امام (ع) می‌گذرد.

در قسمت‌هاي هفتم و هشتم با بي‌وفايي كوفيان مسلم دستگير و شهيد مي‌شود. مختار هم كه خانه‌اش يكي از پناهگاه‌هاي مسلم بوده، دستگير مي‌شود و به زندان مي‌افتد.

واقعة عاشورا در قسمت نهم اتفاق مي‌افتد. مختار در زندان است و فقط خبر را مي‌شنود؛ اما در ۳۱ قسمت بعدي مختارنامه، دست‌کم پنج برش از این واقعه به بهانه‌هاي مختلف از روياي مختار تا اعترافات اشقيا به نمایش درخواهد آمد.

در قسمت‌های دهم تا چهاردهم، عبدالله‌ بن زبير در مكه ادعاي خلافت مي‌کند. مختار بعد از رهایی از زندان براي خونخواهي حسين (ع) از کوفه به مکه می‌رود. اولين جنگ بزرگ سريال در قسمت چهاردهم شروع مي‌شود؛ جنگ و محاصرة مكه توسط سپاه شام که رشادت مختار، سپاه شام را عقب مي‌برد.

در قسمت ۱۵ يزيد مي‌ميرد و محاصره برداشته مي‌شود. مختار به دلیل اختلافی که با آل زبیر پیدا می‌کند، به كوفه برمي‌گردد. با مرگ يزيد، كوفه شلوغ مي‌شود و توابين قيام مي‌كنند. مختار همراه آنها نمی‌شود؛ زیرا كار آنها را سياسي مي‌داند.

دومين جنگ در قسمت ۱۸ اتفاق مي‌افتد؛ جنگ عين‌الورده، بين توابين و سپاه شام. اين تنها جنگ سريال است كه مختار در آن نقشي ندارد. جنگ با شكست توابين تمام مي‌شود.

در قسمت ۲۱ ابراهيم ‌بن مالك اشتر (حسن ميرباقري) ياد دوست دوران بچگي‌اش، عباس (ع) مي‌افتد و حدود ۱۲ دقيقه صحنة شهادت حضرت عباس (ع) در روياي ابراهيم دیده می‌شود. ابراهيم با مختار پيمان مي‌بندد كه قيام كند و براي عباس (ع) و آل حسين (ع) خونخواهي كند.

آغاز قيام مختار از قسمت ۲۲ است. در اين قسمت، ياران مختار با روشن‌كردن آتش روي پشت بام‌ها قيام را با فرياد «يالثارات الحسين» آغاز مي‌كنند. اين قسمت و قسمت بعدي صحنه‌هاي نبرد و فتح گام‌به‌گام كوفه است. عمر بن سعد از مختار امان مي‌گيرد. شمر و حرمله فرار مي‌كنند و ابن زياد به دربار شام مي‌رود.

جنگ مختار با ابن زياد، جنگ مختار با آل زبير و جنگ مختار با سپاه شام در قسمت‌های سی تا چهل رخ می‌دهد. مختار در اين قسمت‌ها گرد پيري رويش نشسته و آخر سر هم مصعي بن زبير (جعفر دهقان) در كوفه او را شهيد مي‌کند.

قسمت نخست این سریال، روز جمعه، نهم مهرماه از تلویزیون پخش شد. در این قسمت که «کوشک سفید» نام داشت، مدائن در سال ۴۱ هجری قمری نشان داده شد. حسن بن علی (ع) که يارانش او را در جنگ با معاویه به سیم و زر فروخته‌اند، مجروح و بنا به خواستة خود به کوشک سفید که فرماندار آن، سعید بن مسعود ثقفی است، برده می‌شود و در آنجا مداوا می‌‌گردد.

از سوی دیگر، مختار ثقفی بر سر زمین‌های زراعی خویش مشغول برداشت محصول است که کیان، سردار ایرانی سپاه امام (ع) بر او وارد می‌شود و وی را از اتفاقی که برای امام حسن (ع) رخ داده، آگاه می‌کند و از او تقاضای کمک دارد. مختار امتناع می‌کند؛ زیرا معتقد است کوفه و کوفیان پیش از این به اندازة کافی، بی‌وفایی‌های خود را نشان داده بودند و امام (ع) نمی‌بایست به گفتار و قول آنان اعتماد می‌کرد و به این نبرد وارد می‌شد.

شق دیگر، داستان جاریه، خواهر مختار است که عمر بن سعد خواهان ازدواج با اوست و وی برای اینکه شاهزاده عرب شود، لازم است تدبیری بیاندیشد تا مختار وارد بحث جنگ و دفاع از حسن بن علی نشود.

معاویه ابن ابی سفیان نیز برای سر حسن بن علی(ع) هزار سکه به همراه یکی از دخترانش را وعده داده است.

داستان به اینجا ختم می‌شود که مختار ثقفی به فرمان عموی خویش مامور حفاظت از جان امام از گزند طمّاعان و منافقان می‌شود و جاریه نیز به خانه مختار می‌رود تا از همسر او، ناریه، بخواهد تا حیله‌ای دست و پا کند که مختار را از وارد شدن به این جریان برحذر دارد.