آرمان هیأت - باید منتظر ماند

این سریال چهل قسمتی است و نباید توقع داشته باشیم که با دیدن چند قسمت از داستان این سریال، بتوانیم قضاوتی دربارة آن داشته باشیم.

فرهنگ: سرانجام سریال «مختارنامه» پخش شد. این سریال از نظر تهیه‌کنندگي و صرف بودجه بسیار مورد توجه رسانه‌ها بود.

دربارة شروع پخش این سریال در سال گذشته، خبرهای مختلفی روی خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری قرار گرفته بود. نخستین بار مدیر مرکز سیمافیلم اعلام کرد، این سریال در سال ۱۳۸۸ روی آنتن خواهد رفت؛ اما محمود فلاح این خبر را رد و اعلام کرد، اردیبهشت ۸۹ زمان پخش سریال است.

حال آنکه این سریال آن زمان هم پخش نشد. بار دیگر اعلام شد که روز عید فطر، زمان آغاز پخش این سریال است؛ ولي این اتفاق نیز نیفتاد و نخستین قسمت این پروژة عظیم، روز جمعه ۹ مهر ماه ۸۹ از شبکة یک پخش شد.

دست‌اندرکاران این مجموعة تلویزیونی قبل از شروع پخش آن، سه قسمت از این سریال را برای اصحاب رسانه و منتقدان نمایش دادند.
ما با تعدادی از کارشناسان و صاحب‌نظران دربارة چگونگی این سریال صحبت کردیم. اگرچه بسیاری از آنها معتقد بودند، با دیدن چند قسمت از یک سریال ۴۰ قسمتی نمی‌توان اظهارنظر درستی دربارة آن کرد، با اصرار ما نظر خود را دربارة همین قسمت عنوان کردند که در ادامه می‌آید.

احمد شاکری، مسئول شورای قرآنی مرکز سیمافیلم معتقد است، معمولاً سریال‌ها برای اینکه بتوانند وارد مسئلة اصلی شوند و شخصیت‌ها را طرح کنند، زمانی لازم دارند و شاید چند قسمت اول برای قضاوت کافی نیست.

وی دربارة روند این داستان گفت: «قضاوت دربارة ساختار قصه در چند قسمت اول مشکل است و این فرجه و اجازه را باید به کارگردان داد تا وارد داستان شود؛ البته برخی سریال‌ها هستند که در قسمت‌های ابتدایی جنبة تعلیقی و پرداختی قوی دارند و می‌توانند مخاطب را همراه کنند؛ اما در مورد داستان مختارنامه با اینکه همه تا حدودی داستان مختار را می‌دانند؛ اما الآن نمی‌دانیم منظر آقای میرباقری چیست و هنوز قصة سریال «مختارنامه» معلوم نیست و اینکه کارگردان چگونه می‌خواهد ماجرا را جلو ببرد. ایشان تاریخ مختار را از زمان امام حسن شروع کرده؛ یعنی قبل از اینکه واقعة عاشورا اتفاق بیفتد و حتی قبل از امامت امام حسین (ع). برای شروع، داستان را از سال‌ها قبل از قیام وی روایت کرده است. حالا ما تاریخ را مي‌دانیم و با زندگی مختار آشنایی داریم. منظر ایشان از قصه تاکنون بد نبوده است. او توانسته ذهنیت آشنای مخاطب ایرانی نسبت به مختار را به چالش بکشد و بیان آن را از منظر جدیدی شروع کند.»

شاکری در مورد ضرورت سریال‌سازی دربارة مختار و در پاسخ به این سؤال که «جایگاه مختار در اسلام و شيعه تا چه اندازه پررنگ است که سریالی با این حجم از امکانات مالی و انسانی برای آن سرمایه‌گذاری شود؟» گفت: «من جزو آن گروه و شورایی که این فیلمنامه را تصویب کرده نبودم؛ چون این کار خیلی سال پیش از این تصویب شده بود؛ ولی نکته این است که کارهای تاریخی به‌ويژه کارهایی که حول یک یا چند شخصیت تاریخی می‌گذرد، بخشی از مضامینشان به این شخصیت ربط دارد و اگر کاری دربارة مختار ساخته شد، ما نباید دربارة علت آن ترديد کنيم.

مختار، فارغ از ارتباط با ديگر شخصيت‌هاي تاريخي هم دارای ارزش و اهمیت است؛ چون به گونه‌ای بازخوانی تاریخ کربلا و واقعة عاشوراست که یکی از ارکان حرکت اجتماعی و سیاسی و مهم‌ترین حرکت حیات معنوی و فرهنگی شیعه در طول تاریخ بوده است؛ ضمن اینکه به هر حال قیام مختار یکی از اولین بازخوردهای تاریخی قیام عاشوراست؛ زیرا وقتی قیام عاشورا اتفاق می‌افتد، در طول تاریخ موجب حرکت‌های انقلابی، عدالت‌خواهانه و ضد ظلم شده و قیام مختار یکی از آن حرکت‌ها بوده است. در واقع قیام مختار به نوعی تجلي قیام و فرهنگ عاشورا در انسان‌هاي مختلفی است که به نهضت امام حسین (ع) علاقه‌مندند و از این نظر حائز اهمیت است.»

وی ادامه داد: «نکتة دیگر این است که حتی از نظر پرداخت به شخصیت، قضاوت زود است و باید سریال را دید؛ زیرا مختاری که میرباقری ترسیم و خلق می‌کند، بخشی تاریخی و بخشي دیگر هم بر پایة ذوق هنری و اطلاعات مذهبی و دینی است؛ بنابراين باید ببینیم مختاری که وی ترسیم می‌کند، چگونه است؛ چون ممکن است کارگردانان دیگر، مختار را به چندین شکل متفاوت ترسیم کنند.»

شاکری دربارة مضامین مذهبی مورد استفاده در کارهای تلویزیونی و سینمایی و تفاوت آن با نقل تاریخی اظهار کرد: «در عرصة مضامین داستانی، موضوعات تاریخی بسیار موسّع هستند؛ البته کارکرد یک سریال داستانی راجع به یک شخصیت تاریخی با کارکرد تاریخ فرق می‌کند. طیف گسترده‌تری از تاریخ در رمان وارد می‌شود. نباید ارزش کار داستانی مثل سریال‌های تاریخی-مذهبی را با ارزش کار تاریخی که صرفاً به یک شخصیت و فقط به یک مقطع تاریخی می‌پردازد، مقایسه کرد. اینها متفاوت هستند و نباید با هم سنجیده شود.»

وی دربارة محدودیت ساخت سریال دربارة ائمه (ع) و اینکه همین مسئله باعث شده، هنرمندان به سراغ داستان‌های حاشیه‌ای بروند، آنها را به عنوان متن اصلی قرار دهند و در کنار آن به بحث زندگی امامان (ع) بپردازند، توضیح داد: «اینکه پرداخت تلویزیونی یا سینمایی به زندگی معصوم (ع) کار مشکلی است، درست است؛ ولی باید ببینیم اگر نخواهیم یا به لحاظ تکنیکی یا به لحاظ برخی محدودیت‌های اعتقادی دربارة معصوم (ع) سریال بسازیم، چه چیزی را از دست می‌دهیم.»

این عضو شورای قرآنی سیمافیلم معتقد است، با این محدودیت چیزی از دست نمي‌رود؛ زیرا آنچه دربارة معصومین (ع) مهم است، مرام ايشان و مکتبی است که پایه‌گذاری می‌کنند. دغدغة اصلی نباید این باشد که به معصوم (ع) بپردازیم یا صحابه آن، بلکه باید این باشد که اولاً مضمون ناب و عمیق که به درد جامعة امروزی می‌خورد و بیشتر به آن نیاز دارد، بیان شود، ثانیاً مضمون مورد نظر دارای پرداخت درست و دراماتیک باشد؛ حال اینکه اینها در قالب مختار بیان شود یا داستان دیگر، فرقی نمی‌کند.

وی توضیح می‌دهد، معصومین (ع) نمونة انسان کامل و حق مسلم هستند. آنها با حق یگانه‌اند و هیچ‌کس با آنها قياس‌پذير نیست؛ ولی کساني که نزدیک به معصوم (ع) هستند، می‌توانند برای ما ملاک باشند؛ چراکه در نشان‌دادن مضامین تفاوتی بین این دو نیست و می‌توان مضامینی که مد نظر معصوم (ع) بوده، از جمله عناوین فقهی، اخلاقی و اعتقادی را استفاده کرد.

شاکری با تأکید بر اینکه ورود به بحث ساخت فیلم و سریال دربارة معصوم (ع) سخت است و توانایی فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان ما هنوز به این مرحله نرسیده، ‌گفت: «ما به کار معارفی نياز داریم و این کار با شخصیت‌‌هاي دیگر بیان‌شدني است. اگرچه معصوم (ع) بر قلة معارف نشسته و بیشترین نیاز جامعة امروزی به مضمون و شناخت امام (ع) است، باید در حد معرفت معصوم (ع) به آن پرداخته شود؛ بنابراين شناخت امام (ع) با شناخت اولیای الهی و نزدیکان معصوم (ع) و شیعیان ناب او میسر می‌شود و به نظر من مقصود حاصل است.»

طهماسب صلح‌جو، منتقد سینما و تلویزیون نیز معتقد است، هنوز قضاوت‌کردن بسیار زود است.

وی توضیح داد: «هنوز مقدمة سریال هم تمام نشده که بخواهیم وارد بحث شویم. این سریال چهل قسمتی است و نباید توقع داشته باشیم که با دیدن چند قسمت از داستان این سریال، بتوانیم قضاوتی دربارة آن داشته باشیم.»

صلح‌جو افزود: «این‌گونه قضاوت‌کردن، دستپاچه و هول‌هولکی نوشتن است و همین قضاوت‌های سرسری و عجولانه است که ارزش نقد را پایین می‌آورد و مانند این است که هنوز اولین جملة شما تمام نشده، من بخواهم راجع به آن نظر بدهم.»

وی ادامه داد: «باید صبر کرد و دید که این سریال ما را به کجا می‌برد. دست‌کم نصف این مجموعه را باید دید.

باید هرچیزی را به اندازة کافی دید و شنید و به حد کمالی از آن دست پیدا کرد؛ سپس دربارة آن اظهار نظر کرد.»

این منتقد سینما اضافه کرد: «در مجموع من نسبت به داوود میرباقری بسیار امیدوارم و معتقدم یکی از شایسته‌ترین درام‌نویس‌های ماست و امیدوار هستم از ماجرای مختار نیز یک کار دیدنی و به یادماندنی خلق کند. من با امیدی که به میرباقری دارم و به استناد سابقة او با خوش‌بینی به این کار نگاه می‌کنم؛ زیرا او انسان محترم و ارزشمندی است که حضورش در سینما و تلویزیون ایران مغتنم است و کارنامة پررنگ و بسیار قوی‌اي دارد؛ همچنین در درام‌نویسی بسیار قدرتمند عمل می‌کند.»

امیر قادری، دیگر نویسنده و منتقد سینما نیز شروع سریال را موفق و امیدوارکننده توصیف کرد و گفت: «به نظر من در نخستین قسمت قهرمانان خیلی خوب معرفی شدند و میزانسن و گریم و طراحی لباس خوب سریال هم به این موفقیت کمک کرد.»

وی به این پرسش که آیا اسم داوود میرباقری باعث شده، در ارزیابی این کار، خوش‌بین باشد یا خیر، جواب داد: «اسم میرباقری بی‌تأثیر نیست؛ اما مطمئن باشید، اگر میرباقری این سریال را بد ساخته بود، نتیجه‌اش را می‌دید؛ با وجود اين اگر دیگری به‌ جای میرباقری کارگردان این اثر بود، شاید این‌قدر زود اظهارنظر نمی‌کردم و مثلاً می‌گفتم اولش خوب بود؛ اما باید دید بعد از این چه می‌شود.»

قادری با بیان اینکه خوش‌سابقه‌بودن میرباقری را از سریال‌های ساخته‌شدة دفاع‌پذير‌تری می‌داند، اضافه کرد: «ارزيابي این سریال به دلیل موضوع خاصِ مرتبط با مخاطب به چیزهای دیگري هم بستگی دارد. فقط بحثي سینمایی نیست و خودم هم منتظر هستم بنشینم و نتیجه‌اش را ببینم.»

وی دربارة نتیجه‌بخش بودن يا نبودن صرف هزینة مالی و انسانی فراوان این سريال گفت: «بعد از دیدن یکی دو قسمت از این سریال، زود است که بخواهیم دربارة این مسائل اظهارنظر کنیم.»
قادری دربارة جایگاه مختار و اینکه تا چه اندازه ضرورت دارد، برای آن تا این حد گسترده هزینه‌های مختلف صرف شود، پاسخ داد: «من منتقد سینما هستم. این سؤال را باید از کارشناسان مذهبی پرسید.»

زاون قوکاسیان نیز شروع مختارنامه را «امیدوارکننده» دانست و نسبت به کیفیت این مجموعه ابراز امیدواری کرد.

اين منتقد سينما و تلويزيون اظهار کرد: «با وجود اینكه تعداد سریال‌های ایده‌آل در زمینة تاریخ به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسد؛ اما من به پروژة مختارنامه امیدوارانه نگاه می‌كنم تا شاید خلأ تلویزیون را پس از سریال‌هایی نظیر هزاردستان، امیركبیر، امام ‌علی (ع) و در چشم‌ باد پر كند.»

وی با بیان اینکه مختارنامه سریال خوب و باارزشی را نويد می‌دهد، گفت: «تلویزیون ایران پیش از این می‌توانست نیازهای مخاطب را برآورده سازد؛ اما امروز مجموعه‌های تلویزیونی كشور در حال افول است و تلویزیون باید به جای پرداختن به فیلم‌های بی‌محتوا سعی كند، دانش مردم را دربارة تاریخ و فرهنگ ایران دو‌چندان كند.»

قوكاسیان ابراز امیدواری کرد، سطح شعور و دانش مخاطبان پس از سریال امام علی (ع) با دیدن سریال‌های مبتذل از بین نرفته باشد.
او در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس اضافه كرد: «مردم باید سطح مطالعات و دانش خود را بالا ببرند و مدیران و فیلمسازان نیز باید همت خود را افزایش دهند و با پرداختن به الزامات دینی و مذهبی، تماشاگر را علاقه‌مند كنند؛ سپس به سمت خود بكشانند.
امیدوارم زحمات داوود میرباقری كارساز باشد و مختارنامه حق مطلب را ادا كرده باشد.»