آرمان هیأت - آیا مختارنامه ماندگار خواهد شد؟

بیش از پنج سال است که رسانه‌های جمعی به‌ویژه مطبوعات اخبار ساخت و فرایند تولید این سریال را رصد کرده و از قبل ذهنیت و توقع بیشتری در مخاطب به وجود آورده‌اند که این موقعیت برای این سریال در نوعي وضعیت فرصت-تهدید تحلیل‌پذير است.

فرهنگ: سرانجام نمایش سریال عظیم مختارنامه آغاز شد. بزرگی این سریال نه از حیث محتوی و قصه‌ای که قرار است روایت کند، بلکه از لحاظ ساختاری، هزینه و زمانی که برای تولیدش انجام گرفته هم حائز اهمیت است و اگرچه نمی‌توان دربارة محصولات هنری-فرهنگی با رویکردی تجاری و اقتصادی نگریست، بازدهی فرهنگی آن در نسبت با معادلات و مناسبات اقتصادی هم امر مذمومی نیست؛ بنابراين طرح این سؤال هم منطقی است و هم می‌تواند اهمیت ساخت سریالی مثل مختارنامه و کارکردهای آن را اثبات کند. تضمین این اثبات نیز به ماندگارشدن اثر در ذهن و خاطرة مخاطب برمی‌گردد و اینکه این مجموعه چقدر می‌تواند به اعتلای بینش و درک تاریخی و اجتماعی مخاطب از این قصه کمک کند و به عنوان یک اثر جذاب در حافظة مخاطب ثبت شود. هرچند که برای اثبات این معنا بیش از هرچیز باید منتظر ماند و نتیجه کار را دید، دست‌کم از حیث نظری می‌توان این موقعیت را بازشناسی و پیش‌بینی کرد.

پس یک بار دیگر این سؤال را این‌گونه طرح می‌کنیم که مختارنامه برای تبدیل‌شدن به سریال‌های فاخر و ماندگار تلویزیون به چه عوامل و دلایلی وابسته است و چه عناصری در ماندگاری آن سهم دارند که این سریال را در ردیف آثاری چون هزاردستان، سربداران، سلطان و شبان، امام علی (ع) و... قرار دهد. اتفاقاً نقطة عظمیت ما برای طرح این موضوع می‌تواند همین سریال آخر باشد که از قضا کارگردان آن هم داوود میرباقری است و شاید به عنوان اولین سریال مذهبی بتوان از آن یاد کرد. نگارنده معتقد است مختارنامه اگرچه از این امتیاز برخوردار است که کارگردانش، پیش از این امام علی (ع) را به عنوان سریالي مذهبی تجربه کند و در این زمینه تازه‌کار و بی‌تجربه نباشد، همین مسئله اتفاقاً ساخت یک سریال جذاب را که بتواند موفقیت و نوستالژی کار قبلی را تکرار و تداعی کند دشوارتر می‌سازد؛ ضمن اینکه امام علی (ع) هم اولین سریالی بود که دربارة شخصیت‌های بزرگ دینی ساخته می‌شد و جایگاه و منزلت قهرمان قصه نزد مخاطب هم مزید بر علت بود تا تماشاگر با کنجکاوی بیشتری به آن بنگرد. قهرمان آن قصه در میان طیف مختلف اقشار اجتماعی و مخاطبان نه‌فقط شناخته شده بود، بلکه از اعتبار و احساسات خاصی هم برخوردار بود که او را در هاله‌ای از تقدس قرار می‌داد.
هر چقدر هم که مختار انسان بزرگ و دینداری باشد، نمی‌تواند منزلت و جایگاه امام علی (ع) را برای مخاطب شیعة ایرانی کسب کند. مختار نه‌فقط برای مخاطب عام که برای بسیاری مخاطبان تحصیل‌کرده و کتاب‌خوان نیز چندان آشنا نیست و دست‌کم اطلاعات بسياري دربارة آن وجود ندارد؛ بنابراين تلاش برای جذابیت‌یافتن این قهرمان و ارتباط برقرارکردن با آن نسبت به امام علی (ع) بسیار دشوارتر خواهد بود و میزان توانایی و قابلیت‌های دراماتیک و کارگردانی اثر را اینجا می‌توان سنجید؛ اینکه میرباقری تا چه اندازه موفق شده که تصویر جذابی از مختار و روایت شیرینی از قصة او ترسیم کند که مخاطب پابه‌پای سریال با قصه پیش رود و با آن همراه شود؛ البته میرباقری در «معصومیت از دسته رفته» نشان داد که با روایت جذاب و شخصیت‌پردازی و دیالوگ‌های مناسب از پس این کار برمی‌آید. ساخت همین دو مجموعة قبلی کارگردان توقع بیشتری را در مخاطب ایجاد کرده و مختارنامه با خودآگاهی و نگاه انتقادی بیشتری در معرض تماشا و قضاوت قرار خواهد گرفت.

مختارنامه از ساحت فرامتنی هم نسبت به سریال امام علی (ع) بیشتر در کانون توجه قرار گرفته و پشتوانة رسانه‌ای بیشتری داشته است. الآن بیش از پنج سال است که رسانه‌های جمعی به‌ویژه مطبوعات اخبار ساخت و فرایند تولید این سریال را رصد کرده و از قبل ذهنیت و توقع بیشتری در مخاطب به وجود آورده‌اند که این موقعیت برای این سریال در نوعي وضعیت فرصت-تهدید تحلیل‌پذير است.
اگر این مجموعه بتواند انتظارات و نیازهای مخاطب را پاسخ دهد این وضعیت رسانه‌ای فرصت طلایی بزرگی برای آن خواهد بود؛ وگرنه مختارنامه بیش از امام علی (ع) زير تیغ نقد و انتقادهای رسانه‌ای قرار می‌گیرد؛ به همین دلیل است که نگرانی عوامل و سازندگان این مجموعه با آغاز این سریال تازه شروع شده است.

مختارنامه به دلیل بهره‌گیری از تکنیک‌های فنی و جلوه‌های بصری بالا تلاش کرده تا تصاویر جذاب و زیباشناسانه‌ای از قصة خود به تصویر کشد که توفیق تماشای بخش‌هایی از آن برای نگارنده مبین آن است که مخاطبان با جذابیت‌های بصری و ساختاری خوبی از قصه روبه‌رو خواهند شد که در کنار شخصیت‌ها و خود داستان از قابلیت هنری بالایی برخوردار است و نمایی از توان سینمای ایران در تکنیک و تاکتیک‌های سینمایی را به رخ خواهد کشید. مختارنامه به شکل بی‌واسطه به واقعة کربلا و حوادث آن ارتباط می‌یابد و از این پتانسیل برخوردار است که از ظرفیت و عقبة مذهبی این اتفاق برای خود اعتباری کسب کند و از آن براي ماندگاری خویش در ذهن مخاطب بهره ببرد.

در کنار این عوامل، حضور بازیگران متعدد، دکورسازی‌های عظیم و استفاده از انواع و اقسام تمهیدات طراحی و... عواملی هستند که می‌تواند به ماندگاری این اثر بینجامد؛ اما هیچ‌یک از این عناصر به اندازة کیفیت قصه و شیوة روایت در کنار شخصیت‌پردازی و سطح بازی بازیگران نمی‌تواند به ماندگا شدن سریال مختارنامه کمک کند.
شاید هنوز برای قضاوت‌کردن در این باره زود باشد و باید منتظر بود و دید آیا مختارنامه می‌تواند نام جاودانه‌ای در تاریخ تلویزیون شود یا خیر؟ این موفقیت با توجه به سابقة میرباقری چندان دشوار به نظر نمی‌رسد.