آرمان هیأت - سفری با درایت و معرفت

یک نکته مهم کتاب این است که کپی‌کاری نیست و بیشتر مطالب کتاب از منابع اصلی و به‌روز است.

فرهنگ: تقی واحدیان، مدیر نشر یوسف فاطمه است که کتاب «اینجا کربلاست» را به قلم سید مجتبی بحرینی به چاپ رسانده است. با وی دربارة محتوا و ویژگی‌های این کتاب گفت‌وگویی داشتیم که در زیر می‌خوانید:

آشنایی شما با نویسندة کتاب، ‌آقای بحرینی به چه صورت اتفاق افتاد و به چه دلیل مصمم شدید این کتاب را چاپ کنید؟
من از قبل با آقای بحرینی آشنایی داشتم؛ زیرا برخی دیگر از کتاب‌‌های ایشان را نیز به چاپ رسانده بودیم. ایشان مرتب به کربلا مشرف می‌شود و به همین دلیل به من گفت که می‌خواهد برای سفر کربلا کتابی را آماده کند. من هم اظهار علاقه‌مندی کردم. از چهار سال قبل مطالبش را شروع به جمع‌آوری کرد، شش ماه هم ویراستاری و بازنگری طول کشید و درنهایت کتاب در سه جلد چاپ شد.

این کتاب نسبت به کتاب‌های دیگر حوزة زیارت کربلا چه نکته و امتیازی دارد؟
یک نکته مهم کتاب این است که کپی‌کاری نیست و بیشتر مطالب کتاب از منابع اصلی و به‌روز است. برخی منابع قدیمی وجود دارد که عده‌ای از نویسندگان از آنها نت‌برداری می‌کنند، دیدگاه‌های خود را به آن اضافه می‌کنند و به عنوان کتاب راهی بازار می‌شود؛ بنابراین اکثر کتاب‌های حوزة دین از همین منابع کلی ذکر می‌شود که اینها کتاب‌های قدیمی و به‌روز نشده‌ است.

در کتاب‌های جدید کم به چشم می‌خورد کتابی که کار تحقیقی جدی روی آن انجام شده باشد و کپی‌کاری نباشد؛ در ضمن این کتاب به مناسبت‌های مختلف مکانی و زمانی از اشعار زیادی استفاده کرده است.

برخی نوشته‌های داخل حرم به خط ثلث و شکسته است و همه‌کس قادر به خواندن آنها نیست که در این کتاب آورده شده است.
این کتاب نکات جالب دیگری نیز دارد که چون نویسنده زیاد به کربلا مشرف شده، مشاهدات خود را نیز در اینجا آورده است.

این کتاب به شکل سفرنامه نوشته شده است؟
بله؛ یک سفرنامة تخیلی است که دانشجویی به همراه استادی به این سفر رفته؛ سعی شده بیان مطالب به صورت سؤال و جواب باشد که خشک نباشد. در واقع ایشان یک فعالیت پژوهشی داشته که در جاهایی که می‌خواهد به خواننده اطلاعات بدهد، آن را در قالب سؤال طرح می‌کند. البته سعی می‌کند آن مطلب به صورت سؤال در ذهن خواننده متبادر شده باشد و بعد توضیحات خود را در قالب پاسخ آن به خواننده ارائه می‌کند.

در بحث زندگی ائمه (ع) کتب و منابع زیادی وجود دارد. نویسنده برای پرهیز از بیان خرافات و برخی داستان‌های ناصحیح، چگونه منابع خود را انتخاب کرده است؟
منابع این کتاب در انتهای جلد سوم آمده و می‌توانم بگویم که ایشان هر کتابی را که علمای شیعه در مورد کربلا نگارش کرده‌اند، مطالعه و سعی کرده مطالبی را در این کتاب بیاورد که همه در آن اتفاق نظر دارند، صددرصد مورد تأیید همة علماست و در کتاب‌های اصلی نیز وجود دارد.
راجع به اتفاقاتی که در مورد کربلا نوشته، حتماً کتبی را که قبل از ایشان انتشار پیدا کرده و منابع پایه بوده، دیده است.

در بخش‌هایی از کتاب، نویسنده از کنار برخی اتفاقات که قاطعانه نمی‌توانسته دربارة آنها نظر دهد، گذشته است. به چه دلیل؟
به این دلیل که احتمالاً روایات متعدد و متفاوتی دربارة آن وجود داشته است. ایشان سعی کرده جانب انصاف را رعایت کند.
صدور احکام متفاوت حتی در میان فقها دیده می‌شود و از آنجا که روایات متفاوت است، ایشان نخواسته قضاوت کند و سعی کرده آن را به عهدة مخاطب بگذارد؛ البته هر دو طیف مطالبی که قابل رصد بوده، آورده است؛ اما در برخی موارد وقتی منابع قوی، هرکدام از یک چیز دفاع می‌کنند، پژوهشگران واقعاً نمی‌توانند نظر خاصی داشته باشند.
در واقع چیزی اثبات نشده است؛ نه کسی توانسته آن را رد کند و نه کسی توانسته اثبات کند؛ البته نویسنده در این موارد اختلافی که البته کم و معدود است، سعی کرده هر دو روایت از هر دو دسته منابع را بیاورد و قضاوت را به عهدة خواننده گذارد و اظهارنظری هم نکرده است. به نظر ایشان مهم آن فضا و معنویت است که مخاطب به یاد بیاورد آن روز چنین اتفاقی افتاده است.

به نظر می‌رسد جلد سوم این مجموعه که شامل انواع زیارت‌ها و ادعیه است، شبیه کتاب‌های زیارت‌نامه‌ای شده و از آن حالت پژوهشی و سفرنامه‌ای خارج شده است و حضور این جلد در این مجموعه ضرورتی نداشته است.
تاحدودی موافقم. من وقتی همة این کتاب را خواندم، احساس کردم جلد سوم ضرورتی نداشت. تاریخ و ارزش زیارت در کتاب اول و دوم آمده است و کتاب سوم فقط به عنوان یک کتاب زیارتی همراه آمده است. از این نظر که همة زیارت‌ها و دعاها در همان قسمت آخر آمده خوب است؛ زیرا اگر قرار بود قدم‌به‌قدم در هر مکان و موقعیتی ادعیه مربوط به آن آورده می‌شد، کتاب را از یکدستی خارج می‌کرد.
وقتی مخاطب بخواهد دربارة این سفر کامل بداند، می‌تواند برای ادعیه و زیارات به بخش سوم این کتاب مراجعه کند.
مخاطب به ‌جای یک کتاب ادعیه که در حرم است، می‌تواند به این جلد مراجعه کند.

اما اساساً جای کتاب ادعیه و زیارت‌نامه در حرم است و جای چنین کتابی در کتابخانه؛ یعنی مخاطب نمی‌تواند این کتاب را در حرم ببیند. از این نظر است که می‌گویم ضرورتی نداشت این کتاب سه جلدی شود.
اصرار نویسنده بود؛ با این شرط که در سه جلد چاپ شود، تصمیم به چاپ مجموعه گرفتند. به نظر ایشان این کار در صورت حذف هر کدام از بخش‌ها، آنچه راجع به کربلا جمع‌آوری کرده بودند، ناقص می‌شد و من هم قبول کردم.

به نظر شما مخاطب این کتاب چه کسانی هستند؟
مخاطب این کتاب عامة مردم نیستند. این کتاب مطالب عربی دارد، شعر دارد. قسمت اول کتاب که مطالب تاریخ و جغرافی است، شاید به درد عامه بخورد؛ آنجا که فلسفه برخی مسائل و مکان‌ها را بیان و موشکافی می‌کند و احادیث متفاوت و اختلاف‌های آنها را بررسی می‌کند، به نظر من این دسته از مطالب به درد آن مرد یا زن مسنی که می‌خواهد به زیارت کربلا برود، نمی‌خورد. مخاطبان این کتاب سطح بالاتر از متوسط هستند؛ مثلاً دانشجویان و حوزویون یا کسانی که مطالعة مختصری در این زمینه داشته‌اند. جلد یک و دو کتاب چون مباحثه‌ای است، نسبت به جلد سوم مخاطب خاص دارد.

تألیف چنین کتاب‌هایی چه ضرورتی دارد؟
قطعاً برای کسی که تا به حال به این سفر نرفته یا کسی که رفته و خوب ندیده است، این‌گونه کتب می‌تواند ایجاد انگیزه کند. نویسنده این کتاب به زبان عربی کاملاً مسلط است و با زائران و اهالی و علمای آنجا به زبان عربی صحبت می‌کند، قطعاً می‌تواند با اطلاعات خود، در شناخت این سفر برای زوار مؤثر عمل کند.