آرمان هیأت - چاووشي يا سنت مذهبي فراموش‌شده

روز حرکت زوار، چاووش‌خوان به بام خانة زوار مي‌رفت و با خواندن اشعار چاووشي و مناسب به مردم شهر و محل اعلام مي‌کرد که زوار عازم حرکت‌کردن هستند.

فرهنگ: از قرن‌ها قبل بين شيعيان آل محمد (ع) چنين سنتي رايج بوده که براي تشرف يا رفتن زوار به اماکن مقدس و مشاهد مشرف اولاً چند شب قبل از حرکت زوار، چاووشي را دعوت مي‌کردند و به او مي‌گفتند، چون ما قصد تشرف و رفتن به فلان زيارت را داريم، شما بالاي بام خانة ما برو و با خوانندگي و چاووشي‌کردن رفتن ما را به مردم اطلاع بده و چاووش‌خوان چند شب پياپي بر بام خانة زوار مي‌رفت و اشعاري را دربارة فضيلت رفتن به مکة مکرمه، مدينة منوره، کربلاي معلي و مشهد مقدس امام رضا (ع) و زيارتي که زوار و صاحبخانه قصد رفتن به آنجا را داشتند، با صداي بلند مي‌خواند و با خوانندگي و چاووشي مردم شهر و محل را آگاه مي‌کرد که از اين خانه و محل يک يا چند نفر قصد سفر به مکة مکرمه، کربلاي معلي و مشهد مقدس حضرت امام رضا (ع) را دارند؛ بنابراين اگر ديگران هم مايل‌اند به اين زيارت، مشرف و با اين زوار همسفر شوند خود را مهيا و هر چه زودتر بدين‌وسيله قصد خود را اعلام کنند.

ثانياً روز حرکت زوار، چاووش‌خوان به بام خانة زوار مي‌رفت و با خواندن اشعار چاووشي و مناسب به مردم شهر و محل اعلام مي‌کرد که زوار عازم حرکت‌کردن هستند. با شنيدن صداي چاووش دوستان و آشنايان و همسايگان خاص ارحام و بستگان زوار جلوي در خانة او اجتماع و زوار را تا مدخل و دروازة شهر يا آخُر قريه و آبادي با کمال احترام بدرقه و مشايعت مي‌کردند و چاووش هم اشعار مناسبي را مي‌خواند و همراهان زوار با صداي بلند و به طور دسته‌جمعي شعار (بر محمد و آل او صلوات) سر مي‌دادند. وقتي به مدخل شهر و آخر آبادي مي‌رسيدند، همگي با زوار روبوسي و خداحافظي و وداع مي‌کردند، به آنها التماس دعا مي‌گفتند، براي سلامتي‌شان دعا و در نهايت مراجعت مي‌کردند.

چند روز بعد از رفتن زوار، بستگان آنها آشي را به عنوان آش پشت‌پا براي سلامتي زوار مي‌پختند و قربـ‹ الي الله بين مردم تقسيم مي‌کردند.

هنگام بازگشت زوار هم چاووشي را دعوت مي‌کردند، با جمعي از دوستان و آشنايان خاص ارحام و بستگانِ زوار به مدخل و دروازة شهر مي‌رفتند و به انتظار رسيدن قافلة زوار مي‌ايستادند. وقتي قافلة زوار از راه مي‌رسيد، ضمن استقبال از آنها با چاووشي‌کردن و ذکر شعارهاي مذهبي و دسته‌جمعي همراهان زوار را به خانه و منزل مي‌رساندند و جلوي در خانه هم گوسفندي را قرباني مي‌کردند، اسپند در آتش مي‌ريختند و گلاب بر مردم مي‌پاشيدند؛ سپس همه را به خانه مي‌بردند و از آنها پذيرايي مي‌کردند. زوار را هم سنت بر اين بود، تا يک هفته در خانه بنشيند و ارحام و آشنايان از راه دور و نزديک به ديدن آنها بيايند. هنگام ظهر و شب هر که در خانه مي‌ماند، از نهار و شام و وليمة زيارت بهره‌مند مي‌شد.

اين سنت و عمل مذهبي اولاً تبليغي در جامعه براي رفتن به اماکن مقدس و مشاهد مشرف بود و مردم را بدين‌وسيله بر آن تشويق و ترغيب مي‌کرد. ثانياً مقام و مرتبة ولايت و خاندان رسالت را که ستون محکم اسلام هستند، فراوان تجليل و تعظيم و تبليغ مي‌کرد و ثالثاً براي کساني که در راه اظهار ولايت و عرض مودت به پيشوايان دين زحمت زيادي متحمل مي‌شدند، اموالي را در اين راه مصرف مي‌کردند و به زيارت آنها مشرف مي‌شدند، ارزش و احترام زيادي قائل مي‌شد.
همة اين کارها، سنت و اعمال مشروع و مقدس و مطلوب و مرضي شرع مقدس و خداي تبارک و تعالي بوده که متأسفانه اکنون به علت بي‌توجهي مردم به آثار و فوايد آن در حال فراموشي و ترک‌شدن يا تضعيف‌شدن است. برادران ايماني به‌ويژه مسئولان محترم مربوط بايد هرچه زودتر همت و کوشش کنند تا اين سنت و شعار مذهبي در همه جاي جامعة ما اقامه و اجرا شود و آنچه به نفع دين و مذهب و اجتماع و اعتقادات مذهبي مردم ماست، از بين نرود.

اما چاووشي براي ماه محرم
چاووشي براي ماه محرم به اين صورت بوده که از ديرباز به مناسبت نزديک‌شدن ماه محرم و سالگرد شهادت حضرت سيدالشهداء (ع) و ياران باوفاي آن حضرت، يکي دو ماه قبل از ماه محرم دستجات سقايي و سقاخوانان هر شهر و قريه‌اي ابتدا به طور هفتگي و بعد از عيد غدير تا ماه محرم در همة شب‌ها در خانه‌ها و محلات مختلف اجتماع مي‌کردند، بعد از ذکر مدح منقبت اهل بيت رسالت به ذکر نوحه‌سرايي سقايي امام حسين (ع) و نزديک‌شدن ماه محرم مي‌پرداختند و بدين‌وسيله مردم شهر و قريه به‌ويژه دستجات حسيني را به فرا رسيدن و نزديک‌شدن ماه محرم و استقبال و آمادگي از ماه عزاي امام حسين (ع) و سالگرد قيام عاشورا آگاهي و آماده‌باش مي‌دادند.

در بعضي اماکن هم جمعي بر پشت‌بام حسينيه‌ها و تکايا و امامزاده‌ها مي‌رفتند و به صداي بلند و دسته‌جمعي نوحه‌سرايي و چاووشي براي آمدن ماه محرم مي‌کردند؛ ضمناً روز آخر ماه قربان و اول ماه محرم نيز دستجاتي به نام چاووش‌عزا از محلشان حرکت مي‌کردند و به طرف بازار يا زيارت‌ها و حسينيه‌ها و تکايا مي‌رفتند و به سقاخواني و نوحه‌سرايي مي‌پرداختند. آنها را هيئت چاووش‌عزا و چاووش‌خوان ماه محرم مي‌ناميدند.

نگارنده کتابي را دربارة اين سنت‌هاي مذهبي نوشته و به نام «چاووشي سنتي شيعيان» نام‌گذاري کرده و به چاپ رسانده است. در آن تاريخ کهن چاووش‌خواني و پايه‌گذاري آن در جامعة مذهبي، آداب و رسوم قبل از رفتن زوار به مشاهد مشرف و موقع بازگشت آنان، شرايط صحت سفر زيارتي و عبادت و آنچه مربوط به آن است، همه را مطابق با احاديث پيامبر اکرم (ص) و ائمة معصومين (ع) جمع‌آوري و ذکر کرده‌ام؛ از جمله عزاداري سقايي و چاووشي قبل از ماه محرم، اشعار و ذکرهاي مربوط و مناسب با آن. ‌

کساني که مايل‌اند اطلاع کامل و بيشتري به دست آورند، لازم است به اين کتاب مراجعه کنند؛ ضمناً لازم است يادآور شوم که دکتر جابر عناصري نيز کتابي را به عنوان «چاووش» نوشته و اشعار زيادي را با زحمات زياد به دست آورده و در آن ذکر کرده که براي استفاده و اطلاع از آن اشعار لازم است همگان به‌ويژه مداحان محترم اهل بيت (ع) و چاووش‌خوانان محترم به آن کتاب مراجعه کنند و نويسنده را از دعاي خير و طلب مغفرت و رحمت فراموش نفرمايند.

_{* خادم آستان عترت نبوي / کاشان گذر باباولي}