آرمان هیأت - نتايج ضعيف ايران در رقابت‌هاي جهانی گردشگری

نتايج ضعيف ايران در رقابت‌هاي جهانی گردشگری

چرا وقتی کشورهایی نظیر لبنان و تایلند از هیچ برای خود فرصت‌سازی می‌کنند، کشوری مثل ایران که تمدنی بسیار باشکوه‌تر از تمام کشورهای مورد اشاره دارد و اماكن مذهبی اقوام مختلفی را در خود جای داده است، با در اختیار داشتن چنین پتانسیل معنوی عظیمی فقط برای اعزام گردشگران مذهبی به کشورهایی نظیر عربستان و سوریه تلاش می‌کند؟

جامعه: طبق پیش‌بینی كارشناسان جهانی گردشگری، صنعت جهانگردی در قرن حاضر چنان گسترشی پیدا خواهد کرد که تا مرز تبدیل‌شدن به بزرگ‌ترین کارفرمای جهان پیش خواهد رفت. نه؛ اشتباه نکنید؛ این پیش‌بینی کارشناسان بی‌پایه و اساس نیست و پشتوانه‌ای عظیم از آمار و ارقام را در پشت خود دارد.

آن‌طور که آمارها نشان مي‌دهد طی ۳۰ سال گذشته، گردشگري مذهبي رشد بي‌سابقه‌اي را شاهد بوده كه بزرگ‌ترین و سریع‌ترین رشد آن نیز مربوط به دهة ۱۹۹۰ به‌ويژه سال‌هاي پاياني قرن بيستم بوده است. در این دورة زمانی تعداد مراقبان و خدمه مكان‌هاي مذهبي از ۴/۴ ميليون نفر در سال ۱۹۹۴ به ۷/۱۴ ميليون نفر در سال ۲۰۰۶ رسيده است.

این در حالی است که رشد بازديد‌كنندگان از واتيكان نیز طي ۱۰ سال گذشته دو برابر شده و به رقم ۲/۴ ميليون نفر در سال ۲۰۰۶ رسيده است؛ البته باید گفت رشد گردشگری مذهبی به جهان مسیحیت محدود نمی‌شود و سایر اماکن مقدس مذهبی جهان نیز همه ساله شاهد جذب گردشگران بیشتری هستند؛ مثلاً افزایش شدید تقاضا براي زيارت مكه و مدينه طي سال‌هاي اخير چنان فزاينده است كه مقامات كشور عربستان را برای اجراي مداوم طرح‌هاي توسعه‌ای تحت فشار قرار مي‌دهد.

در این میان کشورهای دیگری نیز نظیر ترکیه، مالزی، مصر، اردن، لبنان، سوریه، عراق و... نیز با تبلیغات گسترده سعی دارند اماکن مذهبی موجود در این کشورها را به محلی برای جذب گردشگران مذهبی از سراسر جهان تبدیل كنند تا بتوانند بخشی از میلیاردها دلاری که همه ساله گردشگران مذهبی برای سفر به اماكن مذهبی خرج می‌کنند، جذب خزانه‌های خود كنند. این گزارش نگاهی مختصر به گوشه‌ای از برنامه‌ها و فعالیت‌های در دست اجرای تعدادی از کشورها برای جذب گردشگران مذهبی دارد.

عربستان، برنامه‌ریزی برای ۲/۴۳ میلیون گردشگر
کشور عربستان سعودی هرچند به سبب وجود حرم امن الهی در شهر مکه و وجود اماکن مقدسی نظیر قبرستان بقیع، مسجد النبی، غار حرا، چشمة زمزم و... ساليانه شاهد حضور ۲ میلیون مسلمان از سراسر جهان برای شرکت در مراسم معنوی حج است و در حال حاضر نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور پذیرندة توریسم مذهبی شناخته می‌شود؛ ولی نگاهی به اظهارات مقامات سعودی نشان می‌دهد که این کشور قصد ندارد، در وضعيت کنونی جذب گردشگران مذهبی باقی بماند و در تلاش است همان‌طور که اولین صادرکنندة نفت جهان است، فاصلة خود را با دیگر کشورها که برای جذب گردشگران مذهبی در تلاش‌اند، بیشتر كرده تا بتواند جایگاه اولی خود در زمینه جذب گردشگران مذهبی نيز تضمین كند.

این تلاش‌ها در حالی صورت می‌گیرد که نگاهی به آمارها نشان می‌دهد گردشگری مذهبی هر ساله از رشدی ۲۰ درصدی در عربستان برخوردار است و اگر این روند همین‌طور ادامه یابد، این کشور تا پایان سال ۲۰۲۰ میلادی شاهد حضور ۲/۴۳ میلیون گردشگر مذهبی خواهد بود که مقامات سعودی باید برای اسکان این خیل عظیم گردشگران مذهبی، ۵۰ هزار اتاق اضافی به ظرفیت هتل‌های این کشور اضافه كنند؛ اما آنچه اقدامات عربستان را از اقدامات دیگر کشورها برای جذب گردشگران خارجی متمایز می‌سازد، سرمایه‌گذاری‌های سنگین عربستان برای ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای جذب گردشگران مذهبی است.

بر اساس آخرین اطلاعات موجود، دولت عربستان ۱۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار برای جذب گردشگران خارجی اختصاص داده و همچنان در تلاش است تا تسهیلات بیشتری در اختیار گردشگران مذهبی بگذارد!

سوریه، دروازة جذب گردشگران مذهبی
سوریة کنونی که در گذشته همراه با کشورهای اردن، لبنان و فلسطین بخشی از سرزمین شام محسوب می‌شده، سابقه‌ای طولاني در تاریخ دارد. جالب است بدانید فقط شهر دمشق، پایتخت این کشور از چنان سابقه تاریخی برخوردار است که مورخان آن را «دروازه تاریخ» نامیده‌اند؛ زیرا از ۸ تا ۱۰ هزار سال قبل از میلاد مسیح پیوسته محل سکونت انسان‌ها بوده ‌است و به این دلیل، حتی آن را اولین پایتخت دنیا نیز می‌نامند.

سوریه به‌سبب وجود چنین پیشینة تاریخی مهمی در طول اعصار مختلف شاهد پیدایش و گسترش کهن‌ترین تمدن‌های بشری است که در مشرق زمین به پا خاسته‌اند؛ به همین علت دمشق، پایتخت آن نیز در دوره‌های مختلف، مرکز حکومت سلسله‌ها و امپراطوری‌های مختلف بوده و پس از آنکه در سال ۶۳۶ میلادی پایتخت جهان اسلام شد، به مهم‌ترین شهر جهان اسلام مبدل و در مدت کوتاهی، پس از آنکه مرکز خلافت امویان شد، به اوج شکوفایی خود رسید.

از آنجا که این سرزمین در طول تاریخ خود از فرهنگ و تمدن درخشانی برخوردار بوده، آثار و نشانه‌هایی از این تمدن‌های مختلف امروز همچنان در این کشور باقی مانده است. قبل از تسلط مسلمانان بر این کشور، اقوام مختلفی از جمله اقوام سامی، آرامی، مصری، آشوری، بابلی، یونانی، رومی و ایرانی که هر از چند گاهی این کشور را سکونتگاه خویش كرده یا آن را در معرض تاخت‌وتاز قرار داده‌اند، نشانه‌هایی از تمدن خاص خویش را برای اعصار بعدی به یادگار گذاشته‌اند که اماكن مذهبی آنها نیز بخشی از میراث برجای مانده از اقوام و ادیان مختلف در این کشور است.

وجود چنین سرمایة ارزشمندی که هم جنبة دینی و هم جنبة تاریخی و فرهنگی دارد، باعث شده که امروز آژانس‌های مسافرتی بسیاری اقدام به برگزاری تورهای مذهبی كنند که سال‌به‌سال استقبال زائران از تورهاي این آژانس‌ها بیشتر می‌شود. وجود مراکز مذهبی و گوناگونی مثل حرم حضرت زینب (س)، حرم حضرت رقیه (س)، مزار هابیل و... از جمله مراکز مذهبی معروف این کشور هستند که سال‌به‌سال شاهد حضور گردشگران مذهبی بیشتری هستند. به این ترتیب می‌توان گفت دمشق همان‌طور که لقب دروازة تاریخ را به خود اختصاص داده با فعالیت‌های بسیاری که در زمینة جذب گردشگران مذهبی انجام می‌دهد، خیلی زود مي‌تواند لقب «دروازة جذب گردشگران مذهبی» را نیز به نام خود ثبت خواهد کرد.

لبنان، موفق‌ترین کشور جذب گردشگر در سال ۲۰۰۹
کشور لبنان که امروز یکی از قطب‌های طبیعت‌گردی در جهان است، به‌تازگي در تلاش است تا پس از موفقیت در توسعه طبیعت‌گردی و جذب گردشگران تاریخی، این کشور را به مکانی برای جذب گردشگران مذهبی تبدیل کند. این در حالی است که لبنان بر خلاف کشورهایی نظیر مصر، سوریه و... ، اماكن مذهبی با قدمت تاریخی آنچنانی ندارد و فقط آنچه مقامات این کشور را به فکر جذب گردشگران مذهبی انداخته وجود منطقه‌ای به نام «بشوات» در این کشور است. جالب است بدانید که همه ساله بیماران بسیاری سراسر جهان به امید شفاگرفتن از قدیسی به نام «بانوی بشوات» راهی این شهر می‌شوند و به همین دلیل این شهر در حال تبدیل‌شدن به یک مقصد گردشگری مذهبی است. لبنانی‌ها قصد دارند بدون توجه به پتانسیل‌های فیزیکی و از طریق ترتیب‌دادن برنامه‌هایی در ماه رمضان و دیگر اعیاد مذهبی مسلمانان و مسیحیان، گردشگران مذهبی بسیاری را روانه این کشور كنند.

تلاش مقامات لبنانی برای جذب گردشگران مذهبی به این کشور در شرایطی صورت می‌گیرد که صنعت گردشگری این کشورِ کوچک در بهترین شرایط خود در طی سال‌های اخیر قرار گرفته و روزبه‌روز بر تعداد گردشگران این کشور افزوده می‌شود. جالب است بدانید لبنان با رشد ۳۹ درصدی در حوزه‌ گردشگری در سال گذشته، موفق‌ترین کشور جهان در جذب گردشگر در سال ۲۰۰۹ لقب گرفت و از محل این صنعت، درآمدی حدود ۴ تا ۵ میلیارد دلار کسب كرد که رشد ۱۳ درصدی تولید ناخالص داخلی این کشور را در پی داشت.

گردشگري مذهبي جديد‌ترين نوع گردشگري در ترکيه
کشور ترکیه هر چند به‌عنوان مقر امپراطوري عثماني از کشورهاي مهم اسلامي محسوب مي‌شده است، وجود اماکن متعلق به دين مسيحيت و اینکه ترکیه از جمله کشورهایی محسوب مي‌شود که زادگاه چند تن از حواريون مسيح بوده، باعث شده که این کشور همه ساله شاهد ورود زائران و گردشگران مذهبی زيادي از سراسر جهان باشد، اماکني همچون، خانة مريم مقدس، کليساي سانتا کلوز، خانه قديمي سنت‌پول و ... از جمله اماکن مذهبي تركيه به شمار مي‌رود که روزبه‌روز بر شمار بازديدکنندگان آنها افزوده مي‌شود.

این در حالی است که مقامات ترکیه امیدوارند با استفاده از بقاياي کشف‌شده کشتي حضرت نوح (ع)، شانس این کشور در رقابت با دیگر کشورها برای جذب تعداد بیشتری از گردشگران مذهبی افزایش یابد. جالب است بدانید در حال حاضر گردشگری مذهبی در ترکیه از رشد و توسعه بیشتری نسبت به دیگر انواع گردشگری در این کشور برخوردار است و از این‌رو دولت ترکيه به‌شدت در تلاش است تا با تبلیغات فراوان، ساخت اماکن تفریحی و اقامتی در نزدیکی اماكن مذهبی و... ، زمینه را برای ورود گردشگران مذهبی بیشتر به این کشور فراهم كند.

مصر، سرزمینی با پتانسیل‌های بسیار
در میان همة کشورهایی که برای جذب گردشگران مذهبی تلاش می‌کنند کشور مصر نیز که پیشینة تمدنی آن پیش از اسلام جایگاه خاصی در میان تمدن‌ها دارد و اهرام مصر به‌تنهایی یکی از بزرگ‌ترین جذابیت‌های این کشور برای جذب گردشگران خارجی است قصد دارد از پتانسیل‌های دینی و مذهبی خود برای رونق‌بخشیدن به صنعت گردشگری‌اش سود جوید.

این موضوع از آن نظر حائز اهمیت است كه سرزمین مصر ناحیه‌ای برای فعالیت‌های تبلیغی فرستادگان الهی به شمار می‌رود؛ پیامبرانی چون ابراهیم (ع)، یوسف (ع)، موسی (ع) و مسیح (ع) به هنگام سکونت در مصر یا عبور از این کشور، ده‌ها اثر و نشانه از خود برجای گذاشته‌اند که مقدس و متبرک بوده و مورد احترام و توجه اهالی این سرزمین است.

این در حالی است که «هاج»، همسر حضرت ابراهیم خلیل (ع) و مادر حضرت اسماعیل (ع)، از مردم این کشور بوده و یکی از همسران رسول خدا (ص) یعنی «ماریه قبطیه» از این دیار بوده است.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که مصر صرف‌نظر از اینکه محل حضور اماكن معروف مذهبی مسیحیت، یهودیت و حتی اسلامی (زیارتگاه رأس‌الحسین) است، از معدود کشورهایی جهان است که در طول سال، نزدیک به دو هزار مناسبت مذهبی ادیان مختلف را با عناوین مختلف برگزار می‌كند.

همین مسئله باعث شده که مصر از لحاظ برگزاری مراسم و رسوم مذهبی ادیان مختلف، ساليانه شاهد حضور زائران ادیان مختلف از سراسر جهان باشد و همین مسئله انگیزه‌ای شده تا مقامات مصری برای استفاده از پتانسیل‌های اين كشور در جذب گردشگران مذهبی، بیش از پیش تلاش كنند. این در حالی است که بناهای مذهبی موجود در مصر از قبیل کلیسای معلق قاهره، کلیسای قبطی در اسکندریه، صومعه سنت‌کاترین در کوه سینا و... صرف‌نظر از اینکه از نظر مذهبی برای پیروان ادیان خود مقدس محسوب می‌شوند، از نظر معماری نیز جذابیت‌های بسیاری برای جذب گردشگران مذهبی داشته باشند.

تايلند هم به گردشگري مذهبي روي مي‌آورد!
تعجب نكنيد؛ کشور تایلند نیز که ساليانه محل حضور میلیون‌ها گردشگر غیرمذهبی است، با توجه به افزایش رشد گردشگری مذهبی در جهان قصد دارد از این قافله عقب نمانده و این کشور را به‌عنوان مقصد اصلی تفکر بودا برای گردشگران مذهبی تبدیل کند. برای دستیابی به این هدف، سازمان گردشگری تایلند قصد دارد اقدام به چاپ و نشر كتاب‌هايي دربارة زندگي بودا، توزيع سي‌دي‌هاي آموزشي در زمینة بودائیسم و ساخت اماكن تفریحی و اقامتی در نزدیکی معابد بودایی موجود در این کشور كند. این درحالی است که برگزاری تورهای مذهبی برای ۵۰ تا ۱۰۰ نفر از اعضاي رسانه‌هاي خارجي و تورگردانان آسيايي، اروپايي و آمريكايي فعال در تایلند، از ديگر طرح‌هاي سازمان گردشگري تايلند براي جلب گردشگران مذهبی است.

قضاوت با خود شما؟
مطالبی که در این گزارش به آنها اشاره شد فقط بخشی کوچکی از فعالیت‌های چند کشور مذکور است که به‌صورت خلاصه در اختیار شما قرار گرفت و از بسياري كشورهاي ديگر از جمله هند به دليل كمبود فضا چشم‌پوشي شد. شاید هم‌اکنون این پرسش در ذهن شما ایجاد شده باشد، چرا وقتی کشورهایی نظیر لبنان و تایلند از هیچ برای خود فرصت‌سازی می‌کنند، کشوری مثل ایران که تمدنی بسیار باشکوه‌تر از تمام کشورهای مورد اشاره دارد و اماكن مذهبی اقوام مختلفی را در خود جای داده است، با در اختیار داشتن چنین پتانسیل معنوی عظیمی فقط برای اعزام گردشگران مذهبی به کشورهایی نظیر عربستان و سوریه تلاش می‌کند؟
اینکه چرا کشور ما با در اختیار داشتن چنین پتانسیل عظیمی، در جایگاه مناسبی برای جذب گردشگران مذهبی مسلمان و مسیحی و... قرار ندارد و از همه مهم‌تر اینکه چرا برای بهره‌گیری از این پتانسیل هیچ استراتژی مشخصی نداریم، پرسشی است که باید متولیان امر پاسخگوی آن باشند.
امیدوارم مسئولان محترم برای تقویت جایگاه کشورمان آستین‌ها را بالا بزنند و اين ضرب‌المثل را به ياد داشته باشند كه «دو صد گفته چون نيم كردار نيست».

در این میان کشورهای دیگری نیز نظیر ترکیه، مالزی، مصر، اردن، لبنان، سوریه، عراق و... نیز با تبلیغات گسترده سعی دارند اماکن مذهبی موجود در این کشورها را به محلی برای جذب گردشگران مذهبی از سراسر جهان تبدیل كنند

اینکه چرا کشور ما با در اختیار داشتن چنین پتانسیل عظیمی، در جایگاه مناسبی برای جذب گردشگران مذهبی مسلمان و مسیحی و... قرار ندارد و از همه مهم‌تر اینکه چرا برای بهره‌گیری از این پتانسیل هیچ استراتژی مشخصی نداریم، پرسشی است که باید متولیان امر پاسخگوی آن باشند.