آرمان هیأت - گریه - نسخه قابل چاپ

ابراز تأثر بوسیله ی گریه و خنده، از نشانه های طبیعی و تعادل مزاج آدمی، است؛ به طوری که اگر کسی خنده و گریه نداشته باشد، می توان جنبه ی روانی او را، نامتعادل و غیر طبیعی توصیف نمود

شماره اول ماهنامه خيمه - محرم 1424 - اسفند 1381

چرا انسان گریه می کند؟

منشأ این تأثّر، که عموماً به صورت قطره های اشک بر گونه ها فرو می غلتد، کجاست؟ روان شناسان هنوز نتوانسته‌اند در این باره، نظر دقیقی ابراز دارند؛ فقط گفته اند: هنگامی که نمی‌توانیم، یا نمی خواهیم احساسات خود را با کلمات بیان کنیم، فعل و انفعلاتی در درون ما صورت می گیرد، ناخودآگاه اشک ما جاری می شود.1

اما آنچه را که تجربه نشان می دهد، این است که ابراز تأثر بوسیله ی گریه و خنده، از نشانه های طبیعی و تعادل مزاج آدمی، است؛ به طوری که اگر کسی خنده و گریه نداشته باشد، می توان جنبه ی روانی او را، نامتعادل و غیر طبیعی توصیف نمود؛ چنان که اشخاصی که، هم خنده دارند و هم گریه، و بدین وسیله غم ها و افسردگی های خویش را تخلیه می کنند. از سلامت جسم و روح، و نیز نشاط و تحرک بهتری در صحنه ی کار و تلاش، در زندگی برخوردار می باشند.

به هر حال، تفسیر بیشتر نقش اشک و گریه، که جنبه ی علمی دارد، باید در جای خود مورد بررسی قرار گیرد، اجر و پاداش معنوی آن، سیره ی پیشوایان دین، سفارش آن ها به گریه در قالب سوگواری می پردازیم.

گریه ی همه چیز و همه کس:

- اوج ایمان و اخلاص و عظمت حضرت امام حسین(ع) و یاران و عزیزان او از یک طرف و عمق فاجعه ی دردناک کربلا از طرف دیگر، موجب گردیده که غیر از انبیا و اوصیا و مؤمنان و دیگر انسان ها، موجودات عالم هستی هم، هر کدام به نوعی برای حسین، سوز و گداز و جوش و خروش، و سوگ و ناله ای داشته باشند.

- پرتویی از ویژگی های امام حسین آن است که، همه ی موجودات بر مصیبت و شهادت او می گریند؛ اما ما گریه ی آنها را در نمی یابیم؛ همان گونه که ستایش و تسبیح موجودات را. به علاوه گریه، تنها جریان یافتن اشک از دیدگان نیست، بلکه گریه ی هر موجودی متناسب با موجودیّت و وضعیّت آن است و همان گونه که در روایات آمده است گریه ی آسمان ها به ظهور قطرات خون، گریه ی ماهیان دریا به خروج آنها از آب، گریه ی هوا به تیره و تار شدن آن، گریه ی خورشید و ماه به گرفتگی آنها و گریه ی زمین به آن بود که هر سنگی جا به جا شد، زیر آن قطرات خون نمودار می شد...2

- امام صادق (ع) فرمودند: هنگامی که امام حسین کشته شد، آسمان ها و زمین ها هفتگانه بر آن حضرت گریستند؛ بلکه تمامی موجودات جهان بر وی گریه می کردند.3

سیره ی پیامبر اکرم و ائمه ی معصومین(ع):

- مجالس سوگواری آن حضرت، از مراحل پیش از ولادت در کنار پیامبر آغاز شد و تا رحلت آن بزرگوار، ادامه داشت؛ به گونه ای که شمارش آنها مشکل و غیر ممکن می نمود، چرا که از همان زمانی که ولادتش به پیامبر گزارش شد، شهادت افتخار آفرین او هم گزارش گردید، که موج اندوه را در دل پدید آورد.4

- آنگاه که تولدش فرا رسید، نوزاد را که در پوششی از پارچه ی سفید پشمین بود، در آغازین لحظات ولادتش نزد پیامبر آوردند، به گوش راستش اذان و به گوش چپش اقامه خواند و او را در دامان خود گرفت و ضمن نظاره و مرثیه و گریه بر او، و اشاره به رخداد عظیم و پرشکوه زندگی اش، برقاتل او لعن و نفرین نثار کرد.5

- در هفتمین روز ولادت، ضمن تراشیدن سر نوزاد، هموزن مویش صدقه دادند، سرش را با آبی پاکیزه و خوشبو صفا دادند و قوچی چاق به عنوان عقیقه، قربانی کردند؛ پیامبر اکرم او را در دامان خود نشانید و ضمن سوز و گداز و گریه بر او، فرمودند: یا اباعبدالله ! براستی که بر من گران است... گران! آنگاه رو به آسمان، فرمودند: بار خدایا! آنچه ابراهیم در مورد دودمانش از پیشگاه تو خواست، من نیز خواهانم. خداوندا! من حسن و حسین و کسانی که آن دو را دوست بدارند، دوست می دارم.6

- ابن عباس می گوید: به هنگام رفتم به صفین، همراه علی بودم، وقتی از نینوا عبور می کردیم، آن حضرت گریه‌ی مفصلی کردند؛ به طوری که اشک از روی محاسن او جاری شد. سپس فرمود: وای ! وای! من با آل ابی‌سفیان چه کرده‌ام؟ سپس اضافه کرد: در این سرزمین، هفده نفر از فرزندان من و فاطمه به شهادت می‌رسند و به آغوش خاک می‌روند.

- سوگواری و گریه بر امام حسین(ع) نوعی هم نوایی و مساعدت با مادرشان حضرت فاطمه ی زهرا است؛ چرا که آن حضرت، همواره بر فرزندش سوگواری می کند. امام صادق(ع) خطاب به یکی از اصحابش فرمودند:

آیا دوست نداری از کسانی باشی که فاطمه را در سوگ فرزندش یاری می کنند؟7

- علقمه بن محمد حضرمی، روایت می کند: امام باقر برای حسین بن علی، گریه و ناله، سر داد و به هر کس هم در خانه بود. دستور می داد گریه کند؛ در خانه‌ی آن حضرت، مجلس عزا و سوگواری تشکیل می گردید، و آنان مصیبت امام حسین را به هم تسلیت می گفتند.8

- امام رضا (ع) خود تنظیم کننده و سراینده ی مرثیه در سوگ امام حسین بود. آن حضرت در ایام ماه محرّم، خود بر می‌خاست و برای نشستن بانوان، پرده می افراشت. روزی ضمن دستور مرثیه سرایی به «دعبل» به نقل فضیلت و پاداش سوگواری بر حسین پرداخت، و از جمله فرمودند: «ای دعبل! کسی که دیدگانش در سوگ حسین اشک آلود گردد، یا دیگران را بر آنچه از دشمنان، بر ما رفته بگریاند، خداوند در روز رستاخیز، او را در زمره ی ما محشور خواهد ساخت».

- امام زمان (عج) می فرمایند:9 «اگر روزگاران مرا به تأخیر انداخت و تقدیر الهی مرا از یاری تو بازم داشت و نتوانستم در رکاب تو با دشمنانت بجنگم، هماره در این مصیبت ناله می زنم و به جای اشک چشم، خون دل می گریم، تا از سوزش این مصیبت و غصه و رنج و محنت آن جان به جان بخش تقدیم کنم.»10

فضایل گریه و سوگواری بر امام حسین(ع):

- سوگوار بر حسین، همواره مورد مهر و محبت خداست، تا آنجایی که خدا بر او درود می فرستد؛ پیامبر اکرم(ص) در این زمینه فرمودند:

هر کس بر مصائب فرزندم حسین، گریه و سوگواری کند، روز رستاخیز دست او را گرفته، به بهشت واردش خواهم ساخت.11

امام حسین(ع) فرمودند:

هیچ بنده ای نیست که در مصیبت ما قطره ای اشک ریزد و یا چشمانش گریان شود، مگر آن که خدا، او را به خاطر ما و به سبب آن گریه، همیشه و ابدی در بهشت جای می دهد.12

امام صادق(ع) فرمودند:

هیچ کس نیست که بر امام حسین بن علی شعری بگوید یا بگرید و یا بگریاند، مگر آنکه خداوند بهشت را بر او واجب سازد و او را بیامرزد.13

امام صادق فرمودند:

سوگوار بر حسین، بیش از آنکه اشک از دیدگانش فرو ریزد، مورد مهر و محبت خدا قرار می گیرد.14

امام صادق (ع) به یکی از شیعیان که در حال گریه بر امام حسین(ع) بود، فرمودند: بشارت باد که در آستانه‌ی مرگ، پدرانم را در کنار بالین خویش مشاهده خواهی کرد و سفارش آنان به فرشته ی مرگ در مورد تو، مایه ی روشنی دیدگانت خواهد شد.15

امام صادق (ع) فرمودند:

... ای زارره! چشمی محبوب‌تر از چشم گریان بر امام حسین نیست؛ قطره‌ی اشکی دوست داشتنی تر از قطره‌ی سرشک بر سالار شهیدان نیست. هر آن که در رثای او بگرید، سبب خوشنودی مادرش فاطمه و جدش پیامبر را فراهم ساخته و حق ما خاندان را به جای آورده است. روز قیامت، همگان گریان، محشور می شوند، مگر کسانی که بر سیدالشهداء، گریسته باشند، که با خوشنودی و آرامش به عالم محشر، وارد می‌شوند.

امام باقر (ع) فرمودند:

هر مؤمنی که چشمان او برای کشته شدن حسین گریان شود. بطوری که قطره ی اشکی بر گونه ی او جاری گردد، خداوند، او را در غرفه های بهشت و برای ابد جاری خواهد داد.16

در روایات آمده است که در عالم برزخ، امام حسین(ع) در سمت راست عرش الهی است؛ از آنجا بر شهادتگاه خویش می نگرد و بر آنچه در آنجا رخ می دهد، نظاره می کند و اردوگاه خویش، انبوه زائران، شیفتگان و عاشقان را تماشا می‌کند؛ آنان را با اسم و رسم، نام و عنوان، نام پدر و مادر و از نظر درجات و منزلتشان در بارگاه خدا، می شناسد و بر محافل سوگ و شرکت کنندگان و عزادارانش نظر می افکند و خود توسط پدرش، برای آنان طلب بخشایش و آمرزش می‌کند و می‌فرماید:

هان ای سوگوار بر عاشورا! اگر می دانستی که خداوند برای تو چه نعمت هایی به عنوان پاداش، آماده ساخته است، بی تردید شادمانی و سرورت از غم و اندوهت بیشتر می شد.17

حضرت علی (ع) فرمودند:

پدر و مادرم به فدای حسین که در پشت کوفه کشته خواهد شد؛ به خدا سوگند، گویا می نگرم انواع وحوش را که گردن‌ها بر قبر او کشیده، شبانه بر او گریه کرده و مرثیه خوانی می کنند، تا صبح فرا رسد.18

امام صادق (ع) فرمودند:

گریستن و بی تابی کردن در تمام ناملایمات و مصایب، ناپسندیده است مگر در مصیبت حسین بن علی، که آدمی در این گریه و جزع، پاداش نیز خواهد داشت.19

پی نوشت:

1 – به من بگو چرا؟ آرکدی لئوکوم، ج 3 ص 69.

2 – عن الرضا: انه بکت السماوات السبع الارضون لقتله (بحار الانوار، ج 45، ص 201 )

3 – عن الرجال من اهل بیت المقدس: ما رفعنا حجراً و لا مدداً و رأینا تحتها دمأ عبیطا... (بحار الانوار، ج 45، ص 1204 ).

4 – بحار الانوار، ج 43، ص 245.

5 – بحار الانواز، ج 43، ص 250.

6 – بحار الانوار، ج 44، ص 250 و 251.

7 – بحار الانوار، ج 45، ص 207.

8 – وسائل الشیعه، ج 10، ص 398.

9 – بحار الانوار، ج 45، ص 257.

10 – بحار الانوار، ج 110، ص 320.

11 – بحار الانوار، ج 44، ص 292.

12 – بحار الانوار، ج 44، 280.

13 – وسایل الشیعه، ج 10، ص 444.

14 – بحار الانوار، ج 44، ص 290.

15 – بحار الانوار، ج 44، ص 289.

16 – کامل الزیارات، ص 111.

17 – بحار الانوار ج 44، ص 292.

18 – کامل الزیارات ص 82.

19 – بحار الانوار، ج 44، ص 291، کامل الزیارات، ص 100.