شماره پانزدهم ماهنامه خیمه - رجب 1425- شهریور 1383

گفت و گو با حجت الاسلام والمسلمين سيد عليرضا تکيه اي مسئول ستاد اعتکاف استان قم

با تشکر از وقتي که در اختيار مجله ي خيمه قرار داديد، ابتدا خواهش مي کنم مختصري از بيوگرافي خودتان و مسئوليت هايي را که داشته ايد بيان کنيد.

بسم الله الرحمن الرحيم. با تشکر از همت ارزنده اي که در قبال امور ديني و مذهبي داريد، بنده کسي نيستم، سيدعليرضا تکيه اي خدمتگزار اعتکاف و معتکفين. مسئوليت هاي قبلي ديگر اينجا جايگاه ندارد که عرض شود فکر مي کنم اگر ما را به عنوان خادم معتکفين بپذيرند، تحت همان عنواني که بچه هاي خودمان در خدمت معتکفين دارند، بالاترين سمت است: خادم المعتکفين.



اعتکاف در زندگي بشر چه جايگاهي دارد؟

خيلي واضح است که انسان به عنوان بنده ي پروردگار زماني جايگاه خود را مي يابد که اهل عبادت و معرفت باشد، طبق آيه ي قرآن «وَ ما خَلَقتُ الجِنِّ والاِنس اِلّا لَيَعبدون». حالا هر چه درجه ي عبادت و درجه ي فهم بنده بيشتر باشد، ثمره ي بندگي بيشتر ظاهر مي شود. عبادات در اسلام انواعي دارد و هر کدام کاربرد خاص خودش را دارد و تماما نياز ضروري بشر است. چون در سوره عصر و جاهاي ديگر هر کجا از نياز به ترقي بشر ياد مي شود، پروردگار دو عالم دو موضوع را در کنار هم قرار مي دهد، اول ايمان، دوم عمل به صالحات. جالب است که عمل صالح را نمي فرمايد عمل به صالحات، مي فرمايد: «اِلّا الّذينَ آمَنوا وَ عَمِلوالصّالحات»! حالا آنها که ادبيات مي دانند، مي دانند که صالحات جمع است و اين الف و لام بر سر صالحات مفيد است، يعني کساني موفق هستند و رستگارند و به ابديت مي رسند و بهره ي کافي را مي برند که به کل صالحات تن دهند. خوب معلوم مي شود که هر عمل صالحي فقط يک نياز انسان را تأمين مي کند. آن اعمال صالحي که جامع چند عمل و اثر باشند اينها مي توانند راه را ميان بُر کنند. براي مثال: نماز ستون دين است، روضه علت تقوي است و امثال اينها. اما ما دو سه تا عبادت داريم که جامع عبادات است، يکي حج بيت اللّه و يکي هم اعتکاف است. يعني معتکف توفيق انجام چندين عمل صالح را توأما دارد: حضور در مسجد، روضه (که اين هر دو از ارکان اعتکاف است)، به طور طبيعي نماز آن هم در مسجد، دعا و مناجات در مسجد، قرائت قرآن و دعا در مسجد، اذکار مقدس و افکار مبارک، چون انسان در اعتکاف فرصت تفکر، توجه و تدبر نيز دارد و همه ي اينها در مسجد و بالطبع همراه با وضو و طهارت است. نتيجه اينکه اعتکاف يک کار عبادي و جامع چندين عبادت است و به نظر من اين راه، راه ميان بُر رسيدن به خداست شما به اين آيه ي قرآن اگر توجه کنيد خيلي جالب است و شايد اوج توجه به اعتکاف را اين آيه مشخص کند. خداي تبارک و تعالي در آيه ي صد و بيست و پنج سوره ي بقره فرموده است: «وَ عَهِدنا اِلي اِبراهيمَ وَ أسماعيلَ أَن طَهِّرَا بَيتِي لِلطّائفينَ وَالعاکِفينَ و الرُّکَّعِ السُّجودِ». اين خيلي مهم است شما ابراهيم را از پيامبران ديگر برتر مي دانيد حتي در بين پيامبران اولوالعزم داراي جايگاهي ويژه است. خداوند از ابراهيم با عظمت و فرزند مبارک او عهد گرفته است که خانه ي خودش را، يعني مسجد را، تطهير کنند و آماده کنند، اوّلا براي طواف کنندگان، ثانيا براي اعتکاف کنندگان و ثالثا براي اهل رکوع و سجود. ملاحظه بفرماييد! مسجد را ابراهيم بيارايد براي معتکفين. از همين جا هم معلوم مي شود که خدمت به معتکفين اگر با اخلاص همراه باشد، کار ابراهيمي است. بنابراين چون اعتکاف يک کار عبادي جامع است، راه ميان بر است من بايد به کساني که در پي راهيابي به کوي دوست هستند، تاکيد کنم که اعتکاف شايد خالص ترين عبادت براي رسيدن انسان به خداست، چون در تبليغات نمي گنجد، ادعا و رياکاري در آن راه ندارد خودنمايي در آن مطرح نيست، خودستايي هم جايگاهي ندارد. اعتکاف گوشه ي خلوتي است با خداي خود و لذا خيلي اثر دارد؛ چون عبادت هر چه خالص تر باشد کاربردش بيشتر است. در قرآن آمده است: «اِنَّما يَتَقَبَّلَ الله مِنَ المُتّقين». يعني خداوند فقط اعمال متّقين را مي پذيرد. تقوي تعريف خالصانه ي اخلاص است و به نظر من نزديک ترين عمل به اخلاص اعتکاف است و لذا اثرگذار است.



دستاورد معتکفين از اعتکاف چيست؟

از قول خودم يعني تجربه ي خودم و از قول تمام دوستاني که با ما در سال هاي طولاني خدمتگزاري همکار بودند عرض مي کنم نه بين خود ما و نه بين معتکفين کسي نيامده است بگويد من از اعتکاف نااميد رفتم. اين خيلي مهم است يعني ما مرجع اطلاعات و اخبار اعتکاف هستيم هم در قم و هم در شهرهاي ديگر هر کسي به هر منظوري توفيق انجام اعتکاف داشته، براساس اطلاعات ما دست پر برگشته و اين مي تواند براي همه ي آنهايي که يا از روي حبّ و عشق عبادت مي کنند تا حلقه ي وصل به او رو بيايند و هم کساني که گم کرده اي دارند، گره اي دارند، غمي دارند، دردي دارند و احساس ناکامي مي کنند در اينجا کامياب مي شوند.

ادّعا نيست، بيايند و ببينند منتهي ديگر گفتني نيست، تا اينجايش را من گفتم، بقيه اش يافتني است. به تعبير زيباي «حلواي تنتراني تا نخوري نداني»، دعوت مي کنم از همه ي آنهايي که مشکل دارند بيايند ببينند و قضاوت کنند بيايند بهره بگيرند بعدا قضاوت کنند.حتي شخصيت هاي بلندمرتبه و دانشمندان علوم اسلامي در طول تاريخ براي اعتکاف اهميت قائل بوده اند.



دليل آنها براي اين اهميّت ويژه چه بوده است؟

شما خوب مي دانيد که اعتکاف سنت نبوي (ص) است پيامبر خودشان اعتکاف را با امر ذات اقدس اله شروع کردند و بسيار مقيّد بودند که اعتکاف را به جا بياورند. در روايات ما هست که پيامبر اکرم(ص) يک سال از ايام اعتکاف را (دهه ي آخر ماه رمضان که بيشتر مقيّد بودند) در جنگ بودند و در شهر نبودند و نتوانستند معتکف بشوند، به خاطر اهميتي که به اعتکاف مي دادند، سال بعد دو دهه معتکف شدند و به تعبير خودمان جبران کردند. بنابراين سيره ي پيغمبر خدا(ص) و ائمه ي معصومين (عليهم السلام) توجه خاص به اعتکاف بوده است.



آيا تاريخچه ي اعتکاف مکتوب شده است يا خير؟

در طول زمان ما متأسفانه تاريخچه نداريم کساني که اهل معرفت بوده اند خودشان به صورت فردي يا بصورت جمع هاي خودماني و داخلي اعتکاف را انجام مي داده اند طبعا آنها اطلاعاتشان در دست نيست، چون حرکتي بوده مخفي و پنهان بين خودشان و خداي خودشان. اما در سال هايي که حوزه ي علميه ي قم و شهر مذهبي قم به ياد دارد قريب به هشتاد و پنج سال است که اين موهبت به صورت رسمي برگزار مي شود. تأکيد کننده به احياي اين سنت نبوي(ص) مرحوم آيت الله العظمي شيخ عبدالکريم حائري يزدي مؤسس حوزه ي علميه ي قم بودند و اولين شخصيت هايي که توفيق پيدا کردند به صورت انگشت شمار اعتکاف را احياکنند، شاگردان آن بزرگوار، مثل آيت الله العظمي گلپايگاني بودند. در طول چند دهه اعتکاف به همين صورت بين خواص برگزار مي شده و بيشتر بر محور حوزه ي علميه و طلاب علوم ديني و شاگردان مکتب امام صادق (عليه السلام) دور مي زده و مردم تقريبا از اين موهبت يا بي خبر بودند يا حداقلش اين که استقبال نداشتند، ولي به برکت انقلاب اسلامي، اعتکاف از حالت قشري درآمد و همگاني شد. امروزه به حمد خدا تمامي اقشار با تمامي گرايش ها و تمامي سلايق، از بين آقايان و بانوان در مراسم اعتکاف قم و سراسر کشور حضور دارند.



چگونه اعتکاف از طبقه ي روحانيت به اجتماع سرايت کرد و بعد چگونه از قم به سراسر کشور و بلکه به جهان اسلام گسترش يافت و اين سنت حسنه ي نبوي (ص) احيا شد؟

اينکه توفيق پيدا کرديم اعتکاف را از يک جمع خاص که آگاه تر به احکام بودند به جامعه سرايت پيدا کند، خودش روشن ترين دليل فضاي ديني و معنوي نظام اسلامي است. يعني سايه ي نظام اسلامي و تجلي احکام اسلامي که همان کاملترين دين الهي است و با فطرت بشر هماهنگ است، به برکت نظام اسلامي سايه افکن شد. طبيعتا مردم، هم به احکام شناخته شده و هم به احکام مهجور ماند آگاه شدند و به دليل فطرت پاکشان استقبال کردند و اينکه از قم به ساير شهرهاي کشور توسعه پيدا کرد اين، به پيشنهاد همين خدمت گزاران اعتکاف قم بود و به ابتکار مقام معظم رهبري بود.



ابتکار مقام معظم رهبري چه بود؟

ستاد امکاناتي نداشت و مردم نيز از وجود آن بي اطلاع بودند يک نامه ي ساده با دست خط معمولي نوشته شد به مقام معظم رهبري و در جيب حقير بود. من هميشه در انديشه بودم که امکان دارد اعتکاف فراگير بشود؟ نشستم اين را ترسيم کردم روي کاغذ و از محضر مبارک آقا بعد از اين که ولايت امري مسلمين را به عهده گرفتند خواهش کردم با توجه به اين که اعتکاف داراي برکات متکثر است و نياز جامعه است و شما نگران شبيخون فرهنگي هستيد، از موهبت اعتکاف خيلي بايد بهره برد. آنجا پيشنهاد کردم که اعتکاف به سرانگشت مبارک شما توسعه پيدا کند و سه تا پيشنهاد خاص کردم: يکي اين که صدا و سيما در اين رابطه مردم را آشنا بکند، يکي اينکه ائمه ي جمعه از تريبون هاي مقدس نماز جمعه تبليغ بفرمايند و دعوت کنند و يکي اينکه خودشان به نحوي از اعتکاف ياد کنند و دستي بر سر معتکفين بکشند. اين نامه در جيب من بود. يک روز جلو حرم حضرت معصومه(س) برخورد کردم با مسئول دفتر مقام معظم رهبري، جناب حجت الاسلام گلپايگاني. ايشان مرا نمي شناخت. ولي من به ايشان عرض کردم که نامه اي براي مقام معظم رهبري در مورد گسترش اعتکاف نوشته ام. فرمودند: «پيشنهادي داري؟» گفتم:«بله». فرمودند:«مي شود بنويسي» گفتم: «در جيبم حاضر است.» فرمودند: «بده به من، دادم به ايشان».همانجا مطالعه کردند و شايد با ذهنيتي که از قبل داشتند، فرمودند که مطمئن باش اقدام خواهد شد. خيلي براي من جالب بود يک هفته بعد، از صدا و سيماي تهران مرا خواستند جهت راه کارهاي تبيين اعتکاف. من وقتي رفتم صدا و سيما، مسئولين چهار شبکه عرايض بنده را شنيدند و همگي بر آن شدند که در رابطه با اعتکاف وظيفه شان را انجام بدهند. در همين اثنا مسئول محترم دبيرخانه ائمه ي جمعه ي سراسر کشور، آيت الله رسولي محلاتي، من را خواستند و گفتند که ما از طرف آقا مأمور شديم، که طرح اعتکاف قم را بررسي کنيم و پيشنهاد شما را کاربردي کنيم. مقاله اي آماده شد و توسط دبيرخانه به ائمه ي جمعه، سراسر کشور ارسال شد و اين کم کم نهادينه شد و همه ي ائمه جمعه همه ساله قبل از اعتکاف، به اشاره ي مقام معظم رهبري، اعتکاف را تبليغ مي کنند و خود مقام معظم رهبري در پيام نوروزي همان سال وقتي که خواستند از جبهه ي معنوي کشور ياد کنند، مثال خاصشان اعتکاف بود! و حتي سال بعد در بين معتکفين مسجد جمکران قم حاضر شدند و با معتکفين نماز صبح اقامه فرمودند و اين سرآغاز توسعه ي اعتکاف و فرهنگ اعتکاف بود.

آرمان هیأت