شماره پانزدهم ماهنامه خیمه - رجب 1425- شهریور 1383

مسجد جامع بازار، کهن سال ترين مسجد اقيانوسيه ي(!) تهران، که حدودا قديمي ترين شبستان آن شايد بيش از حدود هزار سال عمر دارد که به شبستان آيت الله شاه آبادي معروف است و شبستان دوم آن، شبستان عتيق است که بيش از 700سال عمر دارد و شبستان گرم خانه که در طول قبل از انقلاب و در زمان طاغوت به عنوان گرم خانه بوده، در خيابان 15خرداد قرار دارد. آن زمان مساجد يک شبستاني داشتند که مسافرين در آن اسکان مي کردند و اسم اين شبستان ها را مي گذاشتند شبستان هاي گرم خانه. اين شبستان حدود 500 سال عمر دارد و شبستان 40 ستون که بزرگ ترين و عظيم ترين اثر تاريخي استان تهران از نظر مساحت است و حدود 2000 متر مساحت دارد و در سال 1380 توسط آيت الله ميرزا مسيح ساخته شده و سال1240 توسط آقاميرزا عبدالله سعيد، پسر آيت الله ميرزا مسيح بازسازي شده و در طول اين سال ها هم توسط آيت الله عظمي حاج حسن سعيد تهراني که پسر حاج آيت الله ميرزا عبدالله سعيد تهراني بوده اقامه ي نماز جماعت شده است و اين شبستان معروف است به شبستان سه محرابه، چون در سه وقت سه امام جماعت نمازهاي صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء را اقامه مي کردند. اما اکنون چون مسجد در بافت تجاري (بازار) قرار دارد، اين گونه نيست. بافت مسجد جامع که در بافت تجاري امروز قرار دارد قبل در بافت مسکوني بوده و در بافت مسکوني همه ي شبستان زيرزمين که الآن امام جماعت آن آيت الله حاج آقا مجتبي تهراني است، و از حدود 40يا 50سال پيش تاکنون به اين مهم پرداخته اند. شبستان ايوان که به نام آيت الله استرآبادي است. يک شبستان هم بيرون از مسجد، جنب حمام شيخ قرار دارد، مقداري از حمام شيخ نيز از موقوفات مسجد جامع تهران مي باشد.



تاريخچه شبستان هاي مسجد

آثار ملي اي که در مسجد جامع وجود دارد و به ثبت رسيده است، به دوران آل بويه، قاجار، صفويه و... معماري هاي اسلامي درش به کار رفته بازمي گردد و يکي از شاخص هاي مهم معماري اسلامي به شمار مي رود. اکثر بناي ظاهري شبستان، به سبک معماري ابتداي اسلام است، مثلا شبستان آيت الله شاه آبادي چهار ايوانه و يک محراب دارد که محراب توسط 6 بادگير يزدي به بام وصل مي شود و اين شبستان که حدود 400 متر بنا دارد، بدون کولر و بخاري معتدل مي شود. شبستان عتيق حدود 700 متر، شبستان گرم خانه حدود 350 متر، شبستان زيرزمين حدود 300 متر، شبستان ايوان حدود 200 متر و شبستان چهل ستون - همان گونه که آمد - حدود 2000 متر بنا دارد. بناي بيروني که شبستان ها را به هم متصل کرده است حدود 60 سال قبل مرمت، کاشي کاري و بازسازي شده است.

جوان ترين شبستان، شبستان ايوان است که در حدود 70 سال عمر دارد.



اولين مسجد جامع تهران

قبل از انقلاب مسجد جامع بازار، تنها مسجد جامع تهران بوده است، اما پس از فتواي امام خميني(ره) مبني بر قرار گرفتن تهران در زمره ي بلاد کبيره، مساجد متعددي در شهر تهران ساخته شد، مثل جامع جمهوري، مسجد جامع افسريه، مسجد جامع نارمک، مسجد جامع پونک، مسجد جامع ضرابخانه، مسجد جامع چيذر، مسجد جامع شميران و... ولي هنوز به دليل اين که اين مسجد در بافت اصلي تهران و نه شهرستان هاي آن قرار دارد، از اهميت ويژه اي برخوردار است.



اعتکاف در مسجد جامع

سال1360 اولين اعتکاف تهران در اين مسجد برگزار شد، به اين صورت که طلاب علوم ديني از قم به اين مسجد آمدند و معتکف شدند و پس از چند سال اين مسجد به عنوان مرکز اعتکاف استان تهران شناخته شد. به نحوي که در سال 1375 مسجد جامع بازار تهران بيش از 5000 معتکف داشت. اما در سال هاي بعد به دليل تعدد مساجد جامع و نبود بودجه ي دولتي، از تراکم معتکفين در اين مسجد کاسته شد و در سال 1381 جمع معتکفين به 3000 نفر رسيد.



مسجد جامع بازار و دروس خارج فقه

قبل از انقلاب، اين مسجد بيش از 50 سال محل تلمّذ و تدريس امام راحل(ره) بوده است. علماي بزرگ به اين مسجد عنايت داشته اند و مدرس خود را در شبستان هاي آن قرار داده اند. براي نمونه مي توان به حضرات آيات: «شاه آبادي، سيد حسن رفيعي قزويني، مسيح، سبط الشيخ، حاج ميرزا عبدالله، کمره اي، ميرزا عبدالله سعيد و حسن سعيد».

همچنين بسياري از روحانيون و بزرگان حوزه، از جمله مرحوم شهيد مطهري، مسجد جامع و کتابخانه ي آن را مأمن خود مي دانستند و در آن حضور مي يافتند.



کتابخانه ي بزرگ مسجد جامع بازار

قبل از انقلاب فرقه ي ضالّه ي وهابيت مدعي شد که قرآن تحريف شده است. آيت الله حاج حسن آقاي سعيد تهراني که در نجف اقامت داشت و نزد آيت الله خويي و ديگران تحصيلات علوم ديني را ادامه مي داد، به دستور پدرش (حاج ميرزا عبدالله) از نجف به تهران باز مي گردند و به فکر مي افتند که يک گنجينه ي قرآن را در مسجد جامع فراهم کنند و بدين گونه بزرگ ترين و عظيم ترين گنجينه قرآن دنيا در مسجد جامع تهران گردآوري شد. قرآن هاي متعددي اعم از نسخ خطي، چاپي و... از صدر اسلام به بعد تهيه شد و به عنوان گنجينه ي قرآن کريم در مسجد جامع ضبط شد.

اين کتابخانه حدود2600 متر زيربنا دارد و سالن مطالعه ي آن 900 متر است. مخازن کتاب در سه طبقه، حدود 40 هزار کتاب مختلف را در خود جاي داده است و از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر آماده ي پذيرايي عموم پژوهشگران و علاقمندان مطالعه مي باشد.

آرمان هیأت