شماره 29- 30  ماهنامه خیمه – محرم 1428- بهمن 1385


برای خاطرم غم آفریدند

طفیل چشم من نم آفریدند

وداع غنچه را گل نام کردند

طرب را ماتم غم آفریدند

جهان خونریز بنیاد است هش‌دار

سر سال از محرم آفریدند

«بیدل دهلوی»



آغاز شروع هر سال را (چه میلادی و چه عبری یا خورشیدی) معمولاً تبریک و تهنیت می‌گویند و شگفت از سال قمری که با محرم شروع می‌شود و وقوع بیدادی عظیم در دهمین روز این ماه، راه را بر هر تهنیت و تبریکی می‌بندد.

ـ محرم و رمضان، دو ماه بی‌نظیر و بی‌بدیل در منظومه‌ی 12 ماهه است، 12 ماه که وجودش باعث شده برخی سال را مذهب اثنی عشری بدانند و هرچند که رمضان ماه خداوند نامیده شده و نیز ماه انسان و انسانیّت از بُعد درونی و شخصی محسوب می‌شود، ماه محرم ماه انسان (خداگونه) در بُعد اجتماعی و بیرونی است. بدین مفهوم که هرآن‌چه انسان در بُعد اجتماعی ـ انسانی خویش نیاز دارد در این ماه و بویژه در یک نیمه‌ی روز عاشورا، می‌تواند در بهترین وجه و زیباترین شکل و انسانی (خدایی)ترین حالات دریابد و برعکس هم.

الف. شهامت، شرافت، کرامت، عزّت، فداکاری، غیرت، قانون، اتمام حجّت، خانواده، تکلیف و ... (هنجارهای اجتماعی).

ب. ناجوان‌مردی، عافیت‌جویی، شهرت‌طلبی، شهوت‌پرستی، قانون‌شکنی، بی‌عاطفگی، کام و نام و مقام‌جویی، شقاوت و ... (ناهنجاری‌های اجتماعی)

که پرداختن به آن، موضوع سخن ما نیست و فقط کنایتی و اشارتی شد به امید دقت و کفایتی، در پی بارها و بسیارها می‌شنویم و می‌خوانیم که مراسم و آداب عرض ارادت و تقدیم علاقه و ابراز همدردی در این عزای عظیم، به دلیل بسط و گسترش این مراسم، تداخل و تقاطی فرهنگ‌ها و رسوم اقوام، ویژگی‌های جغرافیایی تاریخی معتقدین و پذیرندگان و نحوه‌ی برخورد و بهره‌گیری حکومت‌ها و حاکمان (خارجی و داخلی) و ... دچار لغزش‌ها و گرفتار پیرایه‌ها و بعضاً اعوجاجات و انحرافات شده است و البته که بسیاری از دغدغه‌ها، ارزشمند و دلشوره‌ها، ارجمند و قابل اعتنا هستند و بحث و بررسی و واکاوی و موشکافی در بخش موسیقی هم و الحان و آواهای سوگواری بر عهده‌ی ماست و مقصودمان هم، که این حوزه هم مثل سایر حوزه‌ها و حیطه‌های مورد آسیب، از قاعده‌ی پیرایه‌ها و پیوسته‌های مخرب مستثنی نیست.

به دلیل فرصت کوتاهی که داشتیم و بنا بر مقصودی که دنبال می‌کردیم (هدف ما به جای بررسی آفات و آسیب‌ها، بیان و ارائه الگوها و نمونه‌های نسبتاً اصیل و موفق، یا موجّه و مؤثر و مثبت بوده است و می‌باشد). با افراد موجه و هنرمندانی که آثارشان مورد توجّه واقع شده، به گفت‌و‌گو نشستیم، ضمن این که در دل این انتخاب‌ها، نیم‌نگاهی هم به مقوله‌ی فرامرزی و فرا اعتقادی و فرا امّتی سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه‌السلام داشتیم. گفت‌و‌گو با استاد لوریس چکناواریان (هنرمند مسیحی با اشتهاری بین‌المللی) و نیز گفت‌و‌گو با دو نسل از خانواده‌ی هنرمند استاد حسین یوسف زمانی خالق بوی باران، سوگ سهراب و ... و شاهین یوسف‌زمانی که از برادران اهل تسنّن هستند به همین دلیل بود و باز به دلیل فرصت کم نتوانستیم با مداحان و ذاکران و پیرغلامان اصیل و قدیمی صحبت کنیم، اما با استاد شاپور صمیمی که 30 سال سابقه‌ی تدریس آواز دارد و شاگردانی چون حمیدرضا رضایی پایور، علی خدایی، علی تفرشی، علیرضا شهاب، همایون کاظمی، حمید تجریشی، سعید خلج، حمید شریعتی، علیرضا پورامید و ... از تربیت‌یافتگان او هستند و تصنیف گفتم غم تو دارم گفتا غمت سرآید ... از مشهورترین آثار اوست به سخن نشستیم تا برخی از گوشه‌ها و مایه‌های آوازی که مناسب‌ترند برای اجراهای مذهبی یا سوگوارانه را معرفی نماید و نیز مصاحبه با علی‌رضا قربانی، قاری معتبر قرآن و خواننده‌ی آواز اصیل ایرانی که اجراهایش در تیتراژ فیلم شب دهم به راستی بر جلوات و جاذبه‌های این سریال افزوده بود با مدیر واحد موسیقی حوزه‌ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی (آقای رضا مهدوی) و مدیر مؤسسه‌ی نغمه‌ی شهر (بخش موسیقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری) هم گفت‌و‌گو کرده تا از تولیدات عاشورایی و هم‌چنین برگزاری سمینارهای مربوط به ماه محرم توسط این دو مجموعه خبررسانی کرده باشیم. مقاله‌ی بسیار ارزشمند و قابل رجوعی هم که نوشته‌ی زنده‌یاد استاد حسن مشحون است و در فصلنامه‌ی موسیقایی ماهور 33 درج گردیده، انتخاب شد تا به شکل دنباله‌دار و پیوسته، هر ماه بخشی از آن را نقل کنیم. به هر حال شد آن‌چه در صفحات بعد مشاهده خواهید کرد، ضمن این که در شماره‌های بعد بخش‌هایی مثل: گزارش از موسیقی مراسم انجام شده، نقد و معرفی نوار، پای سخن پیرغلامان، سوگواری و عزاداری نواحی از منظر موسیقایی، معرفی شاخه‌های مختلف لحن و نغمه و نوحه، موسیقی تعزیه، خاطرات اهل موسیقی از محرم و عاشورا و ... را ان‌شاء‌الله خواهیم داشت.

کیست در این انجمن محرم عشق غیور

ما همه بی‌غیرتیم، آینه در کربلاست

آرمان هیأت